بازاندیشی در حکمرانی جوامع تخصصی
محمد بهارلو محمدزاده مشاور حکمرانی سازمانی
در جهان امروز، جوامع تخصصی( از انجمن‌های حرفه‌ای و علمی گرفته تا سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) و موسسات خیریه و امور بشردوستانه و... ) نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی به سرمایه اجتماعی، توسعه دانش و حتی حکمرانی خوب ایفا می‌کنند. این جوامع در حقیقت به‌منزله پل‌هایی میان افراد و نهادها عمل می‌کنند؛ پلی که جریان تجربه، تخصص، اعتماد و همکاری را از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌سازد. اما پرسش اصلی این است؛ آیا ما در ایران به‌اندازه کافی به این ظرفیت‌ها اندیشیده‌ایم؟ و اگر پاسخ منفی است، چه باید کرد؟
پاسخ ما، آغاز یک سفر شش‌ماهه برای بازاندیشی در حکمرانی جوامع تخصصی است؛ سفری که نه به قصد دگرگونی سریع ساختارها، بلکه برای ایجاد یک «بینش نو» در میان مدیران، اعضا و علاقه‌مندان این حوزه طراحی شده است.
چرا بازاندیشی ضروری است؟
امروز بیش از هر زمان دیگر، انجمن‌ها و جوامع تخصصی با محیطی پرچالش روبه‌رو هستند:
• تغییرات سریع فناوری که شکل فعالیت و ارتباط را دگرگون کرده است.
• بحران اعتماد اجتماعی که نیاز به شفافیت و پاسخگویی را دوچندان می‌کند.
• دشواری جذب و نگهداشت اعضا، به‌ویژه در نسل‌های جوان.
• کمبود منابع مالی پایدار که بقای بسیاری از انجمن‌ها را تهدید می‌کند.
در چنین شرایطی، ادامه دادن مسیرهای سنتی نه‌تنها کارساز نیست، بلکه موجب فرسودگی و بی‌اعتمادی بیشتر می‌شود. آنچه ضرورت دارد، بازاندیشی در اصول حکمرانی این جوامع است؛ اینکه از خود بپرسیم: چرا وجود داریم؟ چگونه تصمیم می‌گیریم؟ و چه ارزش پایداری برای جامعه می‌آفرینیم؟
سفر شش‌ماهه: از پرسش تا گشودن چشم‌اندازی تازه
این سفر شش‌ماهه در ۲۴ هفته طراحی شده است و هر هفته به یکی از موضوعات کلیدی اختصاص دارد. نقطه قوت این برنامه، پیوند میان 2 بعد اصلی است:
۱ـ شناخت عمیق جوامع تخصصی از منظر کارکرد و گونه‌شناسی
• اینکه انجمن‌ها چه هستند، چه تفاوتی با سازمان‌های دولتی و تجاری دارند، چه انواعی دارند (صنعتی، علمی، حرفه‌ای، خیریه، سمن‌ها) و چه نقشی در آموزش، شبکه‌سازی و سیاست‌گذاری ایفا می‌کنند.
۲ـ تمرکز بر اصول حکمرانی خوب و مدرن
• اصولی همچون داشتن مقصود روشن، شفافیت، پاسخگویی، مشارکت اعضا، عدالت در تصمیم‌گیری، نوآوری، یادگیری مستمر و تعامل سازنده با محیط بیرونی.
این دو مسیر به موازات یکدیگر حرکت می‌کنند؛ یعنی هم ماهیت انجمن‌ها و هم شیوه حکمرانی آنها بررسی و بازاندیشی می‌شود.
نوآوری در نگاه
این سفر را می‌توان اقدامی متحورانه و نوآورانه دانست. چرا؟ زیرا برای نخستین‌بار در قالب یک برنامه زمان‌بندی‌شده، 2نقشه‌راه متفاوت (یکی از جنس شناخت جوامع و دیگری از جنس حکمرانی) با یکدیگر ترکیب می‌شوند. این کار باعث می‌شود از یک‌سو گرفتار روزمرگی نشویم و از سوی دیگر، اصولی روشن و قابل‌سنجش برای حکمرانی خوب انجمن‌ها در اختیار داشته باشیم.
چنین رویکردی تنه به تنه استانداردهای جهانی حکمرانی شرکتی می‌زند. اگر شرکت‌های بزرگ با اصولی همچون شفافیت، پاسخگویی، آینده‌نگری و مشارکت ذی‌نفعان اداره می‌شوند، چرا انجمن‌ها و سمن‌ها از چنین معیارهایی (البته باتوجه به شرایط اقتضایی خاص هرکدام) نتوانند بهره‌مند شوند؟
بینش تازه، نه تغییر شتاب‌زده
تاکید ما بر این نکته حیاتی است؛ این سفر شش‌ماهه به‌دنبال تغییرات شتاب‌زده نیست. انتظار اینکه ظرف چند ماه ساختار انجمن‌ها دگرگون شود، انتظاری غیرواقع‌بینانه است. آنچه ما به‌دنبال آن هستیم، ایجاد یک بینش مشترک در میان فعالان این حوزه است؛ بینشی که اهمیت حکمرانی خوب، ضرورت شفافیت، جایگاه مشارکت اعضا و ارزش یادگیری و نوآوری به‌روشنی در آن دیده شود. این بینش، نخستین گام هر تحول پایدار است. اگر اعضا، راهبران و مدیران انجمن‌ها درک مشترکی از این اصول داشته باشند، آن‌گاه تغییرات ساختاری و رفتاری به‌صورت طبیعی و تدریجا رخ خواهد داد.
دعوت به همسفری
این مسیر یک‌طرفه نیست. ارزشمندترین بخش سفر، بازخورد و مشارکت شماست؛ شما که عضو یا مدیر یک انجمن حرفه‌ای هستید، شما که در سمن‌ها یا موسسات خیریه فعالیت می‌کنید، شما که دغدغه توسعه علمی، صنعتی یا اجتماعی کشور را دارید.
ما باور داریم که خرد جمعی، تنها سرمایه‌ای است که می‌تواند این مسیر را به‌نتیجه برساند. به‌همین‌دلیل، سازکاری برای دریافت بازخوردها و ایده‌ها پیش‌بینی شده است تا هر هفته، این سفر با اندیشه‌های تازه غنی‌تر شود.
نگاهی به افق آینده
اگر این سفر موفق پیش برود، 6 ماه بعد در نقطه‌ای خواهیم بود که انجمن‌ها و جوامع تخصصی نه‌تنها به پرسش‌های بنیادین خود پاسخ داده‌اند، بلکه نقشه‌ای روشن برای آینده ترسیم کرده‌اند:
• نقشه‌ای که جایگاه مقصود، راهبرد، شفافیت و مشارکت را مشخص می‌کند.
• نقشه‌ای که تجربه‌های‌جهانی را با واقعیت‌های بومی ما پیوند می‌زند.
• نقشه‌ای که نشان می‌دهد انجمن‌ها، ستون‌های توسعه حرفه‌ای و اجتماعی هستند.
این آغاز مسیری است که می‌تواند به بازتعریف نقش جوامع تخصصی در ایران بینجامد؛ نقشی که جامعه امروز ما بیش از هر زمان به آن نیاز دارد.
این مقاله بخشی از طرح « سفر شش‌ماهه بازاندیشی حکمرانی جوامع تخصصی» است که با هدف ایجاد بینش تازه و تقویت سرمایه اجتماعی طراحی شده و از همه علاقه‌مندان برای مشارکت و ارائه بازخورد دعوت می‌کند. m.baharloo.m@gmail.com
