مهندسی طبیعت به‌دست بشر

نزدیک به یک دهه می‌شود که انسان در تلاش است با دخل و تصرف عامدانه در طبیعت با حداقل آسیب‌رسانی، از آن بهره‌برداری هدفمند داشته باشد. به این روند، ژئواینجینیرینگ می‌گویند که کاربران به‌واسطه فناوری در طبیعت مهندسی می‌کنند. هدف تعدیل آثار تغییر اقلیم است. افراد می‌خواهند با استفاده از فناوری‌های مختلف و دستکاری در طبیعت با حداقل آسیب از آن بهره‌مندتر شوند، اما واقعیت این است که زمانی متوجه خطاهای انسانی می‌شویم که طبیعت پیامدهای آن را با گذشت زمان نشان دهد. در واقع، هنوز نمی‌دانیم که چه تاثیراتی بر محیط‌زیست دارد. برای مثال، بارورسازی ابرها راهکاری است که به‌نوعی دخل و تصرف در چرخه آب محسوب می‌شود. این فرآیند، تراز چرخه آب در طبیعت را برهم‌می‌زند، حال اینکه چقدر تاثیر منفی بر طبیعت دارد، هنوز معلوم نیست که ایجاد باران مصنوعی چه پیامدهایی در بلندمدت خواهد داشت. گفتنی است، تاکنون به‌عنوان یک راهکار پرهزینه به آن پرداخته شده که تبعات محیط‌زیستی حادی هم نداشته است. در نهایت، با کمک فناوری می‌توان از تنش‌های حاد زیست‌محیطی رهایی جست. امیدواریم که بتوان با صرف هزینه و کاربرد فناوری از آثار زیانباری که بر طبیعت تحمیل کردیم، جان سالم به در ببریم. تغییر اقلیم مقیاس وسیعی را در بر می‌گیرد و اگر بخواهیم از فناوری برای جبران خسارت‌های آن بهره بگیریم، هزینه‌های زیادی را باید صرف کنیم. بنابراین، بسیار به‌صرفه‌تر خواهد بود که از بروز آنها پیشگیری کنیم، نه اینکه بعد از به‌وجود آمدن آن بخواهیم آثار آن را با توان فناوری تعدیل کنیم.

برای مثال، بر اساس برآوردهای آژانس آب سازمان ملل، روزانه حجم عظیمی از آب‌های آلوده (۸۰درصد کل آب مصرف‌شده در جهان) پس از مصرف در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی وارد محیط‌زیست می‌شوند. این آب‌ها که هرکدام به‌شکلی آلوده شده‌اند، مشکلات مختلفی ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر، منابع آب شیرین در جهان بسیار محدود است. پس باید از این آب‌های آلوده دوباره استفاده کرد، اما چگونه؟ اینجاست که تکنولوژی‌های مفید برای محیط‌زیست به کمک ما و محیط‌زیست می‌آیند. به‌کمک فناوری‌هایی مانند فیلتر غشایی و سلول‌های سوختی میکروبی می‌توان آب آلوده را تصفیه و دوباره وارد چرخه مصرف کرد. این‌طوری هم محیط‌زیست از گزند این آب‌ها در امان می‌ماند و هم نیاز ما به آب تامین می‌شود. البته این فناوری‌ها محدود و اندک‌اند و باید برای گسترش آنها بیشتر سرمایه‌گذاری کرد.

تنش‌های زیست‌محیطی شبیه بیماری است و از آنجایی که همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده، روندهای پیشگیرانه هزینه کمتری را تحمیل می‌کنند تا روندهایی که رویکرد درمانی دارند. به‌عبارت‌دیگر، هزینه‌های پیشگیری، یک‌نهم هزینه‌های جبران خسارت‌ها است. به‌همین‌دلیل، در حوزه تغییر اقلیم راهکارهای پیشگیرانه منطقی‌تر و سازگارانه‌تر از درمان است. زمان مولفه‌ای است که برای جبران خسارت‌ها و پیگیری روندهای پیشگیرانه اهمیت زیادی دارد. به‌همین‌سبب، اگر در زمان مناسب رفتار استانداردی با طبیعت نداشته باشیم، باید برای درمان هزینه بیشتری کنیم. علاوه بر آن، لازم است از تشدید شرایط هم در آینده بکاهیم.خسارت‌های آنی تغییرات اقلیمی باعث شده است که نسل امروز بشر بیشتر به فکر زمان حال و اکنون خود باشد و تلاشی برای بهبود وضعیت برای نسل‌های آتی نکند. در واقع، بیشتر تصمیم‌گیران معتقدند نسل آینده فکری به حال خودش می‌کند و ما امروز مسئول خودمان هستیم. چنین موضوعی نیز مسئله مهم احزاب و گروه‌هایی است که رویکردهای مختلفی در بحث تغییر اقلیم دارند.

تاکنون فناوری کارنامه درخشانی از خود بر جای گذاشته است. برای مثال، زمانی که بیشتر جوامع در آستانه بحران غذایی بودند، با تولید کودهای شیمیایی و زیستی، این بحران تا حد زیادی حل شد یا در مثال دیگر، وقتی با سوراخ شدن لایه ازن مواجه بودیم، با کمک فناوری توانستیم آنها را رفع و رجوع کنیم. بنابراین، موفقیت‌هایی هم وجود داشته است که توانسته شرایط طبیعی را برای نسل بشر راحت‌تر کند و او را از بحران نجات دهد و جلوی بدتر شدن شرایط را بگیرد. در کل، این یک واقعیت است که بشر می‌تواند با ابزارهای فناورانه در مواجهه با محدودیت‌ها و تنش‌های طبیعی سازگاری داشته باشد.مدیریت پسماند یکی از عرصه‌هایی است که تکنولوژی‌های مفید برای محیط‌زیست به پیشرفتش کمک کرده‌اند، به‌ویژه در بخش بازیافت زباله‌ها که کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آلمان عملکردی عالی داشته‌اند. فناوری‌هایی مانند سامانه‌های هوشمند نگهداری و حمل‌ونقل زباله، سامانه‌های ردیابی و تفکیک خودکار زباله‌ها به‌کمک ربات‌ها در کارخانه‌های بازیافت نمونه تکنولوژی‌های مفید برای محیط‌زیست هستند. علاوه بر اینها، پیشرفت در زمینه تجزیه شیمیایی این امکان را به ما داده است که پلاستیک‌ها و سایر زباله‌های بازیافت‌پذیر را به عناصر اولیه سازنده آنها تجزیه کنیم و برای تولید مجدد مواد پلاستیکی به کار بگیریم.به‌طورقطع، در آینده، انتشار گازهای گلخانه‌ای کمتر از امروز خواهد بود، چراکه فناوری روزبه‌روز در حال پیشرفت است. بنابراین، می‌توانیم امیدوار به فناوری برای کمک به خودمان در مواقع بحرانی باشیم، اما اینکه از فناوری انتظار پیشگیری از بحران را داشته باشیم، در حالی که بهره‌برداری از منابع‌طبیعی رو به افزایش باشد، امری محال است.