نمک‌زدایی یک درمان موقتی
بهمن یارقلی کارشناس مدیریت آب
فناوری‌های نمک‌زدایی از آب بسان دیگر فناوری‌ها می‌تواند موجب کاهش و بهبود وضعیت مصرف آب شود یا حتی می‌تواند منابع آب نامتعارف را به بیشترین مصرف برساند. باتوجه به منابع رو به رشد مصرف و افزایش جمعیت می‌توانیم از هر بابت به کاهش میزان مصرف بپردازیم. بحث نمک‌زدایی از جایگاه خاصی در زمینه استفاده از آب‌های نامتعارف برخوردار است. در سال‌های گذشته، نمک‌زدایی از آب هزینه‌های زیادی داشته، اما امروزه با پیشرفت‌های علمی این هزینه تعدیل شده است، هرچند جزو فرآیندهای پرهزینه محسوب می‌شود، در اسناد بالادستی هم این بحث دیده شده است.
بخشی از بحران کمبود آب را می‌توان از طریق نمک‌زدایی، برطرف و تعدیل کرد و در سیاست‌های بالادستی کشور هم وجود دارد، اما باید علمی‌تر به این قضیه نگاه کنیم. اگر بخواهیم از ۳ جنبه اصلی به موضوع کمبود آب نگاه کنیم؛ کشاورزی، شرب و صنعت؛ ۳ مصرف‌کننده اصلی هستند. نمک‌زدایی از آب در درجه نخست برای مصرف صنعتی بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرد و از لحاظ کشاورزی چندان نمی‌توان روی پروژه نمک‌زدایی تاکید کرد. اما برای کشاورزی چندان مقرون به‌صرفه نیست و ترجیح این است که از منابع دیگر آبی برای این بخش استفاده شود، هرچند در حوزه‌هایی که ارزش‌افزوده بالایی وجود دارد، از فناوری‌ها استفاده می‌شود، اما در برخی موارد هم در کشاورزی از منابع آبی که نمک‌زدایی شده است، استفاده می‌شود، اما به‌صورت‌کلی توصیه نمی‌شود و بهتر است که روی بهره‌وری آب در بحث کشاورزی تاکید شود.
به‌طورقطع در استان‌های ساحلی که نزدیک به دریا و آب هستند و به آب‌های آزاد دسترسی دارند، نمک‌زدایی می‌تواند یکی از اولویت‌های اصلی برای آب شرب و کشاورزی شهرها باشد. به‌اعتقاد من، این فناوری برای برخی مصارف به‌ویژه شرب و صنعت ضروری است و می‌تواند راهکاری برای کمبود آب باشد.
اما موضوع مهمی که باید نسبت به آن تاکید کنیم، این است که آمایش سرزمین استانداردی در جای‌گذاری صنایع آب‌بر در کشور نداشتیم و بیشتر مولفه‌های دیگری در این حوزه دخیل بوده‌اند؛ نظیر مولفه‌هایی چون بیکاری استان‌ها که منجر به شکل‌گیری اشتغال بالا در برخی استان‌های مرکزی شده است. به‌واسطه این دیدگاه غلط، صنایع با مصارف آب بالا را در جایی ایجاد کردیم که کمبود آب دارند. امروز آمایش دوباره صنایع، کمابیش امری محال است و نمی‌توان صنایعی را که در برخی استان‌ها ریشه‌دار شده‌اند، جابه‌جا کرد. دست‌کم باید برای این صنایع به‌دنبال منابع آب جایگزین با فناوری‌های روز بگردیم و از توسعه بیشتر آنها جلوگیری کنیم. همچنین در آینده از استقرار صنایع آب‌بر در مکان‌هایی که محدودیت آب دارند، جلوگیری کنیم و طرح‌های کلان نظیر انتقال آب بهانه‌ای نباشد که دوباره این صنایع بیش از گذشته استقرار یابند. اگر این ادامه پیدا کند، یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات تاریخی را رقم زده‌ایم. نمک‌زدایی و خط انتقال آب هزینه‌بر است، همچنین بهره‌برداری از آب‌های غیرمتعارف نیز صرف هزینه اقتصادی زیادی می‌طلبد، بنابراین برای استفاده از این آب‌های غیرمتعارف هم، باید مدیریت استانداردتری را به‌کار گرفت. نمک‌زدایی هم دارای آثار اقتصادی و هم زیست‌محیطی است، بنابراین اگر بخواهیم همان نسخه قبلی را در توسعه صنایع به‌کار بگیریم، نه‌تنها روزبه‌روز وضعیت آب بحرانی‌تر می‌شود، بلکه آلودگی زیست‌محیطی بیشتری هم به مکان‌ها وارد می‌کنیم.
اما باوجود بحران شدید آب شرب در استان‌های شرقی کشور، نمک‌زدایی از آب و انتقال آن برای آب شور به مردم، یکی از روش‌هایی است که می‌تواند تاثیر جدی بر رفع بحران شدید آبی در مناطق گفته‌شده بگذارد.
بکارگیری فناوری‌های نمک‌زدایی از آب اگر قرار باشد فقط برای رفع چالش‌های بحران آب باشد و در اجرا، بهره‌برداری و نگهداری از آن، سیاست استانداردتری را به‌کار نگیریم، در عمل نسخه موقتی است که در آینده باید چندبرابر متحمل هزینه و مشکلات بعدی در مسئله آب باشیم، چراکه آسیب جدی‌تری به سرزمین و پهنه‌های آبی وارد کرده‌ایم. در بحث مدیریت آب، اولویت اول دولت باید در مدیریت مصرف باشد. اگر بخواهیم چالش‌های آب کشور را فقط با پروژه‌های انتقال آب مدیریت کنیم و راهکار اساسی باشد، هیچ‌گاه نمی‌توانیم به حل این بحران بپردازیم، چراکه روزبه‌روز نیاز آبی افزایش پیدا می‌کند و مصرف مختلف پدیدار می‌شود. بنابراین اولویت نخست را باید روی مصرف بگذاریم و برنامه‌ریزی‌ها باید روی داشته‌های ما باشد و انتقال آب باید در موارد اضطراری که دیگر هیچ منبع آب کافی وجود ندارد، مورداستفاده قرار گیرد. توسعه صنعتی به کمک انتقال آب مجاز نیست و باید براساس آب موجود، انجام بگیرد، نه اینکه براساس آبی که در آینده از دریا منتقل می‌شود. حتما باید برنامه‌ریزی دقیقی نسبت به این موضوع وجود داشته باشد و دست و دلبازی در مصرف آب، نتیجه نخواهد داد.
