شاخص کل بورس تهران پس از پایان معاملات روز یکشنبه اول آبان، ۱۲ هزار و ۱۶۵ واحد ریزش کرد و در ارتفاع یک میلیون و ۲۹۶ هزار واحدی ایستاد. بدین ‌ ترتیب بورس تهران در ادامه روند ریزشی خود، یک سطح مهم حمایتی دیگر را از دست داد. روند نزولی بورس تهران در شرایطی ثبت شد که رئیس ‌ جمهوری در جریان برگزاری نشست روز ملی صادرات که 30 مهر برگزار شد، از عملکرد مثبت و رشد شرکت ‌ های بورسی، به ‌ عنوان یکی از نقاط قوت دولت سیزدهم نام برد. سیدابراهیم رئیسی با وعده بازگشت رونق به بورس تهران روی کار آمد، با این وجود، عملکرد بورس تهران در طول ماه ‌ های گذشته به ‌ شدت ناامیدکننده بوده است. این قرمزپوشی مداوم در شرایطی ثبت می ‌ شود که عملکرد مالی شرکت ‌ های بورسی کشور مثبت است. البته بخش قابل ‌ توجهی از این رشد سودآوری را باید به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در ماه ‌ های نخست امسال نسبت داد. در واقع شرایط مثبتی بر فضای اقتصادی و تولید کشور جریان ندارد. در چنین شرایطی، بی ‌ اعتمادی به سیاست ‌ های دولتمردان، بزرگ ‌ ترین مشکل بازار سرمایه به ‌ شمار می ‌ رود. در چنین شرایطی، نبود اطمینان نسبت به آینده بازار سهام در قالب ارزش پایین معاملات خرد بازار و تداوم روند خروج سرمایه از بورس، دیده می ‌ شود. علاوه بر این، تردیدهایی که نسبت به آینده اقتصاد کشور جریان دارد، مانع ورود سرمایه به بورس تهران است. بدین ‌ ترتیب سهام اغلب شرکت ‌ های بورسی، در عین ارزندگی، همچنان خریدار ندارند.

برزخی به ‌ نام بورس تهران

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت ‌ وگو با صمت اظهار کرد: گزارشات عملکرد شرکت ‌ های بورسی حکایت از آن دارد که این صنایع در نیمه نخست امسال عملکرد مثبت و درخشانی را از خود به نمایش گذاشته ‌ اند. با این وجود، نبود اطمینان نسبت به شرایط کنونی و آینده بازار، همچنان مهم ‌ ترین فاکتور موثر بر عملکرد بورس به ‌ شمارمی ‌ رود؛ بنابراین از شرایط کنونی می ‌ توان با عنوان برزخی یاد کرد که عملکرد کلی بورس تهران را متاثر کرده است.

وی افزود: در حال حاضر شاهد از میان رفتن تعادل میان اعتماد مردم به بازار سرمایه و ارزش شرکت ‌ های بورسی ایجاد شده است و تا زمانی که وزن این اعتماد نسبت به ارزش شرکت ‌ های بورسی بیشتر نشود، شرایط بازار با همین روال کنونی ادامه پیدا خواهد کرد و جو نرمال و عادی بر فضا حاکم نخواهد بود.

دیبا گفت: در همین حال، عوامل بیرونی و عوامل درونی از بورس تهران همچون معاملات الگوریتمی و بازارگردان ‌ هایی که خواستار نزول بورس هستند نیز بر تعمیق رکود در بورس تهران موثر هستند؛ بنابراین تا زمانی که عوامل بیرونی و درونی یادشده در مسیر اصلاح عملکردی بورس تهران، همگام نشوند، مشکلات برطرف نخواهد شد.

وی افزود: ۸۰ درصد شرکت ‌ های فعال در بازار سرمایه، به ‌ نوعی به دولت وابسته هستند؛ بنابراین تا زمانی که بازیگر اصلی این بازار یعنی دولت، نخواهد، رونق به بورس تهران باز نخواهد گشت. با این وجود در حال حاضر از اقدامات دولت نمی ‌ توان سیگنال رشد و بازگشت رونق را دریافت کرد.

با توجه به ریسک ‌ های حاکم بر عملکرد بورس تهران باید تاکید کرد که در حال حاضر، گزارشات تحلیلی از عملکرد بورس تهران، دیگر پاسخگو نیست و فاقد اعتبار لازم هستند.

دیبا در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال سقوط شاخص بورس از مرز یک میلیون واحدی گفت: شکست کامل مرز روانی یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی، از اثرگذاری منفی بالایی بر بورس تهران برخوردار است. علاوه بر این، مرز یک میلیون و ۲۸۰ هزار واحدی نیز از اهمیت و اثرگذاری بالایی برخوردار است.

وی افزود: با این وجود، احتمال می ‌ رود بخشی از روند نزولی و ریزشی بورس تهران، جریان ‌ سازی فیک باشد. این اقدام با هدف کاهش ارزش سهام ‌ های ارزنده و سودآوری دوباره از این شرایط، حاصل می ‌ شود.

چنانچه ذات بازارها از این منظر بررسی شود، مشاهده می ‌ کنیم که صاحبان اصلی سرمایه در قیمت پایین سهام، اقدام به خرید آن و با رشد ارزش سهام، اقدام به فروش آن می ‌ کنند؛ بنابراین همچنان احتمال ریزش بیشتر شاخص کل هم وجود دارد.

هرچند نباید از ارزش ذاتی بازار غافل بود؛ بنابراین نباید نسبت به شرایط بورس تهران، ناامید بود.

این کارشناس بورس تهران با اشاره به گزارشات عملکرد شرکت ‌ های پالایشی در نیمه نخست امسال، اظهار کرد: عملکرد این شرکت ‌ ها در نیمه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به مراتب مثبت ‌ تر بود. با این وجود، نبود اطمینان و اعتماد، مانع اثرگذاری مثبت عملکرد مثبت شرکت ‌ های بورسی، بر شاخص کل می ‌ شود.

دیبا در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه میزان از بی ‌ اعتمادی موردبحث از عملکرد دولت نشأت می ‌ گیرد، گفت: سهم عمده ‌ ای از بازار سرمایه کشور در اختیار دولت است؛ بنابراین عملکرد دولت، سیگنال ‌ های ناشی از گفتار مدیران و سیاست ‌ گذاری مسئولان دولتی، اعتماد حاکم بر بورس تهران را تقویت می ‌ کند یا از بین می ‌ برد.

وی افزود: یکی از اصول مهم دولت کنترل تورم است. بر همین اساس نیز سیاست ‌ های حاکم بر بازار سرمایه به ‌ گونه ‌ ای تدوین می ‌ شود که این بازار، خود محرک تورم نباشد.

البته دولت عموما در کنترل تورم موفق عمل نمی ‌ کند با این وجود بازار سرمایه قربانی این هدف ‌ گذاری دولت می ‌ شود.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: در حال حاضر، علاوه بر جریان خروج پول از سوی طرف ‌ های حقیقی، همزمان شاهد خروج سرمایه حقوقی ‌ ها نیز از بورس تهران هستیم. شدت گرفتن خروج پول حقوقی ‌ ها جای سوال و ابهام دارد و نباید به ‌ سادگی از کنار آن گذشت. این موضوع سیگنال عدم ‌ رشد را به بورس تهران تزریق می ‌ کند.

در واقع دولت اگر واقعا هدف رشد بورس را دنبال کند می ‌ تواند با یک دستورالعمل محرمانه و الزام به خرید سهام از سوی بازارگردان ‌ ها یا حقوقی ‌ ها یا قرار نگرفتن در صف فروش، می ‌ تواند این هدف را اجرایی کند. با این وجود، شرایط حاکی از آن است که این روند ریزشی همچنان ادامه خواهد
یافت.

دیبا در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزیابی وعده بازگشت رونق به بورس تهران از سوی رئیس ‌ جمهوری و تاکید ایشان بر ارزشمندی شرکت ‌ های بورسی کشور در شرایطی که در ماه ‌ های اخیر شاهد ریزش قابل ‌ توجه شاخص بازار سهام بوده ‌ ایم، اظهار کرد: رفتار دولت و بازار ما با سایر اقتصادهای دنیا، تفاوت ‌ های اساسی دارد. دولت ما در بازار سرمایه ذی ‌ نفع است.

درنتیجه وعده ‌ های مطرح ‌ شده از سوی رئیس ‌ جمهوری عموما تبلیغاتی بودند؛ بنابراین وعده ‌ های یادشده قابلیت اتکا نداشتند و ندارند.

در همین حال،دولت به ‌ دنبال تامین منافع خود و همچنین تامین کسری بودجه خود است، درنتیجه نمی ‌ توان و نباید به وعده ‌ های آن امید داشت.

این کارشناس بازار سرمایه در پایان گفت: در همین حال نباید از ذکر این نکته غافل بود که سهم قابل ‌ توجهی از بهبود عملکرد شرکت ‌ های بورسی به ‌ دلیل افزایش ارزش فروش این شرکت ‌ ها حاصل شده است.

این رشد نیز خود متاثر از سیاست حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از سوی دولت است که به رشد فروش شرکت ‌ ها از منظر قیمتی منتهی شد.

با این وجود باید تاکید کرد که شاهد بهبودی در عملکرد تولیدی اغلب صنایع بورسی کشور نبوده ‌ ایم. بنابراین این رشد ادامه ‌ دار نیست و همین موضوع نیز مانع اثرگذاری بالای آن می ‌ شود.

آینده تاریک

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت ‌ وگو با صمت در ارزیابی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: روند حاکم بر بورس تهران در طول ماه ‌ های گذشته به ‌ شدت ناامیدکننده بوده است. ابهامی که در طول ماه ‌ های اخیر بر اقتصاد کشور سایه انداخته، طولانی شدن مذاکرات برجام و ناامیدی از کسب نتیجه مطلوب از رفع تحریم ‌ ها، سیگنال ‌ های منفی قوی را به بورس تهران ارسال می ‌ کند. در چنین شرایطی نمی ‌ توان به آسانی برای آینده این بازار برنامه ‌ ریزی کرد.

وی با اشاره به ‌ شدت گرفتن تنش ‌ های زئوپلتیک در منطقه و همچنین طولانی شدن جنگ میان روسیه و اوکراین گفت: این تنش ‌ ها تاثیر منفی قابل ‌ توجهی بر عملکرد بازارهای کالایی دنیا و همچنین بهای انرژی داشته است. از آنجاکه گروه ‌ های معدنی و فلزی و همچنین انرژی، سهم قابل ‌ توجهی از بورس تهران را در اختیار دارند، این تنش ‌ ها بر عملکرد بازار سرمایه ما نیز تاثیر منفی داشته است.

روسیه در ماه ‌ های پایانی سال ۲۰۲۱ اقدام به حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین کرد. به ‌ دنبال تشدید تنش در اروپای شرقی شاهد رشد قابل ‌ توجه بهای گاز در بازارهای جهانی به ‌ ویژه اتحادیه اروپا بودیم. اما این شرایط جزو ریسک ‌ های غیرقابل ‌ پیش ‌ بینی و مدیریت این فاکتورها خارج از شرایط تحلیلی بازار هستند. حال در شرایطی که در ماه ‌ های سرد سال قرارداریم، رشد بهای انرژی در کشورهای اروپایی، به چالشی اثرگذار بر عملکرد صنایع بدل شده است. صنایع تا حدی از توان تحمل رشد قیمت انرژی برخوردار هستند. چنانچه قیمت انرژی از حدی بالاتر رود، صنایع ناچار به توقف تولید خود خواهند بود، بدین ‌ ترتیب رکود بر اقتصاد حاکم خواهد شد.

در ادامه از شدت گرفتن رکود اقتصادی در دنیا و سیاست ‌ های پولی و مالی ایالات ‌ متحده و همچنین چین به ‌ عنوان بزرگ ‌ ترین اقتصادهای جهان می ‌ توان به ‌ عنوان ۲ فاکتور مهم دیگر اثرگذار بر عملکرد شرکت ‌ های بورسی نام برد. با این وجود، شاخص ‌ های یادشده تنها بر عملکرد برخی شرکت ‌ های بورسی اثرگذار هستند. به بیانی دیگر، مشکلات حاکم بر بورس ما عمیق ‌ تر از بحران ‌ های جهانی هستند و عموما از ناکارآمدی سیاست ‌ های اقتصادی دولت نشأت می ‌ گیرند.

فلاح گفت: بخش بزرگی از چالش ‌ های حاکم بر بورس تهران و کاهش اعتماد به این بازار را باید ناشی از سیاست ‌ گذاری اشتباه دولت و مسئولان دانست.

در واقع دولت برخلاف وعده ‌ های خود حامی بورس و سرمایه ‌ گذاران این بازار نبوده است. سیاست ‌ گذاران در مواردی بدون توجه به تذکرات سازمان بورس و همچنین کارشناسان، تصمیم ‌ گیری می ‌ کنند.

این تصمیمات عوارض قابل ‌ توجهی را برای شرکت ‌ های بورسی به ‌ دنبال دارد و سودآوری این بخش را به ‌ شدت منفی می ‌ کند؛ بنابراین تجدیدنظر در فضای تصمیم ‌ سازی در این بخش ضروری به ‌ نظر می ‌ رسد.

سخن پایانی

نماگر کلی بورس تهران در ساعات پایانی معاملات یکشنبه اول آبان ۱۴۰۱ ، بیش از ۱۲ هزار افت کرد و روی عدد یک میلیون و ۲۹۶ هزار واحدی ایستاد. شاخص هم ‌ وزن نیز کاهش بیش از هزار واحدی را تجربه کرد و در ارتفاع ۳۷۷ هزار واحدی قرار گرفت. در همین حال باید تاکید کرد که ارزش معاملات بازار سرمایه به ۲ هزار و ۶۰ میلیارد تومان رسید. بدین ‌ ترتیب درنهایت ۱۸۲ میلیارد تومان نقدینگی از بازار سرمایه خارج شد. علاوه بر این، حقیقی ‌ ها مجموع ۲۰۵ میلیارد تومان از سرمایه خود را از بورس خارج کردند.

سقوط شاخص بورس از محدوده یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی به منزله از دست رفتن یک سطح مهم حمایتی دیگر است.

افت ادامه ‌ دار شاخص بورس به منزله کاهش هرچه بیشتر اعتماد مردم به بورس تهران و همزمان وعده ‌ های مسئولان است. در همین حال باید تاکید کرد که از دست دادن سطوح مهم حمایتی، آن ‌ هم در شرایطی که عملکرد اغلب شرکت ‌ های بورسی مثبت ارزیابی می ‌ شود، باید از سوی مسئولان جدی گرفته شود.