به‌طورکلی در معادن ما هنوز از امکانات بسیار قدیمی و ماشین‌آلات فرسوده استفاده می‌شود.

به‌عنوان مثال بیشتر قریب به‌اتفاق معادن زغال‌سنگ کرمان ـ که بیشتر از 10 معدن بزرگ و کوچک مثل پابدانا، راور، زرند، هجدک و بابدیزو و... است ـ از ماشین‌آلات بسیار قدیمی استفاده می‌کنند.

به‌یاد دارم سال ۶۱ یا ۶۲ بود که همراه گروهی، از معادن زغال‌سنگ کرمان بازدیدی داشتیم. در یکی از این معادن گفته شد که ماشین‌آلات مورداستفاده متعلق به 60، 70 سال قبل است و روس‌ها این ماشین‌آلات را از آلمان‌ها خریده و استفاده کرده‌اند و 50 سال از آن کار کشیده‌اند و بعد در زمان محمدرضاشاه ـ در حدود سال ۱۳۴۵ به بعد ـ به کشور ایران فروختند.

این ماشین‌آلات که در همان زمان هم فرسوده بودند، هنوز هم با بیش از یک قرن عمر و قدمت مورداستفاده قرار می‌گیرند.

در معدن زغال‌سنگ بابدیزو چاه‌هایی وجود دارد که قطر دهانه آن 15 متر است و چند آسانسور بسیار بزرگ وارد این چاه می‌شود تا زغال‌سنگ استخراج‌شده را حمل کند.

چاه‌ها عمق‌های متفاوتی دارند و از عمق ۱۰۰ تا ۷۰۰ متر در دل زمین پیش رفته‌اند.

هر چاهی در نهایت به تونلی منتهی می‌شود که طول آن ۲، ۳ کیلومتر یا حتی بیشتر است. زغال را از این تونل‌ها استخراج می‌کنند، به‌وسیله ترن به محل چاه می‌آورند، با آسانسورها به سطح زمین منتقل می‌کنند و در نهایت کف این آسانسورها با سیستم خاصی باز می‌شود و زغال را روی زمین تخلیه می‌کند.

شرایط و ساختار این آسانسورها بسیار ترسناک است و علاوه بر این خیلی خیلی قدیمی هستند.

یک بار در اوایل انقلاب بر اثر بی‌احتیاطی اپراتورها، کف آسانسور باز می‌شود و 4 کارگر به عمق چاه سقوط کردند و بدن‌شان لابه‌لای سیم بکسل‌ها و تجهیزات و ادواتی که وارد چاه می‌شدند، گیر کرده بود.

این ماشین‌آلات که که 50 سال قبل خریداری شده‌اند و 50 سال پیش از آن هم کار کرده بودند، هنوز در بسیاری از معادن ما مورداستفاده قرار می‌گیرد.

خاطره دیگری هم در این زمینه دارم. سال‌ها قبل از معادن اسفندقه بافت که در فاصله ۳۰۰ کیلومتری جنوب کرمان واقع شده است، بازدیدی داشتم که شرایط آن هم بسیار اسفناک بود.

در این معادن تونل‌هایی دیدم که با شیب ۲۵درجه به‌صورت پلکانی به‌سمت عمق زمین می‌روند و «گزنگ» نام دارند.

هدف از حفر گزنگ‌ها تهویه تونل‌ها، احداث کارگاه استخراج، ایجاد راه عبور برای افراد و حمل‌ونقل لوازم و مانند آن است.

طول هر یک از گزنگ‌های این معدن ۱۰۰ متر است و در زمان رضاخان ـ یعنی در حدود 90 یا 100 سال پیش ـ ساخته شده است و تجهیزات آن هم حداقل 70، 80 سالی عمر دارند، حتی چراغ‌هایی هم که آنجا استفاده می‌شود، بیش از نیم قرن قدمت دارند.

من در همان زمان ـ حدود سال‌های ۶۷ یا ۶۸ ـ در گزارشی برای روزنامه کار و کارگر نوشتم که در معادن اسفندقه بافت هنوز از چراغ موشی استفاده می‌کنند، فتیله این چراغ را روشن می‌کردند و با نور آن در گزنگ‌ها پیش می‌رفتند.

ما در هنگام بازدید از این کارگاه‌ها که سنگ کروم از آن استخراج می‌شد، 7 گزنگ ترسناک و خطرناک را طی کردیم و با شیبی ۲۵درجه‌ای حدود ۷۰۰ متر به عمق زمین وارد شدیم.

کارگرها در این معدن برای تشخیص وجود کروم در سنگ، آن را برمی‌داشتند و از روی وزنش حدس می‌زدند که دارای ماده معدنی هست یا خیر و سبک‌ترها را جا می‌گذاشتند و سنگین‌ترها را با وسایلی بسیار قدیمی از طریق همین گزنگ‌ها به سطح زمین می‌آوردند، در حالی که پله‌های تونل به‌طورکامل صاف شده و قلوه‌سنگ‌هایی که در سقف قرار داشتند و به‌عنوان دستگیره مورداستفاده قرار می‌گرفتند هم، از بین رفته بودند.

هنوز هم شرایط کار کم‌وبیش به همان صورت است و نشان آن را می‌توان در اعتراض کارگران به شرایط عجیب و غریب کارگاه‌های معدنی شنید.