لایحه بودجه ۱۴۰۲ در کمیسیون ‌ های مختلف از جمله کمیسون تلفیق در حال بررسی است. موضوعی که در بودجه برای تجار، وارد ‌ کنندگان و حتی مردم به ‌ عنوان مصرف ‌ کننده مهم است، اعلام رقم ۲۳ هزار تومانی نرخ تسعیر دلار است. در لایحه بودجه سال آینده، درآمدهای نفت و فرآورده ‌ های نفتی ۶۰۳ هزار و ۸۰۷ میلیارد تومان پیش ‌ بینی ‌ شده و دولتی ‌ ها اعلام کرده ‌ اند قرار است در سال آینده یک ‌ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت و گاز صادر شود. نرخ تسعیر ارز در این بودجه پیشنهادی ۲۳ هزار تومان تعیین ‌ شده، این در حالی است که به ‌ اعتقاد کارشناسان منتقد نسبت به این رقم، نرخ دلار در لایحه بودجه ۱۴۰۲ با چندین سناریو مختلف قیمتی قابل محاسبه است. در این سناریوها، نرخ دلار از ۳۳ تا ۴۶ هزار تومان اعلام ‌ شده و خبری از دلار زیر ۳۰ هزار تومان نیست. دولت در شرایطی نرخ تسعیر دلار را ۲۳ هزار تومان تعیین کرده که این رقم، نرخ واقعی دلار نیست؛ به ‌ عبارت ‌ دیگر این رقم اعلامی تنها نمایش دولت برای بیان پایین بودن ارزش دلار در برابر ریال است. صمت در این گزارش سعی کرده دیدگاه کارشناسان درباره نرخ تسعیر دلار در بودجه ۱۴۰۲ را موردبررسی قرار دهد.

تسعیر ارز چیست

در لغت ‌ نامه دهخدا تسعیر به ‌ معنی قیمت ‌ گذاری و نرخ نهادن است. کلمه تسعیر در معاملات بین کشورها زمانی به ‌ کار می ‌ رود که قرار باشد دو واحد پولی به یکدیگر تبدیل شوند. هنگامی ‌ که در شرکتی در داخل ایران همه دفاتر مالی به ریال باشد و این شرکت بخواهد با شرکت دیگری با ارز خارجی مثل دلار، یورو و... به معامله بپردازد باید پول مبادله ‌ شده را به ریال تبدیل و سپس ثبت کند. این تبدیل واحد پولی تسعیر ارز نامیده می ‌ شود. نرخ تبدیل دو واحد پولی به یکدیگر را نرخ تسعیر ارز می ‌ گویند. به ‌ دلیل اینکه تعیین نرخ لحظه ‌ ای ارز دشواری ‌ های خاص خود را دارد، معمولا به ‌ صورت تقریبی در بازه ‌ های زمانی مختلف مثل یک هفته یا یک ماه از میانگین نرخ ارز به ‌ عنوان نرخ تقریبی استفاده می ‌ شود، اما اگر نوسانات نرخ ارز شدید باشد، نمی ‌ توان به این میانگین اتکا کرد. نرخ تسعیر دلار در بودجه عددی است که دولت برای هر یک دلار درآمد ارزی به بانک مرکزی می ‌ پردازد. در اصل این رقم عددی است که دولت «کالا»ی دلار را قیمت ‌ گذاری می ‌ کند.

نرخ تسعیر مطلوب، ارز سامانه نیما

صمد عزیزنژاد، کارشناس ارشد پول و بانکداری درباره نرخ تسعیر دلار در بودجه با رقم ۲۳ هزار تومان به صمت گفت: نرخ تسعیر دلار در بودجه در شرایط فعلی و روی کاغذ اصلا منطقی به ‌ نظر نمی ‌ رسد، چون این رقم با هیچ ‌ کدام از نرخ ‌ های ارز شاخص هماهنگ ‌ نیست. نکته مهم این است که معمولا نرخ سامانه نیما با تاخیر نسبت به افزایش نرخ ارز در بازار آزاد واکنش نشان می ‌ دهد. در حقیقت می ‌ توان گفت ورود نرخ ارز در کمتر از ۵ روز به کانال ۶۰ هزار تومان سبب افزایش درآمدهای دولت نخواهد شد، اما تاثیر خود را بر قیمت ‌ های سال آینده خواهد گذاشت؛ در نتیجه افزایش نرخ ارز در بازه یک ‌ ساله و با تغییر نرخ ارز در سامانه نیما عامل افزایش درآمد دولت خواهد بود.

وی افزود: دولت تصمیم دارد برای 2 سال نرخ ارز نیما را ثابت نگه ‌ دارد تا جلوی افزایش نرخ کالاهای اساسی گرفته شود، اما با اوج ‌ گیری نرخ دلار عملا این هدف محقق ‌ شدنی نیست.

تاثیر روانی تسعیر

وی با اشاره به موارد ذکرشده و اتفاقات رخ ‌ داده در بازار ارز در روزهای اخیر اظهار کرد: از اوج ‌ گیری نرخ دلار می ‌ توان نتیجه گرفت که عدم ‌ تغییر نرخ تسعیر در لایحه بودجه سال آینده تنها بعد روانی داشته و ارز دولت در نهایت با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان که در سامانه نیما تعیین ‌ شده، به ریال تبدیل خواهد شد و درصورتی ‌ که این نرخ تغییر پیدا کند، درآمدهای دولت نیز تغییر خواهد کرد.این کارشناس ارشد پول و بانکداری در ادامه یادآور شد: نرخ دلار در سال ۱۴۰۰ در بازه ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان نوسان داشت. حداقل نرخ دلار بازار آزاد در سال گذشته در اردیبهشت ‌ حدود ۲۱ هزار تومان و بیشترین نرخ دلار نیز در آبان نزدیک ۳۰ هزار تومان بود، اما این روند در سال جاری نمود بیشتری پیدا کرده و معلوم نیست برای سال آینده این جهش قیمتی دلار چقدر خواهد بود؛ بنابراین نمی ‌ توان عدد تسعیری را که برای سال ۱۴۰۱ در نظر گرفته ‌ شده برای سال ۱۴۰۲ هم ثابت نگه داشت.

لزوم دخالت بهارستان ‌ نشینان در تسعیر

عزیزنژاد با اشاره به اینکه نرخ تسعیر ارز در بودجه ۱۴۰۲ باید توسط مجلس افزایش یابد، گفت: براساس بخشنامه بانک مرکزی، مبنای محاسبه نرخ تسعیر ارز، ۹۰ درصد میانگین نرخ دلار نیما در ۶ ماه گذشته است، اما این نرخ برای عدد تسعیر دلار در بودجه در نظر گرفته نشده است.به ‌ گفته این کارشناس مسائل ارزی، توافق در برجام، سرنوشت جنگ روسیه با اوکراین، مهار ارز ۶۰ هزار تومانی در بازار آزاد و کسری بودجه، مهم ‌ ترین عوامل تاثیرگذار بر بازار ارز در سال جدید خواهند بود.

این کارشناس ارشد پول و بانکداری با اشاره به اینکه احتمالا این رقم ۲۳ هزار تومان به قطعیت نرسیده، توضیح داد: ابتدا باید میزان درآمد دلاری کشور شفاف ‌ سازی شود، زیرا زمانی که بانک مرکزی می ‌ خواهد ارز دولت را تسعیر کند، باید بداند که مابه ‌ ازای آن چقدر ریال بدهد. زمانی که نرخ ارز را ۴۲۰۰ تومان در نظر گرفته بودند، تکلیف مشخص بود، اما اکنون که نرخ دلار دچار نوسان است و رئیس ‌ کل بانک مرکزی رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان را برای دلار نیمایی تعیین کرده، نرخ تسعیر ۲۳ هزار تومانی برای دلار قابل ‌ قبول نیست.

نرخ تسعیر ۲۳ هزار تومان دور از واقعیت است

کمیل طیبی، کارشناس مسائل ارزی درباره نرخ واقعی تسعیر دلار در بودجه ۱۴۰۲ به صمت گفت: پیش ‌ از این گفته ‌ شده بود نرخ ارز در بودجه سال آینده روی ۲۶ هزار تومان بسته خواهد شد. با این ‌ وجود دولت تصمیم گرفت عدد ۲۳ هزار تومان را در بودجه برای تسعیر نرخ دلار پیش ‌ بینی کند. گویا سازمان برنامه ‌ وبودجه در ابتدا پیشنهاد دلار ۲۶ هزار تومانی را مطرح کرده بود که در نهایت در زمان بررسی در هیات دولت نرخ دلار ۲۳ هزار تومان لحاظ شد، اما زمانی این رقم در بودجه گنجانده ‌ شده که نرخ دلار حدود ۳۰ هزار تومان بوده، نه بیشتر از ۵۰ هزار تومان.

احتمال کسری بودجه

وی افزود: درآمدهای نفتی دولت در بودجه ۱۴۰۲ بالغ ‌ بر ۶۰۰ هزار میلیارد تومان پیش ‌ بینی ‌ شده، اما اگر در سیاست ‌ های جهانی در قبال خرید نفت از ایران تغییری رخ دهد یا اینکه نرخ جهانی نفت کاهش یابد، رقم پیش ‌ بینی ‌ شده فروش نفت توسط دولت محقق نمی ‌ شود و به ‌ طور حتم دولت با کسری بودجه مواجه می ‌ شود. کارشناس مسائل ارزی در ادامه تصریح کرد: شاید بهتر بود دولت رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان را به ‌ عنوان نرخ تسعیر دلار اعلام کند، زیرا اکنون این رقم در معاملات بازار نیمایی رسمیت یافته و باتوجه به اینکه دولت متعهد شده تا ۲ سال آینده نرخ دلار را برای کالاهای اساسی روی همین رقم ثابت نگه دارد، رقم ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به واقعیت نزدیک ‌ تر است. همچنین این رقم برای تسعیر نرخ دلار می ‌ تواند در تعدیل جو روانی حاکم بر بازار آزاد موثرتر عمل کند.

سیاست غلط تثبیت تسعیر

وی با اشاره به ‌ غلط بودن سیاست تثبیت نرخ تسعیر دلار برای ۲ سال متوالی توضیح داد: قیمت ارز در بازار آزاد و واقعیت اقتصاد ایران همخوانی ندارد، زیرا نرخ ارز تابع فاکتورهای بسیار زیادی است و همین موضوع نرخ آن را متزلزل کرده است. نرخ دلار در بودجه سال ۱۴۰۲ باید مبتنی بر واقعیت اقتصاد ایران تعیین شود، زیرا حتی ممکن است نرخ دلار در بازار آزاد هم واقعی نباشد. برای مثال اگر اتفاق کوچکی در روابط بین ‌ المللی رخ دهد، نرخ ارز ارزش پول ملی را به ‌ نحوی بالا و پایین می ‌ کند که متناسب بر واقعیت ‌ های حاکم بر اقتصاد نیست.

عدد محاسباتی

طیبی ‌ در ادامه خاطرنشان کرد: نرخ ارز در شرایطی بالا رفته که پول ما براساس شرایط اقتصادی باید قوی ‌ تر عمل می ‌ کرد. همچنین نرخ دلار بودجه در زمانی که نظام یکسان ارزی برقرار است خاصیت سیگنالی دارد، اما وقتی نظام چندنرخی حاکم است این عدد فقط جنبه محاسباتی دارد و به تراز شدن بودجه کمک خواهد کرد.

وی در ادامه یادآور شد: درآمدهای محقق ‌ شده به همراه هزینه منابع اضافی و بازپرداخت قبلی و... از جمله مواردی هستند که در طول سال دولت می ‌ تواند درباره آن تصمیم ‌ گیری کند؛ بنابراین شاید دولت خواسته که با تثبیت نرخ تسعیر دلار در بودجه جلوی افزایش انتظارات تورمی را برای سال آینده بگیرد.

این کارشناس مسائل ارزی پیشنهاد کرد: شایسته ‌ تر بود دولت به ‌ جای اعمال نرخ ‌ های دستوری جلوی افزایش بی ‌ دلیل نرخ دلار را بگیرد تا مجبور نشود برای تعدیل جو روانی و کاهش انتظارات تورمی نرخ بی ‌ مبنا و اساس ۲۳ هزار تومان را برای دلار در بودجه ۱۴۰۲ در نظر بگیرد.