تغییر پارادایم توسعه‌ای
سواحل مکران، اسمی که این روزها زیاد می‌شنویم و راهکارهای بسیاری برای توسعه این بخش و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی آن مطرح است.
سواحل مکران در دو استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان قرار گرفته و دروازه سرزمین ایران به‌سمت آب‌های آزاد است که حدود ۷۰۰ کیلومتر امتداد دارد. اهمیت توسعه این منطقه تا آنجاست که یک نهاد حاکمیتی و فراقوه‌ای با عنوان شورای توسعه سواحل مکران شکل گرفته و قرار است، هر آنچه را برای تقویت و رشد منطقه نیاز است، به‌شکل منسجم و یکپارچه مدیریت کند. کارشناسان معتقدند سواحل مکران این ظرفیت را دارد که با سرمایه‌گذاری در یک بازه زمانی میان‌مدت، سهم دریا در اقتصاد را به ۱۵درصد برساند. این در حالی است که جذب سرمایه کافی برای توسعه منطقه، مهم‌ترین موضوع تحقق اهداف بوده و به‌زعم دولت برای این منظور باید بخش خصوصی پای کار بیاید. در همین راستا اتاق بازرگانی ایران و شورای توسعه سواحل مکران با امضای تفاهمنامه‌ای، نشست تخصصی توسعه مکران را در دستور کار قرار داده‌اند که در ادامه ضمن تشریح گزارش نخستین نشست به بررسی نظر کارشناسان پرداخته‌ایم.
الگوی پزشکیان برای شتاب‌دهی به توسعه مکران
اهمیت تسریع در توسعه مکران برای دولت چهاردهم تا آنجاست که چندی پیش رئیس‌جمهور با تاکید بر ضرورت اصلاحات اساسی در طرح‌های ارائه‌شده برای توسعه مکران، ۴ راهکار و دستور مهم و فوری برای آماده‌سازی زمینه‌های لازم توسعه این منطقه را ارائه کرد. این طرح ۲۰ آبان در دستور کار دومین جلسه بررسی و تحلیل طرح‌های توسعه دریامحور با تاکید بر منطقه ساحلی مکران، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
پزشکیان رسیدن به نقطه مطلوب در طرح‌های توسعه مکران را نیازمند مسئله‌شناسی و ارائه راهکارهای چگونگی حل این مسائل با هدف ایجاد منطقه‌ای برازنده مردم و کشور عنوان کرد و افزود: از این منظر معتقدم طرح‌های کلی ارائه‌شده برای توسعه مکران، نیازمند تغییر اساسی بوده و باتوجه به اینکه این منطقه قرار است به‌عنوان الگوی نوین توسعه و قطب اقتصادی و سیاسی کشور معرفی شود، هر طرحی باید متناسب با این چشم‌انداز ترسیم شود.
رئیس‌جمهور با تاکید بر ضرورت لحاظ کردن تناسب ظرفیت‌ها و موقعیت این منطقه با دیگر مناطق توسعه‌یافته در زنجیره ارزش جهانی، در تدوین طرح‌های توسعه‌ای برای آن اظهار کرد: ما مصمم به توسعه مطلوب این منطقه هستیم، چراکه از سیاست‌های اولویت‌دار مصوب رهبری معظم انقلاب و نیاز اساسی کشور است و برای تسریع در روند توسعه آن حتی ممکن است برخی جلسات دولت را در این منطقه برگزار کنیم.
پزشکیان در ادامه «تقویت اقتصادهای بومی منطقه»، «تامین زیرساخت‌های لازم در حوزه انرژی با تکیه بر انرژی‌های تجدیدپذیر»، «تسریع در تکمیل کریدورهای مواصلاتی منطقه با همکاری شرکای بین‌المللی» و «جذب و متمرکز کردن سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در مکران» را به‌عنوان 4 راهکار و پیشنهاد مهم و فوری برای شتاب‌بخشی به آماده‌سازی زمینه‌های لازم برای توسعه مکران مطرح کرد و گفت: ضروری است که طراحان و برنامه‌ریزان توسعه مکران حتما از ظرفیت مشاوران زبده بین‌المللی در طراحی نقشه توسعه مکران استفاده کنند.
مکران آزمایشگاه توانمندی یا ناتوانی ایران است
محمد فاضلی، پژوهشگر و جامعه‌شناس: قبل از هر برنامه‌ریزی برای توسعه سواحل مکران، باید یک ایده بسازیم و طبق آن جلو برویم. برای ایده‌سازی به پاسخ چند سوال نیاز است؛ اول اینکه مکران: خوابگاه، کارگاه یا زیستگاه؟ برای نمونه، شهر پرند که یک منطقه خوابگاهی بوده یا عسلویه که منطقه‌ای کارگاهی است؛ این دو زیستگاه محسوب نمی‌شوند، چون هویت شهری ندارند.
پرسش بعدی این است که هر زیستگاهی، کارگاه دارد که محل درآمدزایی است. در اینجا باید بگوییم در مکران می‌خواهیم چه نوع کارگاهی را دایر کنیم، همان کارگاه‌هایی را که در سرزمین اصلی داریم، تکرار کنیم یا کارگاه‌هایی بهره‌ورتر با سطح دانش بالاتر، ایجاد کنیم. سطح دانش در تولید صنایعی چون فولاد، پتروشیمی نسبت به صنایعی که محصولات نزدیک به مصرف تولید می‌کنند، پایین‌تر است. حالا می‌خواهیم چه کارگاهی با چه شرایطی را در مکران بسازیم؟
شکافی جدی از منظر توسعه‌ای بین کشور شمالی و جنوبی خلیج‌فارس ایجاد شده است. مکران تنها منطقه‌ای است که می‌توانیم از آن به‌عنوان نقطه تعادل آبادانی بین شمال و جنوب خلیج‌فارس استفاده کنیم. بنابراین در گام نخست باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا قرار است مکران را زیبا بسازیم یا مانند سرزمین اصلی تمام اصول زیباشناختی را زیر پا بگذاریم؟
مکران به‌عنوان آخرین پهنه سرزمینی باقیمانده کشور برای پاسخ به نسل آینده است و باید به این سوال جواب بدهیم که قرار است پاسخ نسل بعد را چگونه بدهیم؟ آیا قرار است این پهنه را به‌گونه‌ای بسازیم که نسل آینده به آن افتخار کنند؟ مکران یک پرسش جدید است که به پاسخ جدید نیاز دارد. نسل آینده، امید می‌خواهد. آیا می‌توان از مکران، امید تولید کنیم. آیا می‌توان در مکران یک همکاری واقعی بین بخش خصوصی، دولت و جامعه محلی ایجاد کنیم. آیا می‌توانیم مهاجرت به بیرون را در این منطقه به مهاجرت از بیرون به درون تبدیل کنیم؟
منطقه مکران پاسخی راهبردی به عدم‌موازنه فعلی بین چشم‌اندازهای اجتماعی و اقتصادی حاشیه جنوبی و شمالی خلیج‌فارس است، بنابراین باید الگوی حکمرانی اقتصادی بر مکران را دقیق تعریف کنیم. از طرفی باید سیاست صنعتی مکران را بشناسیم و بدانیم با چه اهداف اجتماعی در این منطقه حضور خواهیم داشت. در حقیقت باید تمام جوانب حضور در این منطقه را بررسی کنیم و بهترین حضور را رقم بزنیم، چون ایران از جهان حذف شده است. بنابراین باید بدانیم که مکران وسیله چگونه متصل ماندن به جهان خواهد بود.
مکران آزمایشگاه توانمندی یا ناتوانی ایران است. باید توجه داشت تمام ناکارآمدی سرزمین اصلی را در جزیره قشم پیاده و این جزیره را هم به محلی برای انواع پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها تبدیل کردیم و اکوسیستم آنجا را هم از بین بردیم. این وضعیت و برنامه‌ها را نباید در مکران پیاده کنیم. باید حرف جدیدی برای گفتن داشته باشیم. و خلاصه کلام اینکه؛ مکران باید آزمایشگاه نوآوری در حکمرانی و سیاست‌گذاری باشد و موفقیت‌ها را به سرزمین اصلی تسری دهد.
شرط و شروط بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری
باتوجه به اهمیت این منطقه، دولت خواستار ورود بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری است و در مقابل بخش خصوصی نیز سرمایه‌گذاری را منوط به اجرای تعهداتی از سوی دولت می‌داند. ایجاد ساختار مدیریت واحد در منطقه برای صدور مجوزها، تشکیل ستاد تسهیلات و تامین مالی، احداث واحدهای کشتی‌سازی، ثبات بخشیدن به قوانین مربوط به سرمایه‌گذاری برای حداقل ۲۰ سال، حل‌وفصل موضوعات مربوط به FATF برای انتقال آسان منابع مالی و طراحی یک سند توسعه در سطح حاکمیتی باتوجه به ظرفیت‌های موجود در منطقه از جمله این الزامات است. در ادامه، نظر فعالان بخش خصوصی درباره توسعه مکران و الزامات ورود به سرمایه‌گذاری در مکران را می‌خوانید.
نقش بخش خصوصی در اقتصاد دریامحور
صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق ایران: مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در قالب چند سرفصل، منطقه مکران را موردتوجه و بررسی قرار داده است. در گام نخست این پژوهش، موقعیت استراتژیک مکران دیده شده و به‌دنبال آن، دیپلماسی اقتصادی برای توسعه مکران، ایجاد پل ارتباطی اقتصادی با کشورهای همسایه، بررسی ظرفیت‌های لجستیکی مکران، نقش بنادر مکران بر تجارت و نقش بخش خصوصی در اقتصاد دریامحور با تکیه بر ظرفیت‌های مکران در دستور کار قرار گرفته است. علاوه بر موضوعاتی که مطرح شد، توسعه حمل‌ونقل در این حوزه، ظرفیت‌های کشاورزی و شیلات در مکران، صنایع پتروشیمی و انرژی، توجه به مکران از منظر انرژی‌های تجدیدپذیر، تبدیل آن به‌عنوان قطب جدید گردشگری، توسعه زنجیره ارزش در صنایع‌معدنی، اهمیت جذب سرمایه‌گذاری که هرکدام به‌نوبه خود اثرات بسیاری دارند نیز موردنظر مرکز پژوهش‌های اتاق ایران قرار دارند. این محورها بیانگر سطح اهمیت این منطقه است و با همکاری مشترک دولت و بخش خصوصی می‌توان به دستاوردهای مهمی در این منطقه رسید.
تمرکز بر نقش مکران در مسیر توسعه
علی نقوی، رئیس کمیسیون خدمات فنی و مهندسی اتاق ایران: ایران باید به‌سمت جهانی شدن حرکت کند و بخشی از زنجیره ارزش جهانی باشد. باید توجه داشت که تنها با تمرکز بر ظرفیت‌ها و داشته‌های داخلی، نمی‌توان توسعه را رقم زد. در این بین منطقه مکران به‌عنوان یک منطقه با ظرفیت‌های بی‌نظیر می‌تواند در مسیر توسعه نقش بسزایی ایفا کند، بنابراین بررسی تخصصی ظرفیت‌های مکران و توسعه اقتصادمحور امری ضروری است که باید موردتوجه دولت و بخش خصوصی قرار گیرد.
توسعه مکران با نگرش قبلی دولت، ممنوع!
مهدی طبیب‌زاده، رئیس اتاق کرمان: برای توسعه مکران باید به همه ظرفیت‌های منطقه توجه شود و باید در توسعه این منطقه، تغییر پارادایم داشته باشیم. اگر سیاست‌گذار می‌خواهد با نگرش قبلی، توسعه منطقه را در دستور کار قرار دهد، بهتر است به منطقه مکران دست نزند و زیستگاه این منطقه را تغییر ندهد. نباید مکران را تبدیل به منطقه قشم یا عسلویه کرد.
واگذاری توسعه جزایر به بخش خصوصی
پژمان جوزی، رئیس انجمن صنعت ساختمان ایران: منطقه مکران هنوز بکر مانده و این تاسفی در مسیر توسعه ایران است و البته اگر قرار باشد الگوی سازه‌ای ناقصی در اینجا ساخته و اجرا شود، بهتر است اصلا به ساخت آن دست زده نشود. راهی جز تکیه بر توانمندی بخش خصوصی نداریم.
باید به الگوی اقتصاد مختلط توجه شود. اگر به‌دنبال توسعه متوازن در جنوب ایران و جزایر ایران با تکیه به توسعه دریامحور هستیم، باید به ملزومات آن توجه کنیم. باید مراقب بود با اعمال سیاست تکراری طبقه‌ای از نوکیسگان در منطقه جنوب سر کار نیایند.
توسعه برخی از جزایر را می‌توان به بخش خصوصی واگذار کرد و دولت نقش رگولاتوری داشته باشد. در صورت سرمایه‌گذاری صحیح، این مناطق قادر هستند اقتصاد کل کشور را نجات دهند. باید زندگی اجتماعی این منطقه حفظ شود.
باید مشخص شود در مکران به‌دنبال چه هستیم
فرشید گل‌زاده، مشاور کمیسیون خدمات فنی و مهندسی: باید مشخص شود ما در مکران به‌دنبال چه هستیم؛ الگوی تکراری را تکرار کنیم؛ طرحی نو در آنجا در اندازیم یا اینکه می‌خواهیم منطقه همچنان بکر باقی بماند؟ باید قبل از شروع هر مسیری، مطالعات کافی انجام شود.
ما نیازمند استفاده از دانش تجمیع‌شده دنیا هستیم. در این مسیر از مطالعه کارشناسان برجسته جهانی و ایرانی استفاده کنیم و این می‌تواند در نهایت به جذب سرمایه‌گذاران ایران بینجامد. باید تیمی زبده و به‌روز ایرانی تشکیل شود تا الگوی توسعه منطقه تدوین شود.
به اقتصاد چرخشی فکر کنید
رضا حاجی کریم، رئیس فدراسیون صنعت آب ایران: یک‌بار هم که شده به اقتصاد چرخشی فکر کنید؛ برق راه‌حل اقتصادی دارد،اما آب راه‌حل اقتصادی ندارد. الان هر کسی در مکران شروع به ساخت آب‌شیرین‌کن کرده است. این طرح‌ها در واقع به‌معنای آلودگی منطقه است.
من مخالف آب‌شیرین‌کن ساختن نیستم، اما ساخت آب‌شیرین‌کن، راه‌حل کوتاه‌مدتی است. این طرح‌ها با هزینه بالا ساخته می‌شوند و در نهایت باعث آلودگی مکران می‌شود، در حالی که با بالا بردن راندمان، وضعیت بهتر خواهد شد. در فاصله 5 کیلومتری ساحل مکران، پتروشیمی ساخته می‌شود و آب آن از آب‌شیرین‌کن تامین خواهد شد.
ارزیابی ریسک زیست‌محیطی بسیار مهم است؛ باید این ارزیابی‌ها مستند به طرح‌های توسعه‌ای شود. در دنیا این طرح‌های توسعه‌ای توسط بیمه‌ها ارزیابی می‌شود. اگر کاری خلاف پایداری سرزمین انجام می‌شود، بهتر است هیچ کاری انجام نشود.
سخن پایانی
دولت در حالی به‌دنبال جذب سرمایه‌های بخش خصوصی در راستای توسعه بنادر است که به‌باور بخش خصوصی هنوز بسترهای لازم برای جذب این سرمایه لازم مهیا نشده و تا زمانی که این اتفاق نیفتد، هیچ فعال اقتصادی حاضر به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ بندری نخواهد بود. در این بین برخی نیز بر استفاده از تجربه جهانی برای توسعه مکران تاکید دارند و معتقدند اگر قرار باشد با روش‌های گذشته به موضوع توسعه مکران نگاه کنیم، در نهایت شرایط گذشته تکرار خواهد شد. باید به تغییر پارادایم توسعه‌ای فکر کرد و روش متفاوتی برای توسعه مکران در پیش گرفت.
