بهنام دانش بهکام دولت
مصطفی قانعی ـ دبیر ستاد زیستفناوری معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری
با نگاهی گذرا به آمار واردات محصولات غذایی چند دهه قبل کشور می فهمیم که محصولات غذایی و کشاورزی سرآمد کالاهای وارداتی در کشور بودند. در واقع، جهت گیری این گونه بوده که بیشتر خوراک دام، طیور و دیگر محصولات دامی از خارج وارد می شده است. برای مثال، بذر از اوکراین، جوجه از انگلیس و واکسن از روسیه وارد می شد. این در حالی بود که رفتن به سوی امنیت غذایی در گام نخست، تامین این نهاده ها و دیگر نهاده هایی است که در لیست واردات کشور قرار داشتند. بر همین اساس، ستاد زیست فناوری در معاونت علمی چندین پروژه را با هدف کاهش واردات به ثمر رساند. در این یک دهه اخیر، محصولاتی از سوی شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی با دانش زیست فناوری تولید شد که در بسیاری از بخش ها میزان واردات کاهش یافت. از 2 سال اخیر تاکنون، ۲۰۰ میلیارد تومان برای امنیت غذایی هزینه شده است، در حالی که واردات، رقم 10 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است. برای مثال تصور کنید، ایران مرغ آرین را داشت، اما به دلیل بی توجهی به این رده در مرغ باعث شده بود ما به واردات مرغ از کشورهای خارجی وابسته شویم، همچنین توان تولید واکسن داشتیم، اما همیشه واردکننده بوده ایم. به تازگی دانش بنیان ها توانسته اند بیش از ۲۰ نوع واکسن دام و طیور و آبزیان را تولید کنند و خوشبختانه تا حد زیادی از واردات واکسن جلوگیری شد. این موارد باعث شد، ارزبری به طور جدی کاهش یابد. در زمینه امنیت زیستی نهاده ها، از کودهای زیستی به جای سموم شیمیایی بهره گرفتیم و استفاده از زیست دریا و جلبک ها و حوزه های مختلف امنیت غذایی فعالیت های مثمر ثمری داشتیم و جایگزین های زیستی را هم تولید کردیم و در حال کاهش واردات در این زمینه هم هستیم.
فناوری زیستی تنها مولفه ای است که می تواند پاسخ نیازهای کشور را بدهد. در حال حاضر نزدیک به ۳ میلیارد دلار کاهش ارزبری را هدف قرار دادیم. در حقیقت به دنبال آن هستیم که دست کم تراز تجاری را مثبت کنیم. در بخش زیست نهاده ها فعالیت های موثری را به ثمر رساندیم و یکی از محورهای اصلی رفتن به سمت زیست دریا است. باتوجه به ماهیت دریا می توانیم محصولات غذایی برای دام و طیور به دست بیاوریم که می تواند یک منشأ سالم و پایان ناپذیر باشد. بخش دوم به استفاده از توان زیست فناوری در تولید بذرها و نهاده هایی است که به خشکی و تنش های محیطی مقاوم باشد و بهره وری چندین برابری داشته باشد. با زیست فناوری می توانیم محصولات عاری از ویروس تولید کنیم که علاوه بر افزایش بهره وری، سلامت ماده غذایی هم حفظ شود. در واقع، با فناوری های زیستی می توان محصولات ارگانیک را هم افزایش داد، بنابراین مقاوم سازی و افزایش بهره وری با مهندسی ژنتیک برای یک نهاده فراهم کنیم و برای موفقیت در این عرصه در حوزه بذر ورود کردیم که یکی از واردات جدی در کشور بود، در واقع، زیست فناوری کاری می کند که میزان واردات بذر را به شدت کاهش دهد و تولید داخلی افزایش یابد. در حوزه نهاده ها به هسته های عاری از ویروس نفوذ کردیم تا کشاورزان اطمینان زیادی از نبود آفت زدگی پیدا کنند. در حوزه جایگزینی کود از کود زیستی بهره می گیریم که موجب تولید محصولات ارگانیک است. همچنین با کمک زیست فناوری از پسماندهای کشاورزی که در چرخه خوراک و زیست کشاورزی بازگردانده می شود، استفاده کردیم، چرا که دارای مواد غذایی است و این باعث می شود که هم آسیب محیط زیستی نداشته باشیم و هم جلوی واردات گرفته می شود، خوشبختانه ورود فناورانه در بحث امنیت غذایی شرایط خوبی دارد. معضل اصلی در توسعه بهره گیری از فناوری به ویژه فناوری های زیستی، نبود آن نیست، بلکه ترویج و شناخت آن از سوی بازار هدف است، در واقع، ما در رسوخ فناوری دچار ضعف هایی هستیم که تلاش کردیم با همکاری های بین سازمانی در یک بستر استاندارد به ترویج آن بپردازیم. گفتنی است، اجباری در بکارگیری این فناوری ها در عرصه تولیدات مواد غذایی و محصولات کشاورزی برای کشاورزان و تولیدکنندگان نیست. به همین دلیل بودجه و یارانه ای به آن تعلق نمی گیرد و ما تنها به عنوان یک راهکار در اختیار آنها قرار می دهیم.