توسعه ابزارهای مالی بدون عمق پیدا کردن بازار سرمایه می‌تواند به بحران‌های اقتصادی منجر شود، این مسئله‌ای است که در تئوری به آن پرداخته شده و در کشورهای مختلف نیز تجربه شده است؛ توسعه ابزارهای مالی در بازارهای کم‌عمق و بدون زیرساخت‌های مناسب، مانند ابزارهای مالی پیچیده در امریکا (۲۰۰۸) که شامل اوراق بهادار با پشتوانه وام‌های مسکن (MBS) و تعهدات بدهی وثیقه‌ای (CDO) بود، منجر به بحران شد. در بحران مالی آسیای‌شرقی (۱۹۹۷)، افزایش بدهی‌های خارجی در بازاری با نقدینگی کم باعث فروپاشی شد. بحران مالی روسیه (۱۹۹۸) نیز به‌دلیل صدور بیش از حد اوراق قرضه دولتی در بازاری با نقدینگی محدود رخ داد. در یونان (۲۰۱۰)، توسعه بی‌رویه بدهی‌های عمومی در بازاری کم‌عمق بحران ایجاد کرد. اما اینکه آیا در شرایط فعلی اقتصاد ایران، توسعه ابزارهای مالی منجر به بحران مالی می‌شود یا اینکه آیا اساسا ریشه بحران مالی چنین مسئله‌ای است، جای بررسی دقیق‌تر دارد. مسلما بزرگ‌ترین بحران در اقتصاد ایران بی‌ثباتی‌های اقتصاد کلان، قیمت‌گذاری دستوری کالاها و تخریب کارکرد بازار و بی‌ثباتی سیاست‌های اقتصادی است. اندازه این بحران‌ها به‌قدری بزرگ است که از یک‌طرف بر عمیق شدن بازار سرمایه اثر می‌گذارد، و از طرف دیگر، توسعه ابزارهای مالی را دشوار می‌کند. این در حالی است که هردو اینها یعنی عمیق شدن بازار سرمایه و توسعه ابزارهای مالی، می‌توانست فضای اقتصاد کلان را تا حدی بهبود بخشد و از این کانال بحران‌های مختلف را کاهش دهد. بنابراین برای پاسخ به این سوال در اقتصاد ایران، توجه به عامل اقتصاد کلان و همین‌طور اینکه درحال‌حاضر سطح توسعه‌یافتگی ابزارهای مالی در چه حدی است، تعیین‌کننده است. بحران‌های مالی و بی‌ثباتی اقتصاد کلان، رابطه‌ای متقابل و پیچیده دارند که هر یک می‌تواند دیگری را تشدید کند. بحران‌های مالی با کاهش تولید، افزایش بیکاری و کاهش اعتماد به بازارهای مالی می‌توانند به رکود اقتصادی و بی‌ثباتی گسترده در اقتصاد کلان منجر شوند. از سوی دیگر، شرایط بی‌ثبات در اقتصاد کلان مانند نوسانات نرخ بهره، تورم شدید یا نوسانات ارزی می‌تواند زمینه‌ساز وقوع بحران‌های مالی شود. این تعامل دوطرفه، اغلب باعث ایجاد دور باطلی از رکود و بحران می‌شود که خود بحران‌های اقتصادی را عمیق‌تر می‌کند.

اما در رابطه با توسعه ابزارهای مالی، به‌طورکلی اگرچه توسعه ابزارهای مالی می‌تواند باعث تسهیل تامین مالی و افزایش نقدینگی در اقتصاد شود، اما در صورتی که این ابزارها بدون زیرساخت‌ها و عمق کافی در بازار سرمایه توسعه یابند، ممکن است منجر به ایجاد حباب‌های قیمتی، افزایش ریسک سیستماتیک و بی‌ثباتی مالی شوند. به‌عبارتی، عمق بازار سرمایه به‌معنای وجود تعداد زیادی از مشارکت‌کنندگان با حجم معاملات بالاست که باعث می‌شود قیمت‌ها به‌درستی تنظیم و ریسک‌ها به‌خوبی تقسیم شوند. در صورت نبود عمق کافی، حتی نوسانات کوچک می‌توانند به بحران‌های بزرگی منجر شوند. از این‌رو، توسعه ابزارهای مالی باید با توسعه زیرساخت‌های بازار سرمایه و افزایش شفافیت و نظارت همراه باشد تا از ایجاد بحران جلوگیری شود. اما در اقتصاد ایران فضای بی‌ثبات اقتصاد کلان از یک‌طرف باعث شده که سطح توسعه‌یافتگی ابزارهای مالی بسیار پایین باشد و از طرف دیگر، عمق بازار سرمایه کم باشد. فضای بی‌ثبات اقتصاد کلان با ایجاد عدم‌اطمینان، کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و نوسانات شدید نرخ بهره و ارز، مانع توسعه ابزارهای مالی می‌شود. این بی‌ثباتی باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به دارایی‌های امن‌تر روی آورند و از ابزارهای مالی پیچیده دوری کنند. همچنین، افزایش ریسک‌های سیستماتیک و سیاست‌های نامناسب اقتصادی می‌تواند هزینه‌های توسعه این ابزارها را بالا ببرد و توانایی مدیریت ریسک را کاهش دهد. در نتیجه، فضای بی‌ثبات اقتصاد کلان باعث کاهش تقاضا و گسترش ابزارهای مالی در بازار می‌شود. به‌همین‌دلیل درحال‌حاضر سطح توسعه‌یافتگی ابزارهای مالی در اقتصاد ایران بسیار کم است. همین‌طور فضای بی‌ثبات اقتصاد کلان با کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران، افزایش نوسانات و تشویق به خروج سرمایه از بازار سرمایه، مانع از عمیق شدن آن می‌شود. در این شرایط، سرمایه‌گذاران به‌دنبال دارایی‌های امن‌تر می‌روند و مشارکت در بازار سرمایه کاهش می‌یابد. علاوه بر این، سیاست‌های اقتصادی نامناسب و افزایش ریسک باعث کاهش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت می‌شود و این عوامل همگی باعث می‌شوند که بازار سرمایه نتواند عمق لازم را پیدا کند. بنابراین در چنین فضایی که یک عامل یعنی بی‌ثباتی اقتصاد کلان، مانع توسعه ابزارهای مالی و عمیق شدن بازار سرمایه شده است، اساسا اینکه ابزارهای مالی در بستر بازار سرمایه کم‌عمق، منجر به بحران مالی شود، بلاموضوع است. نکته مهم بعدی این است که اتفاقا در شرایط فعلی، توسعه ابزارهای مالی می‌تواند فواید زیادی برای اقتصاد کلان داشته باشد و منجر به افزایش عمق بازار سرمایه و بهبود فضای اقتصادی از این مسیر شود. توسعه ابزارهای مالی می‌تواند با افزایش نقدینگی، تسهیل سرمایه‌گذاری، و تخصیص بهینه منابع، به بهبود فضای اقتصاد کلان کمک کند. همچنین، ابزارهای مالی پیچیده به مدیریت بهتر ریسک‌ها منجر می‌شوند و این امر پایداری اقتصاد کلان را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، افزایش شفافیت و اعتماد در بازارهای مالی از طریق توسعه این ابزارها می‌تواند به رشد اقتصادی و ثبات بیشتر در فضای اقتصاد کلان کمک کند. از طرف دیگر، افزایش عمق بازار سرمایه از طریق چندین مسیر می‌تواند به بهبود فضای اقتصاد کلان کمک کند.