گسترش اقتصاد زیرزمینی با نبود تعادل در عرضه و تقاضا
امید رضایی ـ فعال حوزه صنعت
بخشی از اقتصاد کشور با این موضوع درگیر است که فعالیت زیرزمینی، فرار مالیاتی، کم‌اظهاری و... از نمودهای بارز آن هستند. البته نسبت به گذشته کمتر شاهد این‌گونه مشکلات اقتصادی هستیم. شاید در گذشته این‌گونه فعالیت‌های آسیب‌رسان بیشتر بود که باعث ایجاد مزیت رقابتی کاذبی می‌شد و چالش‌هایی را برای بخش تولید و صنعت کشور ایجاد می‌کرد. درحال‌حاضر باوجود قوانین و مقررات سختگیرانه، ضوابط مربوط به اداره دارایی، تامین‌اجتماعی و وزارت کار و... این‌گونه فعالیت‌های پنهان و مخرب بسیار کم شده، اما همچنان وجود دارد. به هر حال، در هر سطحی از فعالیت صنعتی که با این پدیده منفی مواجه باشیم، آسیب‌هایی دارد و از آنجایی که بخش تولید بسیار حساس است و به‌سرعت از مولفه‌های گوناگون اقتصادی تاثیر می‌پذیرد، آسیب اصلی فعالیت‌های پنهان اقتصادی هم به بخش تولید وارد می‌شود و جایگاه واقعی تولیدکننده را تحت‌الشعاع قرار
می‌دهد. این شرایط در برخی صنایع کمتر بروز و ظهور دارد. به‌عنوان‌نمونه، در صنعت قطعه کمتر با چنین پدیده‌ای مواجهیم. در این‌گونه صنایع، فعال صنعتی در ابتدای فعالیت از فیلترهای بسیار سختی می‌گذرد، باید مجوز و پروانه بهره‌برداری داشته باشد، ضوابط تامین‌اجتماعی و استانداردهای کیفی را رعایت کند و... در نهایت هم، در پروژه‌های کوچک به‌کار گرفته و براساس توانمندی که دارد، اجازه توسعه فعالیت به او داده می‌شود که در این فرآیند گزینشی؛ هم توانمندی فنی و تولیدی و هم توانایی اقتصادی و مالی، تاثیرگذار است.
وقتی تقاضا بالاست و عرضه در حد قابل‌قبولی نیست و نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد، فرصت را برای فعالان زیرزمینی و بروز و فعالیت‌های غیرقانونی و پنهان ایجاد می‌کند. درحال‌حاضر، برخی تولیدکنندگان؛ به‌عنوان نمونه، قطعه‌سازان به‌دلیل مشکلات اقتصادی و کمبود نقدینگی، فقط نیاز مشتری اصلی را تامین می‌کنند و چون تقاضا بالاست، توان تامین نیاز بازار و مشتری نهایی را ندارند و این تقاضایی که پاسخ داده نمی‌شود، باعث شکل گرفتن فعالیت‌های پنهان و زیرزمینی می‌شود.البته در طول ۵ سال گذشته، بخش‌هایی از صنعت سروسامان گرفته، اما هنوز جای کار دارد تا به‌طورواقعی و قانونمند فعالیت کند. در این میان، مشتری هم هوشمند شده و برای هر کالایی هزینه نمی‌کند.واقعیت این است که اقتصاد پنهان، آسیب چشمگیری به بخشی از صنعت کشور که به‌صورت‌واقعی و در چارچوب استانداردها و ضوابط فعالیت می‌کند، می‌زند و باید نقش این فعالیت‌های مخرب را کم کرد. اتحادیه‌ها در این زمینه می‌توانند نقش بسیار پررنگی داشته باشند و اگر متعهدانه به این موضوع توجه کنند، بخش زیادی از نمودهای اقتصاد پنهان در کشور کمرنگ و حتی محو خواهد شد.
برخی صنایع مانند قطعه‌سازان، به‌واسطه سال‌های فعالیت، تجربه ارزشمندی در بخش تولید و صنعت دارند که می‌توان در سطح کلان برای مقابله با فعالیت‌های پنهان و مخرب ناشی از اقتصاد پنهان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد. اتحادیه‌ها و وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان استاندارد و نهادهای نظارتی هم می‌توانند کمک کنند تا صنعت و بخش تولید کشور از فشار اقتصاد پنهان خلاص شود یا دست‌کم با کنترل و نظارت درست و وضع قوانین قابل‌اجرا از پیامدهای این نوع از فعالیت‌های مخرب بکاهند که قطعا تاثیر خوبی هم بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
