اسیر بالا و پایین نرخ در بازار
آمارها حاکی از آن است که سود اقتصادی برآمده از تولیدات دانش‌بنیان‌ها، نشانگر نقش مهم آنها در برون‌رفت از اقتصاد بیمار فعلی کشور است.
روزبه روز به لیست تولید محصولات جدید دانش بنیان به ویژه محصولاتی که برپایه فناوری نانو ساخته می شوند، اضافه می شود؛ اما در بسیاری موارد، این محصولات در بازار خواهان چندانی ندارند، چرا که نسبت به همتایان خود که حاصل کاربرد فناوری نانو نیستند یا از نرخ بالاتری برخوردار هستند یا راه ورود به بازار را پیدا نکرده اند، در هر صورت روند دسترسی مردم به این محصولات نسبت به دیگر محصولات تا حد زیادی کمتر است. صمت در این گزارش، به مشکلات توسعه دستاوردهای جدید نانویی تولیدشده از سوی شرکت های دانش بنیان در بازار و از طرفی هم به معرفی جدیدترین محصولات ساخته شده با این نوع فناوری پرداخت.
فروش به اندازه یک سوم بودجه کشور
چندی پیش، علیرضا منادی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اذعان کرد که امسال شرکت های دانش بنیان به میزان یک سوم بودجه کشور فروش داشتند و تعداد ۸ هزار شرکت دانش بنیان، محصولات بسیار کارآمد و حیاتی را برای کشور تولید می کنند، به همین دلیل مجلس شورای اسلامی قانونی را تصویب کرده که عمده مشکلات بانکی، بیمه ای، بورسی، مالیاتی و گمرکی شرکت های دانش بنیان را برطرف می کند.
پیش به سوی اقتصاد دانش محور
بسیاری از کارشناسان هم معتقدند با قانون جدید می توان آینده بسیار روشن و افزایش شرکت های دانش بنیان را پیش بینی کرد. سعید سرکار، رئیس ستاد نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت وگو با صمت معتقد است: باوجود سال ها فعالیت در این اکوسیستم، بیشتر کارشناسان بر این باور هستند که اقتصاد ایران باید از نفتی بودن رهانیده شود و به سمت اقتصاد دانش بنیان برود، در واقع ما برای توسعه اقتصادی راهی جز این نداریم که از اقتصاد مبتنی بر مواد خام به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری و محصولات و خدمات های تک برویم.
در ادامه شرح کامل این گفت وگو را می خوانید.
به نظر شما، بخش خصوصی می تواند چه تاثیری در افزایش این عدد داشته باشد؟ به عبارت دیگر، باوجود مرتفع شدن مشکلات مربوط به تسهیلات و تضامین به فرض به ثمر نشستن تولیدات، شرکت های دانش بنیان چگونه می توانند در اقتصاد نقش آفرینی کنند؟
پیش از اینکه بخواهم به سرمایه گذاری ها و انبوه سازی تولیدات بپردازم، خوب است به این نکته اشاره کنم که بخش خصوصی، کجای اقتصاد کشور قرار دارد و در کل چند درصد اقتصاد ما خصوصی است؟ خوب است، بدانیم که ما درباره کشوری صحبت می کنیم که صنعت نفت آن پیشران اقتصاد است و جای خالی رویکردی که براساس آن، توانمندی های تولید و قابلیت های فناورانه به رسمیت شناخته شوند، به شدت احساس می شود. در تمام دنیا، خریدها و سرمایه گذاری های دولتی، پیشران توسعه فناوری است. حال چه زمانی ما شاهد آغوش باز دولتی ها از دانش بنیان ها بوده ایم؟ عمده اقتصاد در کشور ما به دست دولت است و بقیه در قالب کوچک مقیاس فعالیت می کنند. بخش خصولتی هم بسان ضرب المثل مرغ و شترمرغ عمل می کند و راهی برای همکاری و دستگیری از دانش بنیان ها باز نمی گذارد؛ در حقیقت وقتی پای عمل به وظایف بخش خصوصی می رسد، خود را دولتی می داند و وقتی خواهان حمایت های دولتی آنها می شویم، تاکید بر خصوصی بودنشان دارند، در واقع، نه از دولت تبعیت می کنند و نه دل شان به حال بخش خصوصی می سوزد، چرا که منابع مالی آنها دولتی است؛ در اصل، زمین اقتصاد کشور خالی از بازیکنان بخش خصوصی است. مدیران اقتصاد کلان کشور،؛ عبارتی به عنوان بخش خصوصی نمی شناسند.
باتوجه به اینکه برخی مسئولان از اهمیت قانون در توسعه دانش بنیان ها سخن می گویند، به نظر شما قانون چه نقشی در حل این معضل دارد؟
پیش از تدوین قانون، باید نگرشی وجود داشته باشد که تدوین و تبصره گذاشته شود. بی شک بی قانونی هم ناشی از نبود فرهنگ و نگرش توسعه اقتصاد دانش بنیان است. وقتی صنایع دولتی از اقتصاد دولتی نفع می برد، چطور انتظار داریم که به جریان اقتصاد پویا و دانش بنیان بها دهد؟ حتی فرآیند خصوصی سازی در کشور ما از مسیر رانت و دولت می گذرد که شرایط را بدتر کرده است. صنعت باید پیشران توسعه و فناوری یک کشور باشد. کارخانه یک موجود مرده است. زمانی می توان گفت که کشور دارای یک صنعت رو به رشد است که ماشین های صنعتی را خودمان تولید کنیم و بسازیم. صنعت باید زنده و پویا باشد و برای رشد و زنده بودن، احتیاج به فضا و نوآوری دارد. به اعتقاد من، غذای صنعت، فناوری است، یعنی صنعت در هر کشوری باید فناوری بخورد تا رشد کند و رقابت پذیر باشد و محصول خود را به بازار عرضه کند تا زنده بماند، اما در کشور ما به ندرت می توان چنین روالی را مشاهده کرد. صنعت در کشور ما مرده است و جانی ندارد، بنابراین فناوری که توسعه داده می شود، در اصل در فضای صنعتی کاربرد ندارد. چگونه می توان به یک نوزاد، غذای بزرگسالان را داد. صنعت در کشور ما ظرفیت تولیدات دانش بنیان ها و نوآوری ها را ندارند، حتی صاحبان آنها چون منافعی ندارند، انگیزه کارآیی هم ندارند، چرا که حقوق شان را دولت می دهد؛ به فراخور این شرایط، احساس مسئولیت نمی کنند و دغدغه نوآوری و سرپایی صنعت را ندارند. نمونه چنین روندی، خودروسازی و افتضاحاتی است که در این صنعت رخ داده است، حتی بخش خصوصی در کشور معیوب است، چرا که همگی نفت می فروشند. این فروش به صورت غیرمستقیم است که موجب سرپا ماندن بسیاری از بنگاه های اقتصادی در کشور است.
تاکنون تجربه کارآیی و کاربرد محصولات مبتنی بر نانو فناوری را در تولید و صنعت داشته اید؟
در بخش خصوصی که سرمایه گذار افراد و نه دولت بوده است، شاهد اتفاقات خوبی بوده ایم. بخش های خصوصی از فناوری نانو استفاده کردند و متوجه کاربرد نانو در مصارف اقتصادی خود شدند. در حوزه ساختمان، دارو و سلامت و صادرات خوبی هم داشتند و دنیا از آن استقبال کرده است. در سال ۸۶ ، رقمی معادل ۷۲ میلیون دلار صادرات داشتیم. ما در ستاد نانو هدف گذاری کرده بودیم که تا سال ۱۴۰۴ ، صادرات محصولات نانویی به یک میلیارد دلار برسد که تحت تاثیر عواملی از جمله نصف شدن بودجه ستاد نانو و بحران همه گیری کرونا، شیب رو به پایینی را تجربه کردیم. اتفاقاتی باعث شد که افت شدیدی داشته باشیم و امسال صادرات نزدیک به ۶۲ میلیون دلار را تجربه کردیم. اگر این بحران ها نبود، به طورقطع یک میلیون دلار صادرات داشتیم و متاسفانه تحت عواملی نتوانستیم به این هدف برسیم. به اعتقاد من، نانوتکنولوژی کشور از سوی دولتمردان ترور شده است.
نوشت افزارهایی برای پیشگیری از انتقال بیماری
در ادامه به معرفی یکی از محصولات جدید نانویی پرداختیم؛ محصولی که می تواند در پیگیری از انتقال بیماری ها در بیمارستان ها، مدارس، بانک و هر فضای عمومی دیگری که از نوشت افزار استفاده می شود، تاثیر بسزایی داشته باشد. 2 سال همه گیری کرونا باعث شد تا فناوران کشورمان به فکر تولید محصولی بیفتند که خاصیت آنتی باکتریالی دارد و مانع انتقال باکتری و ویروس می شود. مهران مهرزاد، مدیر تحقیق و توسعه یک شرکت دانش بنیان در گفت وگو با صمت به معرفی و کارآیی نوشت افزارهایی پرداخت که خاص بیمارستان ها و دیگر مراکزی است که عموم مردم از نوشت افزارهای مشترک استفاده می کنند.
شرح کامل این گفت وگو در ادامه آورده شده است.
نوشت افزارهای نانو باکتریال ویژه بیمارستان ها و مراکز عمومی چه ویژگی منحصر به فردی نسبت به دیگر نوشت افزارها دارند، اینکه تا چه میزان از انتقال بیماری ها پیشگیری می کنند؟
ساخت و تولید نوشت افزار سلامت محور از اهداف اصلی این شرکت دانش بنیان به منظور توسعه تولید نوشت افزار داخلی است که افزون بر نانویی بودن آنها خاصیت آنتی باکتریال هم دارند. خودکارهای دکتر پنتر یکی از آن دستاوردهایی است که افزون بر نانویی بودن آنتی باکتریال هم است. سال ها پیش دانشمندان به این حقیقت علمی دست یافتند که نوشت افزارها نظیر خودکارها و استندهای جوهر یکی از عوامل اصلی انتقال بیماری در بیمارستان ها، بانک ها و دیگر مراکزی هستند که عموم مردم به طورمشترک از نوشت افزار استفاده می کنند، در واقع زمانی که متوجه انتقال بیماری در بیمارستان ها از طریق استفاده از نوشت افزارهای مشترک شدیم، درصدد تولید نوعی از نوشت افزار برآمدیم که مانع از انتقال هر نوع میکروب و بیماری باشد؛ بی شک فناوری نانو گزینه مناسبی برای دستیابی به این هدف بود. خودکارها و استندهای آنتی باکتریال می توانند از شیوع هرگونه بیماری ناشی از انتشار میکروب و ویروس به دیگر اعضای کادر بیمارستان ها و کارمندان در مراکز دولتی بکاهد. باتوجه به اینکه هزینه های زیادی برای انتخاب جوهر و نوک خودکارها ویژه مناطق گرمسیر و سردسیر شد، توانستیم با استفاده از فناوری نانو جوهرهایی را تولید کنیم که نیروی کشسانی خود را متناسب با دما افزایش یا کاهش دهند؛ در واقع فهمیدیم که چه نوک و جوهری برای اقلیم های مختلف مناسب است و متناسب با اقلیم هر منطقه خودکارهای ویژه با ویسکوزیته مناسب آن منطقه تولید شد.
این نوع نوشت افزارها با دیگر ابزارهای نوشتاری چه میزان تفاوت قیمتی دارند؟
قیمت این خودکارها کمابیش 2 برابر خودکار داخلی است؛ ناگفته نماند که نمونه آنها در خارج از کشور نرخ بسیار بالایی به نسبت آن در داخل دارد. خوشبختانه توانستیم 3 نوع خودکار تولید می کنیم که بدنه 2 نوع آن و جوهرهای تمامی آنها نانوباکتریال است. بااینکه نوک خودکار در ایران یک محصول وارداتی است، اما ساخت نوشت افزار از پارامترهای زیادی پیروی می کند، حال اینکه کدام ویژگی با کدام یک از محصولات همخوانی داشته باشد، خود موضوع مهمی است که در نهایت باعث می شود، ایجاد حس بهتر به مخاطبان می شود. گفتنی است، این شرکت دارای پروانه تحقیق و توسعه در نوشت افزار است و مجوز ارائه گواهی بین المللی دارد؛ به عبارت روشن تر، دیگر شرکت های تولید نوشت افزار در جهان می توانند برای دریافت گواهی محصولات شان از این شرکت بخواهند که تست های لازم را انجام دهند.
آیا چنین ویژگی خاص نوشت افزارها است یا می توان در دیگر ابزارها نظیر اسباب بازی ها و اشیا هم به کار برد؟
در کل، این فناوری در آنتی باکتریال کردن دیگر محصولات هم کاربرد زیادی دارد و افزون بر نوشت افزار، توانایی ساخت دیگر محصولات با این ویژگی را داریم. برای مثال، چندی پیش درخواست برای آنتی باکتریال ظروف هم داشتیم. تولید این ماده آنتی باکتریال باعث شد، به عنوان یک شرکت دانش بنیان شناخته شویم. به عبارت دیگر، فناوری نانو این امکان را می دهد که بتوانیم محصولات دیگری تولید کنیم که خاصیت آنتی باکتریالی داشته باشند؛ محصولاتی نظیر تولید گواش ضدخراش. گفتنی است، بیشتر نقاشی ها با گواش در خطر خراشیدگی قرار دارند، به همین دلیل در موزه ها نمی توان از نقاشی های بارنگ گواش عسکبرداری کرد؛ چرا که اشعه دوربین های عکاسی باعث ایجاد خراش روی تابلو و نقاشی گواش می شود. خوشبختانه توانستیم گواش ضدخراش برای کودکان و هنرمندان تولید کنیم؛ این گواش با گذشت زمان دچار خراشیدگی نمی شود، همچنین موفق به تولید چسب هایی با فناوری نانو شدیم که از ویژگی چسبندگی بالایی برخوردار است. در حال حاضر مشکل ما این است که در عرضه با مشکلاتی مواجهیم و تقاضای بازار را نمی توانیم پاسخ بدهیم، اما در عین حال رشد خوبی هم در تولید داریم.
نام برند خودکارهای آنتی باکتریال با ساخت فناوری نانو چیست و اینکه آیا برنامه ای برای تولید جوهرهای آنتی باکتریال برای محصولات مربوطه دارید؟
خودکارهای دکتر پنتر نام تجاری این محصول است که بیشتر مورداستفاده جامعه پزشکی در بیمارستان ها قرار گرفته و بیشتر میزان فروش آن مربوط به این قشر بوده است. در حال حاضر برنامه ای برای ساخت جوهر نانو برای تمامی محصولات نداریم و تمرکزمان روی بدنه خودکارها در راستای کاهش انتقال بیماری است.
سخن پایانی
بودجه در دانش بنیان یک سرمایه گذاری محسوب می شود. براساس آمارها، فروش سال ۱۴۰۰ محصولات نانو معادل ۱۹ هزار میلیارد تومان که ۶۲ میلیون دلار یعنی نزدیک به ۲ هزار میلیارد دلار صادرات بوده که ۱۷ هزار میلیارد در داخل فروش داشته است که ۹ درصد آن مالیات بر ارزش افزوده است که وارد خزانه دولت شده؛ مبلغی نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد تومان، در حالی که بودجه ستاد نانو حدود ۱۰۰ میلیارد بوده که ۱۵ برابر آن به خزانه دولت برگشته است. این در حالی است که ادبیات سرمایه گذاری و پول هم نتوانست مسئولان را قانع کند که عملکردشان به نقش تولید داخل و دانش بنیان باشد نه تنها فروش نفت.
