تسهیلگری کنید؛ مشکلات را خودمان حل می‌کنیم
حمایت از توسعه ساخت داخل شرکت‌های دانش‌بنیان، معافیت از ترک تشریفات قانون مناقصه در شرایط تحریم، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، رقابت نداشتن شرکت‌های دولتی با دانش‌بنیان‌ها، گسترش حمایت‌ها و مشوق‌های مالی، تنها بخشی از «طرح جهش تولید دانش‌بنیان» است که در سال ۱۳۹۹ در مجلس شورای اسلامی مطرح شد و اکنون در شورای نگهبان در حال بررسی است.
صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان معتقدند تسهیلگری در امر تولید و توسعه صادرات، مهم‌ترین رویکردی است که باید هر طرحی در مورد دانش‌بنیان‌ها توسط این نهاد قانون‌گذار پیگیری شود.
صمت به مناسبت سالروز افتتاح نخستین دوره مجلس شورای اسلامی به بررسی «طرح جهش تولید دانش‌بنیان» از نگاه دانش‌بنیان‌ها پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
روایتی از یک طرح ۲۰ماده‌ای
نخستین‌بار در سال ۱۳۸۹ قانون مرتبط با دانش‌بنیان‌ها در خانه ملت مبنی بر «قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» به‌تصویب رسید. در واقع فعالیت ۶ تا ۷ هزار دانش‌بنیان با فروش سالانه حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بود که باعث شد چنین قانونی در مجلس شورای اسلامی راه پیدا کند تا دانش‌بنیان‌ها بیش از گذشته تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین بازیگران اقتصادی کشور شوند. باتوجه به ظرفیت دانش‌بنیان‌ها و افزایش گستره فعالیت‌های‌شان در راستای رفع نیازهای کشور، باید در ظرفیت‌های قانونی برای زیست‌بوم نوآوری و فناوری تجدیدنظر و بازبینی می‌شد. تا اینکه در سال ۱۳۹۹ قانون جدیدی با عنوان «طرح جهش تولید دانش‌بنیان» به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. این طرح ۲۰ ماده دارد و در حال حاضر در مرحله رفع ایرادات قانونی موردنظر شورای نگهبان است.
در تشریح این طرح آمده است: حمایت از توسعه ساخت داخل شرکت‌های دانش‌بنیان، معافیت از ترک تشریفات قانون مناقصه در شرایط تحریم، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، رقابت نداشتن شرکت‌های دولتی با دانش‌بنیان، گسترش حمایت‌ها و مشوق‌های مالی، اجازه واگذاری دستاوردهای پژوهشی دانشگاه‌ها به محققان، توسعه فعالیت پارک‌های علم و فناوری، توسعه حمایت‌های دولتی از شرکت‌های خلاق و... بخشی از مواردی است که در طرح جهش تولید دانش‌بنیان می‌تواند به توسعه هرچه سریع‌تر شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کند.
تصمیمات نمایشی اما موثر
امیرهومن کریمی‌وثیق، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان تولیدی در زمینه نفت و گاز در گفت‌وگو با صمت گفت: دانش‌بنیان‌ها مشکلات زیادی دارند از موارد مطرح در گمرک گرفته تا مالیات و تامین مواد اولیه. صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان در حال حاضر مشغول دست‌وپنجه نرم کردن با این معضلات هستند، بنابراین باید مسیر هموارتری برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان فراهم شود؛ راهی که تاکنون ایجاد نشده و انتظاری که از مجلس شورای اسلامی می‌رود، این است که نگاه ویژه‌تری به این شرکت‌ها در فضای امروز اقتصاد کشور داشته باشد. در واقع خواهان این امر هستیم که شرکت‌های دانش‌بنیان به‌صورت خاص در فضای اقتصادی کشور دیده شوند، اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است.
وی گفت: صندوق نوآوری و شکوفایی بازوی کمک‌کننده مناسبی برای توسعه دانش‌بنیان‌ها است که تاکنون در زمینه ضمانتنامه‌ها و وام‌های استارت‌آپی کمک شایانی به کسب‌وکارهای نوین کرده است. اما باید گفت، تاکنون بیشتر عملکردها و تصمیم‌‌های گرفته‌شده جنبه نمایشی دارد که البته تا حدی این نمایشی بودن لازمه توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان است؛ چرا که بخش زیادی از نیاز دانش‌بنیان‌ها، دیده شدن آنها در رسانه‌ها و مجامع مختلف است. به‌عبارت دیگر زمانی که نام دانش‌بنیان‌ها مطرح شود، می‌تواند رویکرد مثبتی در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان به‌وجود بیاورد.
کریمی‌وثیق گفت: بیشتر صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان تولیدی به‌ویژه آن دسته از شرکت‌هایی که در فهرست تولید نوع یک هستند و سابقه زیادی دارند، خواهان تسهیلگری در امر تولید هستند و انتظار دریافت حمایت‌های همه‌جانبه از سوی نهادهای دولتی را ندارند. برای مثال، بیشتر شرکت‌های نفت و گاز درباره مشکلات در برق و گازرسانی گله‌مند هستند. موضوع دیگری که در این زمینه وجود دارد، این است که شرکت‌های بزرگ تولیدی در اکوسیستم دانش‌بنیان بیشتر از اینکه موردحمایت واقع شوند، موردهجوم برخی نهادها واقع می‌شوند و این سد راه توسعه آنان است. به‌گفته وی، امروز که در قرن ۲۱ زندگی می‌کنیم، نیازمند ایجاد برخی زیرساخت‌ها برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان نیستیم؛ چرا که دنیای امروز، دنیای تسهیلگری است و در همه‌جای آن، مشغول تسهیل فرآیندها هستند.
شفاف حرف بزنید
وی بااشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب درباره توسعه اقتصاد دانش‌بنیان گفت: هرگاه سخنی از سوی رهبر معظم انقلاب بیان می‌شود، برداشت‌های مسئولان دولتی شخصی است و آن‌گونه که می‌خواهند آن را تفسیر می‌کنند و به اعمال نظر و دستور می‌پردازند. امروزه در فضای اقتصادی و توسعه کشور، نیازمند شفاف‌سازی در عبارات و واژه‌ها هستیم. برای مثال وقتی درباره خام‌فروشی صحبت به‌میان می‌آید، به‌دقت باید روشن شود که منظورشان از خام‌فروشی چیست؟ به‌عبارت دیگر، امروز ما نیازمند مشخص شدن تعاریف هستیم.
کریمی‌وثیق گفت: در بخش صادرات هم معضلات عدیده‌ای وجود دارد که نیازمند اعمال توجه از سوی خانه ملت هستیم. امروزه با قیمت‌گذاری‌هایی که می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت اتفاقات خوبی در امر صادرات برای شرکت‌های دانش‌بنیان بیفتد. تاکنون مجلس و تصمیماتش، نه دانش‌بنیان‌ها را خوشحال کرده است و نه ناراحت. بهتر است از تصمیمات یک‌شبه و شتابزده دوری کرد تا زمینه توسعه اقتصادی دانش‌بنیان‌ها فراهم شود.
دانش‌بنیان‌ها امکان دریافت وام‌های کلان را ندارند
سبحان فروغی‌دهنوی، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای معتقد است دانش‌بنیان‌های نوپا و اصیل، قدرت دریافت وام‌های کلان بانکی را ندارند.
وی بااشاره به اهمیت روند اعطای تسهیلات بانکی و مالی از سوی صندوق‌های مالی و اعتباری و بانک‌ها در اجرایی شدن «طرح جهش تولید دانش‌بنیان» در گفت‌وگو با صمت گفت: باتوجه به اینکه یکی از رویکردهای اصلی این طرح، تزریق سرمایه به صندوق‌های اختیاری برای حمایت از شرکت‌های خلاق است، ابتدا باید به این نکته واقف باشیم تسهیلاتی که به دانش‌بنیان‌ها اعطا می‌شود با تسهیلاتی که به دیگر شرکت‌های غیردانش‌بنیان داده می‌شود، تاکنون تفاوت چندانی نداشته است. بیشتر دانش‌بنیان‌ها هم برای دریافت تسهیلات و وام، نیازمند ضمانتنامه‌های متعدد هستند. خوب است در اجرایی شدن این طرح به حمایت‌های اعتبارگونه از شرکت‌ها از سوی نهادهای دولتی توجه بیشتری شود.
این مدیر عامل شرکت دانش‌بنیان افزود: درصد زیادی از دانش‌بنیان‌هایی که از دل دانشگاه‌ها یا مراکز علمی بیرون آمده‌اند، موفق به دریافت چنین وام‌هایی نمی‌شوند. بیشتر این افراد با گردآوری افراد توانمند با حداقل‌ها آغاز کرده‌اند و چندین‌بار به نقطه صفر و حتی زیر صفر هم رسیده‌اند. مجلس باید حواسش به آن دسته از دانش‌بنیان‌های نوپایی باشد که در ابتدای فعالیت‌شان، به فروپاشی نرسند.
فروغی‌دهنوی گفت: روی هم رفته به دانش‌بنیان‌ها وام‌های کلان تعلق نمی‌گیرد، اگر هم بگیرد نیازمند وثیقه‌های همتراز است. حال این سوال مطرح می‌شود فردی که وثیقه هم‌پایه با وام را دارد چرا باید اقدام به تاسیس یک شرکت دانش‌بنیان کند؟ همان‌گونه که پیش‌تر هم اشاره شد، تفاوت چندانی میان وام‌هایی که به دانش‌بنیان‌ها و دیگر شرکت‌ها ارائه می‌شود، نیست. به‌طورکلی اعطای وام‌های بانکی در ایران از تنوع بالایی برخوردار نیست و روال ثابت خودش را دارد. در بسیاری کشورهای پیشرو ۲ راهکار برای تامین مالی و حمایت از دانش‌بنیان‌ها وجود دارد؛ سرمایه‌گذاری اشتراکی و اعطای وام. در سرمایه‌گذاری اشتراکی همان‌گونه که از نام آن می‌توان فهمید، سرمایه‌گذاران در قالب مشارکت با صاحبان شرکت همکاری می‌کنند. در بخش اعطای وام به‌طورمعمول شرکت‌هایی وام می‌گیرند که می‌دانند با دریافت وام مشکل اصلی شرکت تا حد زیادی رفع می‌شود. در تمام دنیا این ۲ روش جواب داده است، اما در ایران اعطای وام به‌نوعی تبدیل به پاشنه‌آشیل رشد و توسعه کشور شده است.
وی افزود: مشکل ما در ایران این است که روش اعطای تسهیلات روند استانداردی ندارد و به‌همین دلیل به شرکت‌های کوچک دانش‌بنیان تعلق نمی‌گیرد. به‌طور معمول برای اعطای وام به شرکت‌های دانش‌بنیان باید بیلان مالی سالانه شرکت موردارزیابی قرار گیرد و برمبنای آن وام تعلق یابد نه آنکه وثیقه همتراز بخواهند.
فروغی دهنوی درباره روش‌های به‌روز پیش‌بینی بیلان مالی در کسب‌وکارهای نوپا و جدید گفت: امروزه روش‌هایی رواج داده شده است که صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با استفاده از شرایط موجود پیش‌بینی‌های دقیق‌تری نسبت به درآمدهای‌شان در آینده داشته باشند و براساس آن درخواست دریافت وام دهند و موسسه‌ای که متولی این خدمات است، باید براساس سیستم گردش مالی آن شرکت و تاریخچه‌ای که داشته است، وام اعطا کند؛ چنین روندی در سیستم بانکی ایران وجود ندارد. حال باتوجه به تعریفی که از دانش‌بنیان می‌شناسیم، ارائه یک وثیقه بزرگ ملکی برای دریافت وام، خنده‌دار است.
راه‌های تامین اعتبار
وی بااشاره به اینکه شکل کلی دریافت وام از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان امری صحیح است، گفت: به‌طورقطع ارائه تسهیلات برای شرکت‌های دانش‌بنیان امری درست است، هرچند در ایران تنوع زیادی ندارد و به‌اعتقاد من دانش‌بنیان‌ها باید از تسهیلات مالی استفاده کنند. از آنجایی که یکی از راه‌های تامین هزینه موردنیاز کسب‌وکارها، اعطای وام است، نمی‌توان تمامی نظام بدهکاری را زیرسوال برد. در اصل یک بخش مهم تامین مالی دانش‌بنیان‌ها از طریق وام‌ها حاصل می‌شود، حال اینکه این روش در ایران به‌درستی کار نمی‌کند و باید روال کار صندوق نوآوری و شکوفایی را بررسی کرد.
تشکیل بزرگ‌ترین شرکت خطر‌پذیر
محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از محورهای بسیار حائزاهمیت طرح «جهش تولید دانش‌بنیان» موضوع تامین مالی این شرکت‌ها است. حوزه مالیاتی و مباحث بیمه‌ای سرفصل‌های مهمی است که در مباحث اقتصادی این شرکت‌ها مطرح می‌شود. در کنار این قضیه، یک نکته بسیار حائزاهمیت دیگر این است که ما بتوانیم آن فرآیندی را که در ارتباط با پذیرش خطر در حوزه ورود شرکت‌های سرمایه‌گذاری به این صنعت است، به‌شکلی عملیاتی کنیم.
پیشنهادی هم که در جلسه نشست مشترک کمیسیون با معاونت علمی و فناوری داده شد و موردتوافق هم قرار گرفت، این بود که ما یک کارگروه تخصصی را امسال تعریف کنیم و حوزه کمیته تخصصی اقتصاد دانش‌بنیان در کمیسیون اقتصادی را تشکیل بدهیم. مقرر شد بین ما و معاونت علمی و فناوری، نشست‌های مشترکی در ارتباط با همین مباحث ساختاری که عرض کردم و در کنار آن مباحث عملیاتی و اجرایی‌اش شکل بگیرد.
وی گفت: یکی از مباحث عملیاتی پیشنهاد ما، تشکیل بزرگ‌ترین شرکت مخاطره‌پذیر است که الان خلأ آن در کشور به‌طورکامل مشهود است. باتوجه به نیاز معاونت علمی و فناوری برای تامین مالی این موضوع در پروژه‌های پرخطر در ارتباط با شرکت‌های دانش‌بنیان، اگر ما بتوانیم این ساختار را در ماه‌های اول امسال عملیاتی کنیم، می‌توانیم یکی از ظرفیت‌هایی را که خلأ آن در حوزه فناوری و نوآوری احساس می‌شود، پوشش بدهیم.
پورابراهیمی بااشاره به پیش‌بینی خود از اجرایی شدن این طرح گفت: قرار است ظرف یک ماه آینده جمع‌بندی لازم در این‌باره انجام شود تا نخستین مجموعه بزرگ تامین مالی از طریق شرکت مخاطره‌پذیر در ساختار بازار سرمایه عملیاتی شود. حسن این قضیه این است که منابع بخش غیرمولد در اقتصاد کشور که حجم نقدینگی آن از عددهای 4هزار میلیارد تومان هم گذشته و به‌شدت در حال افزایش است، می‌تواند جذب سرمایه‌گذاری در حوزه دانش‌بنیان شود.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: اقدامات دیگری هم در کنار این قضیه وجود دارد؛ موضوعات مربوط به سرفصل‌های حوزه مالیاتی ، بیمه‌ای ، گمرک و خیلی از اقدامات در این بخش که ظرفیت‌هایی در این قانون جدید در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان بوده و مدنظر قرار گرفته است. در کل باید به این امر هم اشاره کنم که مجلس تمام ظرفیت‌های کمیسیون اقتصادی و تخصصی خودش را فراهم کرده تا اقدامات جهادی با هماهنگی و همکاری دولت در مسیر ایجاد خلق ثروت در نظام اقتصادی فراهم کند. بخش عمده‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان که تعدادشان نزدیک به ۷ هزار شرکت می‌رسد، در بخش‌های خدماتی فعالیت می‌کنند، به‌همین دلیل اصلی‌ترین هدف‌گذاری‌ها باید در حوزه مسائل تولیدی باشد.
تجاری‌سازی برای‌مان مهم بود
وی گفت: افزون بر موارد یادشده موضوع تجاری‌سازی علم، اصلی‌ترین مقوله‌ای است که در این حوزه باید مدنظر قرار داد. کشورمان باوجود همه فشارها و تحریم ها توانسته به رتبه پانزدهم تولید علم و دانش در دنیا برسد. این رتبه نشان از انباشت عظیم علم در کنار وجود نیروهای جدیدی است که ظرفیت روزافزونی دارند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده تولید باید اصلی‌ترین دغدغه اهالی خانه ملت باشد و انتظاراتی که از سوی دانش‌بنیان‌ها بیان شده است، حاکی از آن است که شاید تزریق سرمایه بتواند از فروپاشی ابتدایی شرکت‌های خلاق بکاهد، اما سیاست‌گذاری در صادرات و حمایت از تولید داخلی می‌تواند تاثیر عمیق‌تر و جدی‌تری در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان بگذارد.
