هیچ دوست و دشمنی دائمی نیست
در میان اخبار معدنی که هر روز از چهارگوشه دنیا منتشر می‌شود، رشد سرمایه‌گذاری معدنی در کشورهای همسایه ایران به‌شدت جلب‌توجه می‌کند.
در میان اخبار معدنی که هر روز از چهارگوشه دنیا منتشر می شود، رشد سرمایه گذاری معدنی در کشورهای همسایه ایران به شدت جلب توجه می کند.از جمله آخرین اخبار در این زمینه، اعلام آمادگی ترکیه برای سرمایه گذاری در معادن افغانستان است. شهاب الدین دلاور، وزیر معادن حکومت افغانستان بااشاره به اینکه فرصت های سرمایه گذاری در معادن افغانستان فراهم شده است، گفت: سعی می کنیم تا سرمایه گذاران ملی و بین المللی به ویژه ترکیه از این فرصت ها استفاده کنند.این در حالی است که ایران، باوجود برخورداری از منابع و ذخایر متنوع و غنی معدنی، سال ها است که نه تنها موفقیتی در زمینه جذب سرمایه گذار خارجی به دست نیاورده که بسیاری از سرمایه گذاران داخلی را هم از این بخش فراری داده است. موضوع گفت وگوی امروز صمت با امیر بیژن یثربی، فعال معدنی و تحلیلگر اقتصاد معدن درباره سرمایه گذاری و فرصت ها و چالش های حوزه معدن کشور در این زمینه است.
ذخایر و منابع معدنی چه نقشی در آینده اقتصاد جهانی ایفا می کنند؟
می گویند امروزه مهم ترین جنگ دنیا، جنگ بر سر آب و انرژی است، اما به گمان من، پشت پرده اصلی این معرکه، دستیابی به مواد معدنی است، زیرا تولید مواد معدنی است که اصلی ترین مصرف کننده آب و انرژی در جهان به شمار می رود. اگر ما بتوانیم در این نبرد پیروز شویم، در معاهدات سیاسی و بین المللی دست بالا را خواهیم داشت، البته روشن است که چنین اتفاقی با برنامه ریزی رخ می دهد. اگر همت نداشته باشیم، نمی توانیم در میدان این رقابت کاری از پیش ببریم.
از این منظر، اتفاق مثبتی که در زمینه برقراری مجدد روابط ایران و عربستان رخ داده و زمینه مناسبی فراهم آورده است تا روابط خارجی ایران با دیگر کشورها، به ویژه کشورهای غربی بتواند در سایه حرمت بین طرفین احیا شود. وقتی مشکلات میان ایران و عربستان از مسیر دیپلماتیک حل شد، پس درباره دیگر کشورها هم همین اتفاق می تواند تکرار شود. هیچ کشوری، از جمله ایران دوست و دشمن دائمی ندارد، بلکه منافع بلندمدت دارد.البته نباید زحمات کشورهایی که نقش میانجی را ایفا کردند، نادیده گرفت. بدیهی است، آنها هم به دنبال منافع خود و حفظ امنیت انرژی در منطقه خاورمیانه بوده اند که منافع آنها را تامین خواهد کرد، اما به هرحال، نتیجه این بازی برای همه طرف های دخیل که در واقع انرژی خود را از حوزه خلیج فارس تامین می کنند، بردـ برد است.
کشورهای همسایه ایران موفقیت های چشمگیری در جذب سرمایه کسب کرده اند، این موضوع چه پیامی برای ایران دارد؟
سرمایه گذاری های مشترک میان چند کشور، امنیت همه آن کشورها را هم افزایش می دهد، چون سرمایه های بخش خصوصی و دولتی مانع ایجاد مخاصمه می شود و به این ترتیب، آنها نمی توانند علیه همدیگر وارد جنگ ودعوا شوند. بنابراین، اگر فرصتی برای سرمایه گذاری های مشترک ایجاد شود، همه کشورهای ذی نفع با آغوش باز از آن استقبال می کنند. فرقی ندارد که سرمایه از کجا بیاید. سرمایه گذاری خارجی یعنی پیوند دوستی میان کشورها؛ زیرا موفقیت هریک در گرو موفقیت دیگری است. به عنوان مثال، چین و امریکا به ظاهر جنگ اقتصادی دارند،اما در واقع هریک از این کشورها در کشور دیگر سرمایه گذاری های عظیمی انجام داده اند. بنابراین، برخوردهای میان این ۲ کشور را می توان نوعی رقابت دانست که هرگز به جنگ ختم نخواهد شد، چون منافع هریک در گرو منافع دیگری است.
آیا سرمایه گذاران خارجی ملزم به انجام تعهدات خود هستند؟
سرمایه گذاری خارجی چه شرقی باشد و چه غربی در درجه اول برای سود و منافع خود می آید. اینکه به تعهدات شان در قبال ما عمل خواهند کرد یا نه، بستگی به نوع قرارداد و میزان ثبات یک کشور دارد. دنیای سرمایه از ضعف داخلی برای خلف وعده کردن استفاده می کند.نکته مهم این است که آیا کشور میزبان سرمایه گذاری، چه تعهدی را از طرف مقابل می گیرد. باید ببینیم که ما چه چیزی را از طرف مقابل خواسته ایم. اگر نخواسته باشیم، آن طرف هم انجام نمی دهد.
به عنوان مثال، معدن مقداری محیط زیست را دستخوش تغییر می کند، اما ما در حال حاضر نمی توانیم بازسازی معادن مان را انجام دهیم. هیچ معدنی در ایران یافت نمی شود که بعد از اتمام ذخیره بازسازی شده، به دریاچه مصنوعی تبدیل شده باشد؛ برای همین هم، محیط زیستی ها ما را محکوم می کنند. معدنکاری در کشور ما هزار و یک مشکل دارد، بنابراین در پایان دیگر سرمایه ای باقی نمی ماند و حمایتی انجام نمی شود که کار بازسازی و احیا انجام شود و برای مثال، معدن تبدیل به دریاچه مصنوعی شود و ظرفیت جدید و منحصربه فردی پدید بیاید،اما اگر سرمایه گذاری بزرگ خارجی وجود باشد، می توان از ابتدای کار، بازسازی معدن را هم در قرارداد با وی گنجاند.
گسترش تعاملات معدنی با کشورهای همسایه چه تاثیری در توسعه حوزه معدن و معدنکاری کشورمان دارد؟
واقعیت این است که ما در زمینه تامین سنگ آهن مگنتیت با مشکل روبه رو هستیم و برای تحقق اهداف طرح جامع فولاد به چیزی حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ آهن نیاز داریم که در حال حاضر تامین داخلی آن برای کشور ممکن نیست، زیرا بسیاری از معادن روباز سنگ آهن رو به اتمام است و در عین حال، تجربه موفقی در حوزه کانسازهای فلزی زیرزمینی نداشتیم، زیرا ماشین آلات مناسبی در دسترس مان نیست، توان تولید ماشین آلات و دستگاه های زیرزمینی، چه حمل کننده و چه بارکننده را نداریم و به واسطه تحریم ها نمی توانیم ماشین آلات موردنیاز را از دیگر کشورها تامین کنیم. به این ترتیب، در حوزه استخراج زیرزمینی مشکل داریم. بنابراین، در این زمینه ها با کشورهای همسایه می توانیم وارد تعامل بشویم. مواد معدنی را با هم مبادله کنیم و کارخانه فرآوری و استحصال راه اندازی شود.برای مثال، ایران و عربستان 2 کشور نزدیک به هم هستند و از طریق خلیج فارس، با هم ارتباط دارند. بنابراین می توانیم در نزدیکی خلیج فارس، کارخانجات زنجیره فولاد احداث کنیم و از عربستان سنگ آهن بیاوریم و بعد از فرآوری، صادر کنیم. این کار پیش ازاین هم، سابقه داشته است. در حال حاضر، کارخانجات روی در کشور نمی توانند ماده اولیه موردنیاز خود را برای تولید شمش روی تامین کنند و برای جبران این کمبود خاک روی از ترکیه وارد می شود.البته سودآوری چنین مبادلاتی در گرو این است که مطالعات امکان سنجی به دقت انجام شده باشد، در غیر این صورت، منجر به شکست، خطا و افزایش زیان انباشته خواهد شد.
باتوجه به اینکه، طبق سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، این کشور علاقه مند به سرمایه گذاری در معادن ایران است، همکاری احتمالی 3 کشور ایران، عربستان و چین چه تاثیری بر نقش آفرینی در بازارهای جهانی خواهد داشت؟
این سوالی است که به سادگی نمی توان به آن پاسخ داد. به هرحال، کشور ما سند توسعه همکاری ۲۵ ساله با کشور چین را امضا کرده است. از سوی دیگر، به ظاهر میانجی احیای روابط ایران و عربستان سعودی، کشور چین بوده است، بنابراین باید مقداری کنکاش کنیم که امروز مناسبات ایران با چین چگونه خواهد بود؟ آیا عربستان این اجازه را پیدا کرده است که با چین وارد معاملات آزاد همه جانبه تجاری شود یا خیر؟ اگر این فرض را در نظر بگیریم، کشور چین در حال حاضر، ۹۰ تا ۹۵ درصد عناصر نادر خاکی که از محصولات بسیار استراتژیک است، در اختیار دارد. همین طور در سال های اخیر در زمینه فولاد، سنگ های ساختمانی و کانسارهای فلزی غیرآهنی یا کانسارهای فلزی یا غیرفلزی ید طولایی پیدا کرده و یکی از قدرت های تولیدکننده و صادرکننده مواد معدنی در دنیا است.اما از سوی دیگر، این کشور با مشکل تامین انرژی هم روبه رو است و انرژی موردنیاز خود را بیشتر از زغال سنگ به دست می آورد.این اقدام در تقابل با معاهده اقلیمی پاریس است که چین از جمله کشورهای امضاکننده آن به شمار می رود. بنابراین، اگر تولید کربن خود را کاهش ندهند تا چند سال دیگر باید به جامعه جهانی غرامت پرداخت کنند.
به گمان من، اگر ۳ کشور ایران، چین و عربستان بتوانند در حوزه انرژی های تجدیدپذیر قابل استفاده برای صنایع معدنی با هم کار کنند، باتوجه به اینکه چین صاحب تکنولوژی است و ما و عربستان مواد معدنی بکر و فراوانی داریم، می توانیم مثلثی به وجود آوریم که هیچ کشوری یارای مقابله با آن را نداشته باشد.اما به شرط اینکه قراردادهای محکم و سختی میان 3 کشور منعقد شود و اگر چنین قرارداد سه جانبه ای وجود داشته باشد، هرگز برای هیچ کدام از این 3 کشور در معاهدات بین المللی، مشکلی ایجاد نخواهد شد.اما برای رسیدن به این نقطه، اول باید موانع سیاسی را از میان برداشت و منازعات سیاسی با دنیای بیرون و سایر شرکای تجاری را حل کرد و بعد وارد قراردادهای سه جانبه شد. علت آن است که در قرارداد بزرگ سه جانبه که شرکتی چندملیتی را تشکیل می دهد، اگر یکی از این کشورها به هر دلیلی تحریم شود، مجموعه دچار مشکل خواهد شد.البته به گمان من، احتمال انعقاد چنین قراردادهایی بسیار بعید است، زیرا قدرت های مسلط جهانی دیگر اجازه به وجود آمدن کارتلی مانند اوپک را نمی دهند، اما به نظر من، همکاری این 3 کشور با هم در زمینه مبادله تکنولوژی و تولید ارزان امکان پذیر است، به شرط آنکه به معاهدات بین المللی از جمله کاهش تولید کربن پایبند باشیم و این موضوع می تواند سرآغاز یکی از بزرگ ترین مراودات معدنی و موادمعدنی در دنیا باشد.
تنش زدایی از روابط با عربستان چه تاثیری بر بهبود تجارت خارجی خواهد داشت؟
من به عنوان کارشناس اقتصاد معدن به ضرس قاطع اعلام می کنم که توافق میان ایران و عربستان از نظر روانشناسی، که فاکتور مهمی در اقتصاد به شمار می رود، به مراتب مهم تر از برجام است.به عبارت دیگر، اگر برجام رضایت و امید فعالان اقتصادی را ۱۰ واحد افزایش داد، توافق میان ایران و عربستان، این میزان را به عدد ۱۰۰ رساند.علت روشن است؛ تا وقتی فردی مشکل خود را با همسایه حل نکرده است، نمی تواند مشکلات خود را در محله برطرف کند؛ تا مشکلات محلی حل نشود، نمی توان مشکلات منطقه ای را برطرف کرد و به همین ترتیب تا آخر.
الان سالیان سال است که ایران و عربستان در بگومگو بوده اند و نه تنها روابط دیپلماتیک آنها به پایین ترین سطح خود رسیده بود که حتی خصومتی هم در میان این 2 کشور جریان داشت.سردی روابط برای هر ۲ کشور هزینه داشت، اما برای ما به مراتب بیشتر بود، زیرا سال ها کشور ما در تحریم قرار داشت، پس به طبع هزینه این تخاصم برای ایران بیشتر از کشوری است که به راحتی نفت خود را صادر می کند و درآمد آن را به راحتی به دست می آورد و علاوه بر این، درآمد سرشاری از مناسک حج دارد.پس تبعات این وضعیت برای کشور ما به مراتب سخت تر بود و ترک مخاصمه و احیای روابط 2 کشور بزرگ اسلامی که مرکزیت جهان سنی و شیعه را در اختیار دارند، می تواند بیش از برجام، صلح و امنیت بزرگ ترین منطقه تولیدکننده انرژی و کریدور حمل ونقل آن را تضمین کند.
بنابراین نه فقط مردم این ۲ کشور خوشحال هستند که امید به ایجاد آرامش در کل دنیا افزایش یافته است.
باتوجه به اینکه عربستان به تازگی اقدامات قابل توجهی در زمینه توسعه معدن نیز انجام داده است، رقیب ایران هم در این زمینه به شمار می رود.
باتوجه به اکتشافات اخیر، به نظر می رسد تنوع مواد معدنی در کشور ما از عربستان بیشتر است، اما ۳۲ میلیارد دلاری هم که قرار است در عربستان سعودی سرمایه گذاری شود، رقم بسیار چشمگیری است که نمی توان از اثرات مثبت آن چشم پوشی کرد. از سوی دیگر، اجرایی نشدن برجام، مشکلاتی را برای کشور ما ایجاد کرده و تحریم های مجدد و مکرر، زمینه فرار سرمایه؛ چه داخلی و چه خارجی از کشور را فراهم آورده، اما عربستان این مشکل را ندارد و در این زمینه از ما بسیار جلوتر است.بزرگ ترین مانع ما در مسیر توسعه معدنی کشور و جذب سرمایه گذار، این است که مشکلات مالی کشورمان را با جامعه جهانی حل وفصل کنیم و این موضوع متاسفانه درگرو احیای برجام و برخی معاهدات بین المللی دیگر پولی از جمله مسئله پالرمو است و اگر این مشکلات حل نشود، در میدان رقابت از عربستان سعودی عقب می مانیم. بنابراین به نظر من، یکی از مهم ترین موانعی که پیش روی ما قرار دارد، این است که بتوانیم کمی روابط خارجی کشور خود را با دنیا در حوزه سیاست خارجی بهبود بدهیم. به عبارت بهتر، باید ابتدا سیاست های داخلی کشورمان را تغییر بدهیم و در مرحله بعد، سیاست خارجی مناسب را تنظیم کنیم.
