ثروت ملی در اسارت
اخبار ضدونقیض و حاشیه‌های وصول مطالبات ایران از کشورهای عراق، کره جنوبی و چین، ژاپن و... همچنان ادامه دارد؛ مطالباتی که با هر نوسان نرخ ارز، دولتمردان خبر از دریافت قریب‌الوقوع آن می‌دهند تا شاید با تعدیل جو روانی از اوج‌گیری نرخ دلار کاسته شود.
در تازه ترین خبرها نیز ۷ اردیبهشت بخش فارسی صدای آمریکا با انتشار خبری اختصاصی به نقل از یک سخنگوی شورای امنیت ملی این کشور اعلام کرد ایران می تواند از ۷ میلیارد دلار پول بلوکه شده خود در بانک های کره جنوبی برای خرید اقلام بشردوستانه استفاده کند که البته این خبر با واکنش جدی ازسوی ایران همراه نشد. نیمه های مهر سال گذشته نیز خبرگزاری رویترز و فایننشیال تایمز اعلام کردند به زودی بخشی از پول های بلوکه شده ایران آزاد می شود و رسانه های نزدیک به شورای عالی امنیت ملی هم اخباری مبنی بر آزادسازی ۷ میلیارد دلار دیگر از پول های بلوکه شده ایران در راستای مذاکرات فشرده سیاسی منتشر کردند، اما چند ماه گذشت و نه از آزادسازی پول های بلوکه شده خبری شد و نه بازار ارز با امید ورود این ذخایر، روی آرامش دید.طبق روال موضوع آزادسازی دلارهای بلوکه شده ایران همچنان بلاتکلیف مانده و هنوز هم رقم دقیقی از میزان بدهی های کشورها به ایران وجود ندارد. بسیاری بازگشت به برجام را تنها راه رسیدن ایران به مطالبات خارجی اش می دانند و بسیاری به گره گشایی این دلارها حتی در صورت تزریق به اقتصاد ایران شک دارند. صمت در این گزارش تعیین تکلیف دلارهای بلوکه شده و تاثیر وصول مطالبات خارجی در اقتصاد ایران را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
بانک مرکزی عراق اجازه انتقال دلار به ایران را ندارد
دبیر کل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق گفت: طبق تفاهمنامه بانک مرکزی عراق با فدرال رزرو اگر این نهاد مقصد انتقال ارز را ایران اعلام کند، دلار به این نهاد تخصیص نخواهد یافت. جهانبخش سنجابی شیرازی با اشاره به رشد ارزش تجارت دلاری با عراق در سال گذشته و نبود مجوز انتقال دلار به ایران به ایلنا گفت: واردات از عراق در سال گذشته افت کرد و ایران از این کشور شمش های فلزی و قراضه و از طریق بازارچه های مرزی، برنج و سایر اقلام غذایی و خرما وارد می کند. وی خاطرنشان کرد: رابطه کارگزاری بین بانکی بین دو کشور وجود ندارد، این در حالی است که نقل وانتقال ارز بدون سوئیفت امکان پذیر نیست و امکان نقل وانتقال دلار با عراقی ها از طریق بانک ها برای تجار ایرانی وجود ندارد. تجار و صادرکننده ایرانی برای اینکه ارز حاصل از صادرات را وارد ایران کند از زیرساخت های صرافی استفاده می کند. بانک مرکزی عراق میزان عرضه روزانه دلار را کاهش داده و به ۶۰ میلیون دلار رساند؛ از همین رو تقاضا برای دلار در بازار عراق افزایش یافت. لازم به ذکر است تفاهمنامه ای بین بانک مرکزی عراق و فدرال رزرو امریکا شکل گرفته که بنا به آن مبدأ و مقصد دلار باید ازسوی عراق مشخص شود؛ از همین رو بانک مرکزی عراق، صرافی ها را مقید کرده مقصد دلار را به بانک مرکزی اعلام کنند. در این روند اگر مقصد دلار ایران اعلام شود به بانک مرکزی عراق به دلیل تحریم ها دلار تخصیص نخواهد یافت و اگر صادرکننده ایرانی در عراق دینار به صرافی بدهد و از صرافی بخواهد معادل این پول را در ایران به دلار بدهد، صرافی نرخ تبدیل دینار به دلار را با نرخ آزاد بازار بغداد محاسبه می کند.
آزادی دارایی ها در کاهش تورم موثر است
میثم رادپور، کارشناس مسائل اقتصادی درباره تاثیر دریافت مطالبات خارجی ایران بر اوضاع اقتصادی کشور به صمت گفت: آزادسازی درآمدهای نفتی ایران بی ارتباط با تحریم های امریکا علیه ایران نیست؛ بنابراین لغو تحریم ها می تواند به آزادسازی پول های بلوکه شده ایران کمک بسزایی کند. در نتیجه آزادسازی پول های ایران حلقه تنگ اقتصادی بازتر خواهد شد و ایران قطعا می تواند این پول ها را صرف کنترل تورم و ایجاد رفاه عمومی کند.
کره در انتظار مجوز امریکا
وی افزود: کره جنوبی یکی از کشورهایی است که سال هاست از پرداخت بدهی خود به ایران سرباز زده است. بدهی ۷ میلیارد دلاری این کشور به ایران مربوط به خرید فرآورده های نفتی ایران پیش و پس از آغاز تحریم های ظالمانه امریکا است. در سال های گذشته مقامات کشورمان بارها این بدهی را مطالبه کرده و راهکارهای متعددی برای پرداخت آن به کره جنوبی پیشنهاد داده اند، اما در مقابل مقامات کره جنوبی که منتظر صدور اجازه ازسوی امریکا بودند، تنها وعده های بی عمل داده اند. این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اینکه هند، چین و عراق نیز جزو کشورهای بدهکار به ایران هستند، اظهار کرد: رقم دارایی های مسدودشده ایران توسط کشورهای یادشده هرگز به طور رسمی ازسوی مقامات اعلام نشده، اما به طورقطع آزادسازی این دارایی ها در سال جاری می تواند به تحقق شعار سال کمک شایانی کند، زیرا وصول مطالبات ایران در افزایش میزان ذخایر ارزی کشور موثر خواهد بود و در نتیجه این افزایش نیاز تولیدکنندگان و واردکنندگان به ارز مرتفع می شود. رادپور متذکر شد: کشورهای یادشده جزو کشورهای دوست با ایران هستند، اما متاسفانه در برقراری مراوده مالی از ترس قطع تجارت گسترده شان با امریکا ناچارند پول هایی که ایران به واسطه فروش نفت و گاز به این کشورها طلب دارد را نزد خود نگه دارند، زیرا حجم مراودات مالی این کشورها با امریکا بسیار بیشتر از حجم مراودات شان با ایران است و طبیعی است که این کشورها نخواهند امتیاز مراوده تجاری با امریکا را از دست بدهند.
گزارش صندوق بین المللی پول
این کارشناس مسائل اقتصادی اعلام کرد: براساس آخرین گزارش صندوق بین المللی پول ۹۰ درصد ذخایر ارزی ایران در کشورهای دیگر مسدود شده و ایران در سال گذشته تنها به ۴ میلیارد دلار این ذخایر دسترسی داشته است. با استناد به این گزارش ذخایر مسدود شده ایران در خارج از کشور ۴۰ میلیارد دلار برآورد شده است.
وی با تاکید بر اینکه رفع تحریم ها به نفع شبکه بانکی کشور است، پیش بینی کرد: با پایان یافتن تحریم ها، تعدادی از بانک های ایران این امکان را خواهند داشت تا صدمه های واردشده به ذخایر و اندوخته های خارجی خود را ترمیم کنند. همچنین شاخص های موثر در کسب درآمد ازسوی دولت تقویت می شود و درآمد دولت افزایش می یابد. با تحقق این امر توانایی های پولی و مالی بانک مرکزی ارتقا پیدا می کند و این نهاد تقویت می شود.
عراق هم در انتظار مجوز
این کارشناس مسائل اقتصادی در تشریح علت مسدود شدن دارایی های ایران در کشور همسایه، یعنی عراق خاطرنشان کرد: پایه پولی رایج در روابط تجاری ایران و عراق دلار و یورو است؛ یعنی کشور عراق به دلیل اینکه عمده درآمدش از فروش نفت است و نفت را با دلار می فروشد، به ما دلار پرداخت می کند، اما از طرفی امریکا هم برای بانک مرکزی عراق محدودیت هایی ایجاد کرده و به همین دلیل ایران برای دریافت دلار از عراق با محدودیت هایی مواجه شده است. رادپور در ادامه تصریح کرد: محدودیت های تازه برای نقل وانتقال ارز عراق، آینده تجارت ایران را مبهم کرده است. عراق یکی از بزرگ ترین بازارهای صادراتی ایران است و امریکا حالا، این کشور را مجبور به اعمال مقررات سختگیرانه علیه ایران کرده است. وی با تاکید بر اینکه تجارت جهانی بر پایه دلار شکل گرفته، اظهار کرد: در صورتی که رشد کم اقتصاد ایران تداوم پیدا کند و صادرات به دلیل اعمال تحریم ها و وصول نشدن مطالبات ایران افزایش نداشته باشد، جهش تورم به بالای ۷۰ درصد دور از انتظار نیست. این کارشناس اقتصاد احتمال دلارزدایی از اقتصاد ایران را کم دانست و گفت: اقتصادهایی که مبادلات دلاری را از اقتصادشان کنار گذاشته اند ، خلاف ایران اقتصادهای کوچکی دارند و همچنین محدودیت آنها در تجارت با جهان بسیار کمتر از ایران حتی در شرایط فعلی است.
بی تاثیر بر بازار ارز
رادپور در پاسخ به این پرسش که آیا آزادسازی پول های بلوکه شده ایران تاثیری بر کاهش نرخ دلار دارد، گفت: در حال حاضر روشن است که نظام اقتصادی و بازار ارز ما به ریسک های سرمایه گذاری وابسته است و اخباری از این قبیل مسائل بنیادین اقتصاد کشور را حل نخواهد کرد؛ بنابراین در خوشبینانه ترین حالت آزادسازی پول های بلوکه شده تنها یک اثر مقطعی بر بازار ارز خواهد داشت؛ بنابراین انتظار می رود برای مدت نه چندان طولانی به عنوان مثال برای حداکثر یک سال از نوسانات صعودی در بازار ارز جلوگیری کند. وی در ادامه افزود: بنده به شخصه انتظار ندارم بازار ارز با این قبیل اخبار وارد روند کاهشی قیمت شود و حتی اگر کاهش قیمتی نیز در میان باشد رقم آن قابل اعتنا نخواهد بود. در اصل آزادسازی دارایی های ایران در شرایطی که تحریم ها به قوت خود باقی بماند، همچون مسکن موقت برای اقتصاد عمل خواهد کرد.
آزادسازی دارایی ها در گرو تلاش رایزنان
علی رحیمی، کارشناس مسائل اقتصادی درباره تاثیر دریافت مطالبات خارجی ایران بر اوضاع اقتصادی کشور به صمت گفت: بی شک مطالبات خارجی وصولی ایران در مقطع کنونی که کشور دچار بحران تورم است، می تواند در جهت بهبود وضعیت خانوار مصرف شود؛ بنابراین لازم است رایزنان ایران همه تلاش خود را برای دریافت ثروت ملی بلوکه شده کشور به کار گیرند. این کارشناس اقتصاد در ادامه گفت: در حال حاضر ما در محیط اقتصادی قرار داریم که بالای ۵۰ درصد تورم را تجربه می کند و در نتیجه دهان ما برای اینکه بگوییم قیمت بالا نمی رود بسته است و همه چیز قطعا در سال جاری گران خواهد شد؛ بنابراین بهتر است رایزنان ما در دیگر کشورها تلاش شان را در راستای آزادسازی پول های بلوکه شده برای کمک به معیشت خانوار بیشتر کنند.
عراق، جلوتر از ایران در رشد اقتصادی
رحیمی در ادامه با اشاره به این موضوع که در حال حاضر درآمد فروش یک ماه نفت عراق از پول های بلوکه شده ایران توسط کره جنوبی و این کشور بیشتر است، خاطرنشان کرد: عراق با گسترش تجارت آزاد توانست به رقیب جدی ایران در فروش نفت تبدیل شود و به واسطه این فروش در شرایط فعلی رشد اقتصادی عراق از ایران بیشتر و میزان تورم ماهانه آن کمتر است. وی در ادامه یادآور شد: در دولت دوازدهم ایران نزدیک ۹۰ میلیارد دلار درآمد ارزی داشت و پس از آنکه برجام از بین رفت، این درآمد ارزی در نتیجه کاهش فروش نفت در بازارهای جهانی افت کرد؛ نتیجه می گیریم با توجه به واردات ۴۰ میلیارد دلاری کشور ۷ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی رقم قابل توجهی در اقتصاد کل نیست.
بدعهدی کره جنوبی
این کارشناس اقتصاد با اشاره به خروج امریکا از برجام گفت: پس از آنکه دولت ترامپ در سال ۹۷ از برجام خارج شد، اقتصاد ایران بار دیگر در معرض شدیدترین تحریم ها قرار گرفت که یکی از تبعات منفی این تحریم ها مسدود شدن ۷ میلیارد دلار پول حاصل از فروش نفت ایران در دو بانک کره جنوبی بود. در چنین شرایطی، کره جنوبی در ۶ سال مذکور، سعی کرد به جای پرداخت مستقیم پول، به ایران کالا صادر کند. البته با اینکه این اقدام کره، با آن چیزی که در توافقنامه بازرگانی میان ایران و کره جنوبی آمده، مغایرت داشت، دولت قبلی تا حدی این روند را پذیرفته بود، اما با تغییر دولت در ایران، رویه عوض شد و ایران به طورجدی خواستار طلب خود به صورت نقدی شد.
لزوم دریافت نقدی مطالبات
رحیمی در ادامه تصریح کرد: دریافت مطالبات ایران به صورت نقدی در شرایط کنونی می تواند به بازگشت آرامش به بازار دلار کمک کند و تورم افزوده حاصل از حذف ارز ترجیحی را بکاهد؛ بر این اساس ایران برای کاهش تورم چاره ای جز آزادسازی دارایی های خود در سایر کشورها ندارد؛ در غیر این صورت دولت مجبور خواهد شد برای جبران کسری بودجه اقدام به چاپ پول بی پشتوانه کند که این اقدام نابجا به تورم دامن می زند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است درباره آزادسازی پول های بلوکه شده دیوان لاهه به نفع ایران رای دهد، توضیح داد: وقوع هر اتفاقی ممکن است، اما در روند قضایی و در چارچوب نهادهای قضایی بین المللی، فشارهای سیاسی به مراتب از حوزه های دیگر بیشتر است.
تسلیم در برابر فشار
رحیمی در ادامه خاطرنشان کرد: کشورهای زیادی دارایی ایران را در بانک های خود بلوکه کرده اند. کره جنوبی، چین، عراق، عمان و ژاپن نیز باوجود اینکه رابطه تجاری قوی با ایران داشتند و حتی برخی از این کشورها نسبت به دیگری دوست تر هم بودند، در برابر فشار دولت امریکا تسلیم شدند، زیرا حجم مراودات تجاری و مالی این کشور با امریکا بسیار بیشتر از میزان تجارت شان با ایران است. این کارشناس مسائل اقتصادی درباره جبران کسری بودجه امسال از طریق آزادسازی دارایی های بلوکه شده کشور اظهار کرد: جبران کسری بودجه امسال می تواند یکی از اهداف آزاد شدن پول های بلوکه شده به حساب آید، زیرا هر قدر منابع بودجه دست یافتنی تر باشد، کمتر با کسری مواجه خواهیم شد و تا حدودی خلأ درآمدها و هزینه های بودجه به شکل غیرتورمی پر خواهد شد.
سخن پایانی
به باور کارشناسان وصول ارزهایی که ایران در کشورهای مختلف دارد و به دلیل تحریم های امریکا بلوکه شده است، کمک خوبی به افزایش عرضه ارز در کشور و کاهش نرخ نسبی آن خواهد کرد. کاهش نرخ ارز نیز بر دیگر کالاها تاثیرگذار خواهد بود و دست کم جلوی افزایش بی رویه قیمت ها در شرایط حاضر را خواهد گرفت.
