این گزارش به‌خوبی نشان می‌دهد که هدررفت انرژی تا چه اندازه منابع کشور را نیست و نابود کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان این گزارش توصیه می‌کند که بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌واسطه هزینه سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به تولید، جلوگیری از هدررفت انرژی، حفظ منابع بین‌نسلی و پایدار بودن کاهش مصرف انرژی، باید در اولویت اقدامات قرار گیرد. حال برای اینکه حساس بودن این گزارش را بهتر درک کنیم، خوب است سری به آمار و ارقام بزنیم. میزان مصرف گاز در بخش ساختمان که شامل ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری است، معادل ۱۱۹میلیارد مترمکعب محاسبه شده، این در حالی است که از این میزان، حدود ۴۷.۷میلیارد مترمکعب اتلاف می‌شود. آمارهای مصرف و اتلاف برق نیز به‌همین‌اندازه تکان‌دهنده است، چراکه از ۱۰۴.۵میلیارد کیلووات بر ساعت مصرف برق، معادل ۴۱.۸میلیارد کیلووات بر ساعت هدر می‌رود.

اگر بخواهیم این اعداد و ارقام را بیشتر معنادار کنیم، من توانیم هزینه اتلاف انرژی براساس نرخ جهانی را محاسبه کنیم. آمارها نشان می‌دهد هزینه تخمین اتلاف کار حدود ۳.۸ میلیون دلار، همچنین هزینه هدررفت برق ۵.۳ میلیون دلار است. یعنی به‌زبان دیگر، ارزش مقدار هدررفت کار ۷۶هزار میلیارد تومان و مقدار ارزش مقدار هدررفت برق ۴۷هزار میلیارد تومان است. این اعداد چنان شوکه‌کننده است که احتمالا هر مخاطبی پس از آگاهی از آن سوال کند؛ انرژی در بخش ساختمان به چه شکل هدر می‌رود؟ به‌طورکلی اتلاف انرژی صنعت ساختمان حدود ۴۰ درصد است. این ۴۰درصد از طریق پنجره‌ها، درها، کانال‌ها، شومینه‌ها و در نهایت تهویه از مدار خارج می‌شود. هریک از این موارد به‌ترتیب ۴۸ ، ۲۴ ، ۲ و ۵ درصد از انرژی داخل ساختمان را اتلاف می‌کنند.

اتلاف انرژی در صنعت ساختمان

آمارها نشان می‌دهد مجموع صنعت و ساختمان، معادل ۱۷۳.۶میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کنند که از این مقدار ۵۷.۷ میلیارد مترمکعب دود می‌شود و به‌هوا می‌رود! همچنین، میزان مصرف برق در این دو صنعت، ۱۶۵.۷میلیارد کیلووات بر ساعت است و از این میزان، معادل ۶۳.۲ میلیارد کیلووات بر ساعت، اتلاف می‌شود. سهم صنعت ساختمان از اتلاف کل گاز کشور و ۸۱ درصد برآورد می‌شود و حدود ۶۶ درصد از اتلاف کل برق کشور نیز مربوط به همین صنعت است. این در حالی است که سهم صنعت ساختمان از کل مصرف برق کشور ۶۳ درصد و از کل مصرف کار کشور، ۶۸ درصد محاسبه می‌شود.

محاسبه ارزش دلاری میزان اتلاف گاز عدد ۴.۶۹۸میلیون دلار را نشان می‌دهد و هزینه ارزی اتلاف برق نیز معادل ۸.۰۳۲ میلیون دلار محاسبه شده است. ارزش تومانی میزان اتلاف انرژی در این بخش هم معادل ۱۱۳هزار میلیارد تومان برای گاز و ۷۰ هزار میلیارد تومان برای برق اندازه‌گیری می‌شود.

اتلاف انرژی در صنعت فولاد و آهن

میزان مصرف گاز در این دو صنعت، ۱۰.۵میلیارد مترمکعب است که از این مقدار، معادل ۲.۴ میلیارد مترمکعب اتلاف می‌شود. همچنین برق مصرفی در صنعت فولاد و آهن، ۲۹ میلیارد کیلووات به ازای هریک ساعت است که از این میزان، ۶.۷ میلیارد کیلووات بر ساعت، هدر می‌رود.

هزینه اتلاف گاز در این صنایع ۱۹۲ میلیون دلار و هزینه اتلاف برق در صنعت آهن و فولاد، ۸۵۰ میلیون دلار است. اگر این اعداد را به پول کشور خودمان حساب کنیم، اتلاف انرژی صنایع آهن و فولاد در بخش گاز ۱۰.۵هزار میلیارد تومان و در بخش برق، ۸ هزار میلیارد تومان است. بخش‌های تبدیل انرژی، موتورها، توزیع و دیگ‌های بخار در این صنعت به‌ترتیب ۵۶، ۲۲، ۱۷ و ۵ درصد انرژی هدر می‌دهند.

اتلاف انرژی در صنعت سیمان

مصرف گاز کارخانه‌های سیمانی معادل ۵.۶ میلیارد مترمکعب است که از این مقدار حدود ۱.۵۶میلیارد مترمکعب، هدررفت است. همچنین مصرف برق کارخانه‌های سیمانی، ۶.۴ میلیارد کیلووات بر ساعت است که از این مقدار.۱.۸۲میلیارد کیلووات بر ساعت اتلاف می‌شود. هزینه دلاری اتلاف برق و گاز صنایع سیمانی به‌ترتیب، ۲۳۴.۷میلیون دلار و ۱۲۵.۵میلیون دلار محاسبه شده است. به‌عبارت‌دیگر، اتلاف برق و گاز کارخانه‌های تولید سیمان به‌ترتیب ۲.۲هزار میلیارد تومان و ۱.۸هزار میلیارد تومان هزینه‌زا است. تبدیل انرژی ۴۰ درصد، موتور ۳۴ درصد و توزیع ۲۶ درصد از اتلاف در بخش سیمان کشور را تشکیل می‌دهند. کل اتلاف انرژی صنعت سیمان، معادل ۲۸ درصد است.

اتلاف انرژی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی

 صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور معادل ۲۸ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کنند که از این مقدار، ۵.۴۸ میلیارد مترمکعب هدرمی رود. میزان مصرف برق در این بخش ۱۹میلیارد کیلووات بر ساعت است و از این میزان، معادل ۷.۸ میلیارد کیلووات بر ساعت، تلف می‌شود. ارزش دلاری میزان اتلاف کار این بخش ۴۳۹میلیون دلار است و هزینه ارزی اتلاف برق نیز معادل ۹۹۶ میلیون دلار محاسبه شده است. همچنین، میزان اتلاف انرژی در این بخش هم معادل ۲۰ هزار میلیارد تومان برای گاز و ۹.۵ هزار میلیارد تومان برای برق اندازه‌گیری می‌شود. فرآیند تبدیل انرژی ۴۲ درصد، توزیع ۲۵ درصد دیگ‌های بخار ۲۳ درصد و موتور ۱۰ درصد از اتلاف انرژی در بخش نفت، گاز و پتروشیمی کشور را نشان می‌دهند.

چگونه اتلاف انرژی ساختمان‌ها را کاهش دهیم؟

سیاست‌گذار با سال‌ها سیگنال‌دهی نادرست، سبب تاراج منابع انرژی شده‌اند. اگر دولت یارانه‌های کلانی در بخش انرژی اعطا می‌کند، در واقع به‌طرف تقاضا پیام می‌دهد که وفور منابع موجب ارزانی حامل‌های انرژی و برق است. همین موضوع به افزایش تقاضا منجر می‌شود و مصرف‌کننده هم به غلط تصور می‌کند، چون دولت انرژی را ارزان در اختیار مردم قرار می‌دهد، حتما منابع انرژی کشور بی‌پایان است و دولت به هر قیمتی که شده، انرژی ارزان در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد.

 در قوانینی مانند هدفمندی یارانه‌ها، تاکید زیادی بر فرهنگ‌سازی و ترغیب مردم به کاهش مصرف انرژی شده است، اما کاهش مصرفی صورت نگرفته، زیرا زیرساخت‌ها و زمینه‌های لازم برای رفتار کارآمد و افزایش توانمندی جامعه ایجاد نشده است. با همین توضیح، در سال‌های گذشته به‌دلیل در اختیار بودن منابع ارزان انرژی در ساختمان، سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی توجیه‌پذیر نبود و اتلاف انرژی در ساختمان‌ها به‌نوعی فرهنگ مصرف تبدیل شده بود؛ این سیگنال‌دهی نادرست تا آنجا پیش رفت که برخی از مردم در زمستان‌هایی که دولت به‌سختی، خانه‌های مردم را گرم نگه داشته بود، برخی از شهروندان برای گرم‌تر شدن خانه، شیر اجاق گاز را روشن می‌گذاشتند تا خانه‌شان گرم‌تر شود. در این میان، تبلیغات گسترده دولت در چند سال اخیر هم نتوانست این عادت‌های نادرست را از میان ببرد. ساختمان‌ها همچنان بدون توجه به مصرف بهینه انرژی ساخته می‌شوند و مردم هم دست از مصرف بسیار زیاد برنمی‌دارند. اعداد و آمار مصرف و اتلاف انرژی ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، نشانگر یک فاجعه است. اما به هر حال سیاست‌گذار باید آگاه باشد که بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌ویژه در امر ساختمان در کوتاه‌مدت انجام نمی‌شود، زیرا بیشتر ساختمان‌های کنونی کشور، استانداردهای لازم را برای مصرف بهینه در بخش مصالح ساختمانی و بهره‌برداری ندارند، به‌همین‌دلیل هم نمی‌توانند از الگوی صحیح مصرف تبعیت کنند. در سال‌های گذشته انرژی ارزان در صنایع مختلف از جمله صنعت ساختمان جایگزین سرمایه، خلاقیت و نوآوری شده است و واحدهای مسکونی فاقد استاندارد به‌دلیل هزینه پایین بهره‌برداری، پرطرفدارتر هستند.  به‌همین‌دلیل است که کارشناسان بر این باورند که بهینه‌سازی در مصرف انرژی به حمایت دولت نیاز دارد، زیرا اگر تورم تولیدکننده موجب نشود که هزینه‌های بهینه‌سازی این‌چنین افسارگسیخته و گزاف باشد. حتما مردم و سازندگان هم اقبال بیشتری به بهینه‌سازی و سرمایه‌گذاری در این حوزه نشان می‌دهند. دولت به‌عنوان بخش رگولاتور، می‌تواند با افزایش نرخ حامل‌های انرژی یا زیاد کردن هزینه اتلاف انرژی، بازدارندگی محکمی در این بخش ایجاد کند.

عامل موثر در حل مشکل ناترازی

محمد هاشمی، عضوهیات مدیره سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران به صمت توضیح داد: کاهش تلفات انرژی می‌تواند نقش مهمی در رفع مشکل ناترازی انرژی ایفا کند. ناترازی انرژی ممکن است در 3 حوزه تولید، انتقال یا مصرف رخ دهد که هریک چالش‌های خاص خود را دارند. به‌عنوان‌مثال، در بخش ساختمان‌ها، اتلاف انرژی به حدود ۴۰ درصد می‌رسد، در حالی که استاندارد بین‌المللی این مقدار حدود ۲۰ درصد است. هدف‌گذاری باید به‌نحوی باشد که میزان اتلاف انرژی به‌حداقل برسد تا مشکلات تامین انرژی در ساختمان‌ها کاهش یابد. این مسئله در سطح جهانی نیز موردتوجه است و در دنیا برای آن راهکارهای زیادی وجود دارد.

وی در ادامه بیان کرد: عایق‌کاری تاسیسات، هوشمندسازی ساختمان‌ها و فرهنگ‌سازی در این زمینه از جمله راه‌حل‌های موثر هستند که می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند. در این زمینه، نسخه‌های دقیق و کاربردی برای درمان مشکلات پیشنهاد می‌دهیم.

وی معتقد است: این روش‌ها نه‌تنها به‌لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تر از سرمایه‌گذاری‌های جدید در ساخت نیروگاه هستند، بلکه می‌توانند در مدت‌زمان کوتاه‌تری برای مثال بین ۲ تا4 سال، بازگشت سرمایه داشته باشند. در حالی که نرخ استهلاک سرمایه در پروژه‌های سرمایه‌گذاری جدید می‌تواند حدود ۱۰ تا ۳۵ سال باشد.

نقش عایق‌کاری ساختمان‌ها در کاهش هدررفت انرژی

هاشمی به صمت گفت: ۷۰ درصد مصرف انرژی ساختمان‌ها در بخش تاسیسات و ۱۵درصد انرژی در بخش روشنایی و بقیه در سایر بخش‌ها هدر می‌رود. عایق‌کاری ساختمان‌ها عامل مهمی در کاهش هدررفت انرژی در بخش ساختمان به‌شمار می‌آید، همچنین استفاده از وسایل سرمایشی و گرمایشی با استانداردهای روز جهانی بخش عمده‌ای از ناترازی انرژی را حل خواهد کرد. اگر در شهری مثل تهران فقط برای عایق‌کاری لوله‌کشی ساختمان‌ها اقدام شود، حدود ۵۰۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری ذخیره‌سازی می‌شود.

عضو هیات‌مدیره سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران افزود: در حالی که راه‌های دیگری نیز وجود دارد؛ ابزار قیمتی راحت‌ترین راه است. هوشمندسازی و اتوماسیون از گزینه‌های دیگری است که می‌توان از این مسیر مصرف انرژی را کاهش داد. فرهنگ‌سازی از دیگر راهکارها برای مصرف بهینه انرژی است که یک راهکار بلندمدت محسوب می‌شود. پنجره ۳۸ درصد، درها ۲۲ درصد، کانال کولر ۱۳درصد، شومینه و بخاری ۱۰درصد اتلاف انرژی دارند. ما در حوزه مصرف بهینه انرژی، کمبود قانون نداریم؛ کاهش سالانه ۵ درصد هدررفت انرژی برای ساختمان اجباری است و در این مسیر عایق‌کاری ۴۹۶.۱۰۸ میلیون دلار نیز سرمایه‌گذاری ذخیره می‌شود.

وی تصریح کرد: تغییر اقلیم موضوعی بسیار حیاتی است که ضرورت مدیریت انرژی را برای تمامی دولت‌های جهان یادآوری می‌کند. تاکنون ۳۷ کشور به معاهده مبارزه با تغییرات اقلیمی پیوسته‌اند. در این میان، سوئیس برای هر مترمکعب دی‌اکسیدکربن ۳۵ دلار، افریقای‌جنوبی ۸ دلار و کانادا ۵ دلار جریمه تعیین کرده است. اگر ما نیز بتوانیم مفاد معاهده پاریس را به‌اجرا درآوریم، شرایط بهتری در تابستان و زمستان از نظر تامین برق و گاز خواهیم داشت و همچنین مصرف انرژی را بهینه خواهیم کرد.

هاشمی گفت: ایران باید از انرژی‌های خود به‌طورموثرتری استفاده کند. در حال حاضر بخش زیادی از این انرژی به‌صورت بیهوده هدر می‌رود که معضلاتی مانند آلودگی هوا را به‌همراه دارد. مصرف انرژی بیش از حد در کشور علاوه بر ایجاد آلودگی، مشکلات بهداشتی نیز به‌دنبال دارد و این موضوع به‌شدت بر کیفیت زندگی مردم تاثیرگذار است. سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی انرژی نه‌تنها به کاهش آلودگی و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند، بلکه به کاهش هزینه‌های درمانی و پرداخت یارانه‌های دولتی نیز می‌انجامد. اگر هزینه‌های درمانی که دولت به‌خاطر آلودگی پرداخت می‌کند و همچنین هزینه‌های مرتبط با بیماری‌ها کاهش یابد، این به‌نفع اقتصاد کشور خواهد بود.

نقش بخش خصوصی در رفع ناترازی

بخش خصوصی باید به‌طورصددرصدی در این پروژه‌ها نقش داشته باشد. این پروژه‌ها می‌توانند پس از تایید از سوی سیستم‌های حکومتی و دولتی، با همکاری هماهنگ از بخش خصوصی اجرا شوند. در این مدل سرمایه‌گذاری، هیچ بودجه‌ای از دولت تخصیص نمی‌یابد. در عوض، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌توانند به‌ازای کاهش برق هدررفته، انرژی دریافت کنند و پس از یک یا دو سال، این سرمایه‌گذاری‌ها به درآمد مضاعف برای کشور منجر شود. این همکاری مشترک می‌تواند تاثیرات مثبتی در حل بحران ناترازی انرژی داشته باشد. در صورت تایید دولت، نقش نظارتی آن بر این پروژه‌ها حفظ خواهد شد، اما عملیات اجرایی و سرمایه‌گذاری باید به بخش خصوصی واگذار شود تا با استفاده از توانمندی‌های موجود، این معضل برطرف شود.

وی در خاتمه عنوان کرد: با کاهش تلفات انرژی می‌توان گام‌های موثری در حل مشکل ناترازی برداشت. این روند به همکاری و مشارکت کل بخش‌های کشور نیاز دارد. دولت باید به این موضوع به‌عنوان یک راهکار جدی نگاه کند و به بخش خصوصی اعتماد کند تا پروژه‌ها را با سرعت و دقت بیشتری اجرایی کند.