دنیا به‌سمت خودروهای برقی با هدف کاهش آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای به‌ویژه در شهرهای بزرگ در شتاب است. برخی دولت‌ها که میزان آلایندگی خودرویی در آنها خیلی کمتر از اینجاست، برای حذف خودروهای فسیلی‌سوز در کشورشان ضرب‌الاجل تعیین کرده‌اند. در ایران هم چند سال است که باوجود کاستی زیاد در زیرساخت‌ها، خودروی برقی تشویق می‌شود. در هدف‌گذاری برنامه هفتم توسعه، سهم قابل‌توجهی برای خودروهای برقی و هیبریدی پیشنهاد شده است. اما سوال اینجاست که باتوجه به محدودیت منابع، برقی‌سازی بهتر است ابتدا از چه نوع خودروهایی شروع شود؟ به‌طبع اولویت باید به خودروهایی داده شود که آلایندگی بیشتری دارند. برای رسیدن به آلاینده‌ترین نوع خودرو می‌شود به‌سراغ آمار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران رفت؛ به این نحو که مطابق گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، منبع ۷۰ درصد از ذرات معلق کوچک‌تر از ۵. ۲ میکرون در شهر تهران وسایل نقلیه هستند و ۳۰ درصد دیگر ذرات معلق توسط منابع ساکن تولید می‌شوند. از آن ۷۰ درصد، خودروهای سواری شخصی با ۴. ۱ درصد، تاکسی‌ها یک درصد، مینی‌بوس‌ها ۴ درصد، موتورسیکلت‌ها ۱۰ درصد، اتوبوس‌ها ۳۰ درصد و خودروهای سنگین ۲۳ درصد سهم دارند که نقش فرسودگی خودرو در این آلودگی‌ها پررنگ است. صمت در این گزارش به نقش خودروهای برقی در کاهش آلایندگی و کنترل ترافیک شهری پرداخته است.

برقی‌سازی اتوبوس‌های عمومی اولویت است

اتوبوس‌های شهری با سهم ۳۰ درصدی خود متهم اصلی در اشاعه ذرات جامد هستند؛ کمااینکه در سال‌های گذشته، فرآیند گازسوز کردن خودروها از اتوبوس شروع و نخستین اتوبوس برقی در خیابان دماوند تهران به‌کار گرفته شد. اتوبوس‌های حمل‌ونقل عمومی به‌دلیل محدود بودن دایره فیزیکی فعالیت‌شان به داخل شهر و مشخص بودن محل‌های پارکینگ‌های آنها، به‌راحتی می‌توانند توسط سیستم شارژ پشتیبانی شوند. اولویت دادن به برقی‌سازی اتوبوس‌های عمومی همچنین می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت و دادن امتیازهای ویژه به این شیوه از حمل‌ونقل عمومی، منعکس‌کننده اراده واقعی حاکمیت (دولت و شهرداری‌ها) برای توسعه برقی‌سازی و تحقق هوای پاک در کلانشهرها باشد؛به‌نظر می‌رسد موتورسیکلت‌ها با سهم ۱۰درصدی در تولید ذرات جامد و ۱۸درصدی در تولید گازهای آلاینده (به‌ویژه در مناطق مرکزی تهران)، نامزد دوم برای برقی‌سازی باشند. موتورسیکلت‌ها نیز به‌دلیل محدود بودن دایره فیزیکی فعالیت‌شان به داخل شهر می‌توانند توسط سیستم شارژ در سطح شهر پشتیبانی شوند؛ اما تفاوت موتورسیکلت با اتوبوس در ماهیت مالکیت آنهاست. اتوبوس‌های شرکت واحد، اموال عمومی هستند، اما موتورسیکلت مالک خصوصی دارد. باتوجه به نرخ ناچیز بنزین، قانع کردن مالکان فعلی موتورسیکلت‌های بنزین سوز برای تبدیل به نوع برقی با مانع «نرخ» مواجه است؛ البته اگر نرخ باتری را در نظر نگیریم. واردات یا تولید موتورسیکلت برقی در داخل تنها یکی از حلقه‌های فرآیند برقی‌سازی است و همه ماجرا نیست. بی‌توجهی به اقتصاد موتورسیکلت برقی می‌تواند به شکست این فرآیند منجر شود. همچنین چالش قانع کردن شهروندان برای تعویض خودروهای‌شان با نوع برقی درباره خودروهای سواری هم پابرجاست. واردات یا تولید خودرو برقی در داخل تنها یکی از حلقه‌های فرآیند برقی‌سازی است و همه ماجرا نیست. بی‌توجهی به اقتصاد خودرو و تاکسی برقی می‌تواند به شکست این فرآیند منجر شود.

تاثیر حمل‌ونقل برقی در کاهش ترافیک

محب‌الدین صیفی، کارشناس ترافیک شهری به صمت توضیح داد: حمل‌ونقل برقی، به‌ویژه در قالب سیستم‌های قطار شهری و ترامواها، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر کنترل ترافیکی داشته باشد. یکی از تاثیرات مهم حمل‌ونقل برقی بر کنترل ترافیکی، کاهش ترافیک خودروها است. با استفاده از سیستم‌های قطار شهری و تراموا، تعداد خودروهای حاضر در جاده‌ها کاهش می‌یابد که منجر به کاهش ترافیک و تداخل‌های رانندگی می‌شود. این امر بهبود قابل‌توجهی در جریان ترافیک و کاهش زمان سفر مسافران و رانندگان ایجاد می‌کند.

وی افزود: استفاده از حمل‌ونقل برقی به‌جای وسایل نقلیه‌ای که سوخت مصرف می‌کنند، باعث کاهش آلودگی هوا و انتشار گازهای آلاینده می‌شود. آلودگی هوا در شهرها می‌تواند به مشکلات تنفسی و سلامتی عمومی آسیب برساند و همچنین بر کیفیت زندگی ساکنان تاثیر منفی داشته باشد. با کاهش آلودگی هوا، محیط‌زیست شهرها و سلامت عمومی بهبود می‌یابد.

کاهش حوادث رانندگی با توسعه حمل‌ونقل برقی

این کارشناس با بیان اینکه سیستم‌های حمل‌ونقل برقی معمولا کارآیی بالاتری نسبت به سایر وسایل نقلیه دارند، افزود: این وسایل نقلیه معمولا سرعت بالاتر و توقفات کمتری در مسیر خود دارند. در نتیجه، زمان سفر کاهش می‌یابد و امکان حرکت بیشتری در یک بازه زمانی مشخص فراهم می‌شود. این امر باعث بهبود کنترل ترافیکی خواهد شد، زیرا جریان ترافیکی به‌طورکلی بهتر و پیوسته‌تر می‌شود.

صیفی خاطرنشان کرد: باید این موضوع را بپذیریم که حمل‌ونقل برقی معمولا باعث کاهش حوادث راه‌های عمومی می‌شود. به‌اعتقاد بنده، وسایل نقلیه برقی معمولا دارای سیستم‌های کنترل و فناوری‌های پیشرفته‌تری هستند که احتمال وقوع حوادث را کاهش می‌دهند. همچنین با کاهش تعداد خودروها و تداخل رانندگی در جاده‌ها، احتمال بروز تصادفات را نیز کاهش می‌دهد. این موضوع بهبود امنیت و کنترل ترافیکی را تقویت می‌کند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: مسلما حمل‌ونقل برقی می‌تواند به بهبود کنترل ترافیکی کمک کند. با کاهش ترافیک، کاهش آلودگی هوا، افزایش کارآیی و کاهش حوادث، سیستم‌های حمل‌ونقل برقی می‌توانند بهبود قابل‌توجهی در مدیریت ترافیک و تجربه سفر افراد به‌ارمغان بیاورند. با این حال، برای دستیابی به این مزایا، نیاز به زیرساخت‌های مناسب، برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی بین انواع حمل‌ونقل در شهرها وجود دارد.

چالش‌های استفاده از خودروهای برقی

صیفی با ذکر این نکته که استفاده از خودروهای برقی نیز ممکن است با برخی مشکلات همراه باشد، ادامه داد: زمان لازم برای شارژ کامل باتری خودروهای برقی می‌تواند یک مشکل باشد. در حال‌ حاضر، زمان شارژ باتری خودروهای برقی معمولا بیشتر از زمان پر شدن باک خودروها است، همچنین وجود زیرساخت‌های مناسب برای شارژ خودروهای برقی نیز یک چالش جدی است. تامین ایستگاه‌های شارژ کافی در نقاط عمومی و مناطق مسکونی، اهمیت دارد. این زیرساخت‌ها باید قابلیت پشتیبانی از تعداد زیادی از خودروهای برقی را داشته باشند و بتوانند به‌طورهمزمان باتری‌ها را شارژ کنند. خودروهای برقی معمولا هزینه‌های بالاتری نسبت به خودروهای معمولی دارند. نرخ بالای باتری‌ها و تکنولوژی‌های مرتبط با آنها می‌تواند به‌عنوان یک مشکل اقتصادی در استفاده گسترده از خودروهای برقی مطرح شود؛ هرچند با پیشرفت تکنولوژی و افزایش تولید جمعیتی خودروهای برقی، نرخ آنها می‌تواند کاهش یابد.

وی در خاتمه بیان کرد: در کشور خودرو به‌حدی گران شده است که مردم طاقت این گرانی‌ها را ندارند. پشت مرزهای ما خودروهای برقی از خودروهای ما ارزان‌تر هستند. بنابراین دولت باید مسیر را برای ورود خودروهای برقی فراهم کند. صنعتگر باید ۲۰ سال ما را منتظر نگه دارد تا خودروی برقی تولید کند. در واقع باید درهای کشور را باز کنیم و اجازه دهیم خودروهای برقی وارد شوند.

توسعه وسایل نقلیه برقی نیاز به زیرساخت مناسب دارد

امیر فتحی‌نژاد، کارشناس راه و شهرسازی به صمت گفت: در کشور ما، استفاده از وسایل نقلیه برقی، نیازمند تامین زیرساخت‌های لازم است. برای امکان‌پذیر شدن استفاده از خودروهای برقی در کشور، لازم است جایگاه‌های شارژ مناسب و به تعداد کافی برای باتری‌های وسایل حمل‌ونقل عمومی ایجاد شود. به‌همین‌دلیل، سازمان‌های مربوطه در حال اتخاذ اقدامات مختلفی برای ایجاد جایگاه‌های مناسب هستند.

وی ادامه داد: حمل‌ونقل الکتریک، به‌عنوان یک راهکار پاک و دوستدار محیط‌زیست، مزایا و فواید بسیاری برای جامعه، ترافیک شهری و محیط‌زیست دارد. بسیاری از کشورها به‌منظور مبارزه با آلودگی هوا، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و حفظ محیط‌زیست، با هدف تولید جمعی خودروهای الکتریک و برقی را دنبال می‌کنند.

این کارشناس بیان کرد: براساس مطالعات انجام‌شده در اتحادیه اروپا، با استفاده از خودروهای الکتریک و هیبریدی، بسته به منبع تامین برق و سوخت اولیه در مصرف انرژی حدود 2 تا 3 برابر صرفه‌جویی صورت می‌گیرد؛ بنابراین، اگر انرژی مورداستفاده در سیستم حمل‌ونقل شهری تغییر کند و خودروها، موتورسیکلت‌ها و لکوموتیوهای الکتریک در کشور توسعه یابند، علاوه بر کاهش آلودگی و هزینه‌های یارانه‌ای، زمینه‌هایی مانند صادرات سوخت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد برای کشور نیز فراهم خواهد شد.

برق قابل‌ذخیره‌سازی است

فتحی‌نژاد خاطرنشان کرد: استفاده از خودروهای الکتریک به اقتصاد خانواده نیز کمک می‌کند، زیرا هزینه شارژ یک خودرو الکتریک برای طی مسافت ۱۰۰ کیلومتر، تقریبا یک‌دهم هزینه مصرف بنزین با نرخ فعلی است. یکی از راه‌حل‌هایی که می‌تواند مصرف سوخت فسیلی در سیستم‌های حمل‌ونقل را کاهش دهد، استفاده از حمل‌ونقل الکتریک است. برق به‌عنوان یک منبع پاک قابل‌ذخیره‌سازی است و علاوه بر تامین سلامت محیط‌زیست، مصرف سوخت فسیلی را نیز کاهش می‌دهد.

این کارشناس راه و شهرسازی عنوان کرد: به‌منظور استفاده از وسایل نقلیه الکتریک در ایران، نیاز به زیرساخت‌ لازم است. بدون ایجاد جایگاه‌های مناسب و به تعداد کافی برای شارژ باتری وسایل حمل‌ونقل عمومی، استفاده از خودروهای الکتریک در کشور امکان‌پذیر نیست.

به‌همین‌دلیل، سازمان‌های مربوطه اقدامات متعددی را برای ایجاد جایگاه‌های مناسب در دستور کار خود قرار داده‌اند.

وی در پایان گفت: به‌طورکلی، استفاده از خودروهای الکتریک در ایران همچنان در مراحل ابتدایی قرار دارد و نیازمند توسعه بیشتر در زیرساخت‌ها، قوانین، سیاست‌های حمایتی، آموزش و آگاهی عمومی است. باتوجه به مزایای بیان‌شده و تمرکز بر کاهش آلودگی هوا و وابستگی به سوخت‌های فسیلی، امیدواریم که در آینده نزدیک، استفاده از خودروهای الکتریک در ایران به‌طورگسترده‌تری رواج پیدا کند.

سخن پایانی

در حال‌ حاضر شهرداری‌های کشور در تامین مالی توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل فعلی به منابع ناپایدار متکی است و دولت در تامین منابع بودجه کلانشهرهای ایران سهم بسیار پایینی دارد، در حالی که مطابق ماده «یک» قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت، دولت مکلف است در راستای توسعه حمل‌ونقل درون‌شهری، اقدامات مختلفی را از جمله توسعه ناوگان حمل‌ونقل همگانی انجام دهد. این مسئله با گذار به حمل‌ونقل برقی اهمیت دوچندان یافته است و مداخله همه‌جانبه دولت در راستای توسعه زیرساخت‌های شارژ خودروهای برقی را می‌طلبد. این مهم باتوجه به قیمت‌گذاری حمایتی حمل‌ونقل و عدم‌صرفه اقتصادی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در آن، اهمیت بیشتری می‌یابد.

به‌طورکلی استفاده از خودروهای برقی از غلظت آلاینده‌ها در مناطق شهری می‌کاهد؛ اما برقی که از سوزاندن سوخت‌های فسیلی در نیروگاه حرارتی تولید می‌شود، برق پاک نیست و اثر کربن در آن پررنگ است. بنابراین استفاده از چنین برقی ما را به هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای نمی‌رساند. در حال‌ حاضر میزان برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر درصد بسیار ناچیزی از کل برق تولیدشده در کشور را تشکیل می‌دهد. با علم به نرخ ناچیز سوخت‌های فسیلی، بی‌توجهی به اقتصاد تجدیدپذیرها می‌تواند به شکست هدف کاهش کربن در کشور منجر شود.