مشکل گرد و غبار همچنان ادامه دارد و حالا به فاجعه تبدیل شده است. عوامل متعدد داخلی و خارجی در ایجاد گردوغبار مطرح هستند.

همین امروز که در ماه پایانی بهار قرار داریم، آمارها حاکی از آن است که بارش‌ها در سطح کشور ۹۰ درصد کاهش داشته است. چنین پدیده‌ای نه‌تنها در سال گذشته بلکه در سال‌های قبل هم سابقه نداشته است؛ بنابراین دلیل بخشی از این گرد‌وغباری که در روزهای اخیر در کشور به‌وجود آمده، کاهش بارش‌ها و از طرفی مصرف بی‌رویه آب در کشور است. منشأ بخش دیگری از این گردوغبار هم در کشورهای همسایه شامل ترکیه، عراق، سوریه، افغانستان و ترکمنستان است. همه این عوامل دست به‌دست هم داده‌ و موجب شکل‌گیری گرد‌وغباری شده‌اند که هوای شهرهای کشور را تیره‌وتار کرده‌‌اند.

به‌علاوه اینکه تغییرات اقلیمی پدیده‌ای جهانی است و خاورمیانه نیز مستثنا از این تغییرات نیست اما تاثیرات این امر نمی‌تواند به‌قدری شدید باشد که باعث ایجاد گردوغبار و آلودگی هوا در کشور شود. شکل‌گیری این گرد‌وغبارها بیش از آنکه ناشی از تغییرات اقلیمی باشد، ناشی از تخریب محیط‌زیست و تخریب منابع آب سطحی در ایران و کشورهای همسایه است؛ از دریاچه ارومیه گرفته تا رودخانه‌ها و تالاب‌هایی که در خوزستان، اصفهان، فارس، چهارمحال‌وبختیاری، سیستان‌وبلوچستان و... با خشکیدگی شدیدی روبه‌رو هستند. ۸۰ درصد تالاب‌ها در ایران خشک شده‌اد که رقم بسیار بالایی است. زمانی که تالاب دچار خشکی می‌شود، چسبندگی خاک آن به‌دلیل حذف رطوبت از بین می‌رود و یک وزش باد می‌تواند این گرد‌وغبار را از سطح تالاب‌ها به آسمان بلند کند.

از طرف دیگر دخل و تصرف در منابع آبی در قالب سدسازی و انتقال، آب را رو به زوال برده است. در حال ‌حاضر در کشور ترکیه ۲۲ سد عظیم ساخته شده که منجر به ورود آب کمتر به منابع آبی عراق و ایران از جمله هورالعظیم شده است. با این حال شاهدیم ایران نه‌تنها اعتراضی به سدسازی‌های ترکیه نمی‌کند، بلکه خود از استان لرستان عملیات انتقال آب برای بخش صنعت و کشاورزی در خوزستان انجام می‌دهد و حتی روی رودخانه کرخه سد می‌سازد و به‌نحوی مانع از ورود آب به طبیعت خوزستان می‌شود. حرف من این است که بیش از اینکه توپ را در زمین تغییر اقلیم بیندازیم، باید نهادها و کشورهایی را مورد اتهام قرار دهیم که در منابع آب دخل و تصرف و گرد‌وغبار را نصیب مردم کشورهایی مثل ایران می‌کنند.

باتوجه به موارد یادشده در سال آبی که در آن هستیم باید منتظر افزایش تنش آبی باشیم. در ماه‌های آینده برخی از استان‌های کشور دچار بی‌آبی شدید می‌شوند و در بعضی از نقاط باید با تانکر آب‌رسانی شود. به تبع این امر آلودگی هوا به حدی می‌رسد که مردم در روزهای به‌نسبت زیادی خانه‌نشین می‌شوند. امسال به‌یقین از فاجعه‌بارترین سال‌ها از نظر آلودگی هوا و کم‌آبی است؛ حتی خود سازمان هواشناسی نیز بر این مسئله صحه گذاشته است. نباید از یاد ببریم آلودگی اخیر هوا در کشور فقط عامل خارجی ندارد و باید به‌دنبال عوامل داخلی هم بود. ۶۵ درصد اعتبارات کنترل گردوغبار در خوزستان و ۵۰ درصد اعتبارات در اصفهان تخصیص نیافته و در دیگر شهرهای کشور نیز وضعیت به همین صورت است. از طرفی اعتبارات کنترل و مهار گرد‌وغبار از لایحه بودجه سال گذشته و امسال حذف شده است. وخامت وضعیت به حدی است که در سال جدید برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی از منابع آب سطحی بیشتر شده است. بر این اساس می‌توان این برآورد را به‌دست داد که گرد‌وغبار در کشور ماندنی است و حتی در هفته‌ها و ماه‌های آینده گرد‌وغبارها در کشور فراگیر می‌شود و استمرار خواهد داشت.

در بسیاری از کشورهای خاورمیانه برنامه‌های جدی برای سازگاری با آلودگی گرد‌وغبارها عملیاتی شده و اقداماتی برای حفظ سلامتی شهروندان صورت گرفته و جامعه توانسته خود را با آن منطبق کند، اما این پدیده هنوز برای مردم ایران یک پدیده نوظهور محسوب می‌شود. از طرفی در ایران آمادگی در سیستم مدیریت بحران از قبل ایجاد نشده و اطلاع‌رسانی‌های شفاف صورت نگرفته است.

مسئله بسیار مهم‌تر دیگر این است که ایران در شرایط تحریمی قرار دارد، این در حالی است که برای اینکه با آلودگی هوا و گردوغبارها و کم‌آبی و بحران آب تطبیق پیدا کند، حتما باید ارتباطات جهانی داشته باشد و از این تحریم‌ها عبور کند. کشور باید مجهز به علم و تکنولوژی روز جهان باشد تا در برابر مخاطرات آب و هوایی و اقلیمی قدرت پیشگیری بیشتری داشته باشد.

متاسفانه چنین رویه‌ای حاکم نیست و باوجود اینکه در ایران کلکسیونی از بحران‌های محیط‌زیستی را می‌بینیم، کشور همچنان در تحریم است و محروم از منابع ارزی که می‌توانست در حوزه محیط‌زیست و کنترل کیفیت هوا به‌کار گرفته شود.

در مجموع یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد گردوغبار در خاورمیانه نوع حکمرانی آب توسط کشورهای واقع در این منطقه است که منابع آبی را رو به نابودی برده است. باوجود اینکه خشکسالی و پدیده گردوغبار به مرزهای سیاسی بی‌اعتنا هستند و کشور به کشور را طی می‌کنند و مردم آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهند، دولت‌ها هنوز به سیاست «چهاردیواری، اختیاری» تکیه کرده و دست به توسعه‌های مخرب درون کشور خود می‌زنند.