بر همین مبنا در تحلیل شرایط کلی اقتصاد جهان یکی از شاخص‌های موردبررسی نفت است. طلای سیاه گرچه کل اقتصاد جان را متاثر می‌سازد، اما قدرت نفوذش در اقتصادهای دارای منابع وسیعی از آن و ارتزاق‌کننده از این منابع به کرات بیشتر است؛ به‌گونه‌ای که با وقوع تکانه‌هایی در جهان که شیوع کرونا مثالی ساده از آن است ممکن است بازار این ماده حیات‌بخش اقتصاد تحت تاثیر قرار گیرد و فشارهایی چه در طرف عرضه و چه تقاضا ایجاد شود. سال ۲۰۲۴ نیز در شمار سال‌هایی بود که حوادث ریز و درشت زیادی در آن رخ داد که می‌توانست دگرگونی‌هایی را در بازار جهانی نفت رقم بزند، اما آن‌طور که انتظار می‌رفت شاهد به‌هم ریختگی در بازار نفت نبودیم و شاید بتوانیم همین را شاهدی بر آغاز پایان یافتن سیطره نفت در اقتصاد جهان بدانیم. ایران نیز از جمله کشورهای وابسته به منابع نفتی است که در سال گذشته صادراتش در این بخش به گواه آمار رشد مطلوبی داشته که برخی کارشناسان دلایل این رشد را کاهش سختگیری امریکا در اعمال تحریم‌ها با هدف جلوگیری از تنش در بازار نفت جهانی و به‌دنبال آن نرخ بنزین که علقه‌ای نزدیک با انتخابات امریکا دارد می‌دانند. با این تفسیر می‌‌توان انتخابات امریکا را ابزار تقویت صادرات نفت ایران در سال گذشته دانست.

صمت در گزارش پیش رو نظر کارشناسان را درباره وضعیت کلی بازار نفت در سال ۲۰۲۴ و پیش‌بینی‌شان از سال ۲۰۲۵ جویا شده است.

نفت در ۲۰۲۴ و 2025

قیمت نفت در سال ۲۰۲۴، کاهش ۳ درصدی داشت و تحت تاثیر توقف روند احیای تقاضا در دوران پساکرونا، رکود اقتصاد چین و تولید بالاتر نفت خام، برای دومین سال متوالی کاهش یافت.

طبق نظرسنجی ماهانه رویترز، نفت در سال ۲۰۲۵، تحت تاثیر تقاضای ضعیف چین و رشد عرضه جهانی، احتمالا در حدود ۷۰ دلار در هر بشکه معامله خواهد شد و تلاش‌های اوپک پلاس برای تقویت بازار را تضعیف می‌کند.

دورنمای تقاضای ضعیف‌تر چین، اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی را ناچار کرد در پیش‌بینی‌های خود از رشد تقاضا برای نفت در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ بازنگری کنند و رشد کمتری را تخمین بزنند. طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی امریکا، تولید نفت امریکا در اکتبر، ۲۵۹ هزار بشکه در روز افزایش یافت و به رکورد ۱۳.۴۶ میلیون بشکه در روز رسید. تولید این کشور در سال ۲۰۲۵، به رکورد جدید ۱۳.۵۲ میلیون بشکه در روز صعود کرد.

دورنمای اقتصادی و رگولاتوری

پس از اینکه سیاست‌گذاران بانک مرکزی امریکا در دسامبر، روند آهسته‌تر کاهش نرخ بهره برای مبارزه با تورم لجام‌گسیخته را پیش‌بینی کردند، سرمایه‌گذاران به نظاره دورنمای کاهش تولید فدرال رزرو امریکا برای سال ۲۰۲۵ خواهند نشست. نرخ بهره پایین‌تر، رشد اقتصادی را تقویت کرده و از تقاضا برای انرژی پشتیبانی می‌کند.

بعضی از تحلیلگران همچنان بر این باورند که عرضه ممکن است در سال آینده براساس سیاست‌های دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب امریکا، محدودتر شود. وی خواستار آتش‌بس فوری در جنگ میان روسیه و اوکراین شده و ممکن است مانند دوره قبل، صادرات اعضای اوپک‌پلاس را هدف تحریم قرار دهد.

براساس گزارش رویترز، در این بین، منابع آگاه با استناد به آمار موسسه امریکن پترولیوم اعلام کردند ذخایر نفت امریکا در هفته گذشته کاهش یافت، اما ذخایر سوخت این کشور افزایش داشت. ذخایر نفت امریکا در هفته منتهی به ۲۷ دسامبر، به میزان ۱.۴ میلیون بشکه کاهش یافت و ذخایر بنزین، ۲.۲ میلیون بشکه و ذخایر سوخت‌های تقطیری، ۵.۷ میلیون بشکه رشد کرد.

احیای صادرات نفت ایران

یک کارشناس مسائل بین‌الملل درباره روندی که بازار نفت جهان در سال گذشته طی کرد، گفت: اکنون در برخی از مناطق مختلف جهان اقتصاد در حال رشد است و همین رشد نیاز به نفت و در مجموع انرژی‌های فسیلی را بیشتر کرده است؛ گرچه نمی‌توان تمایل و سرمایه‌گذاری‌های گسترده کشورها در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر را نادیده گرفت، با این وجود انرژی‌های فسیلی همچنان در صدر منابع تامین‌کننده انرژی جهان قرار دارند؛ به‌ویژه نفت که جز نقش سوختی، نقش مواد اولیه در تولید مشتقات نفتی را هم بازی می‌کند. بر همین مبنا بازار نفت در سال گذشته نیز باوجود نوساناتی طبیعی در نرخ روند مساعدی را پشت سر گذاشت.

جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل خاورمیانه در گفت وگو با صمت درباره تاثیر وضعیت بازار جهانی نفت بر تولید و صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۴ اظهار کرد: در سال گذشته به‌طور کلی بازار جهانی نیازمند نفت ایران بوده و حتی این ظرفیت وجود داشته که ایران میزان تولید و متعاقبا صادرات خود را افزایش دهد. این مسئله بیش از هر چیز ناشی از تنش‌ها میان اوکراین و روسیه بود، زیرا در پی وقوع این تنش‌ها، انرژی روسیه به‌ویژه نفت و گاز آن در بازار جهانی تحریم شد و همین مسئله حساسیت‌ بازار جهانی نفت را بیشتر کرد. بر همین مبنا نفت خاورمیانه به‌دلیل نیازهای کشورهای مختلف در بازار جهانی خواهان داشته و دارد. وی دیگر مسئله تاثیرگذار بر بازار جهانی در سال ۲۰۲۴ را انتخابات امریکا دانست و تصریح کرد: سال گذشته در امریکا سال انتخابات بود و از آنجایی که نرخ بنزین و مسئله انتخابات در این کشور وابستگی زیادی به هم دارند و ممکن بود با دخالت در بازار نفت و ایجاد محدودیت‌هایی، نرخ بنزین و متعاقب آن انتخابات در این کشور تحت تاثیر قرار بگیرد، امریکا سعی کرد شرایط را طوری رقم برند که از این محل آسیبی متوجه انتخابات این کشور نشود.

قنادباشی در تشریح تاثیر تحریم‌ها بر فروش نفت ایران اظهار کرد: در زمینه فروش نفت ایران باوجود تحریم‌هایی که کشور چه به‌لحاظ فروش و چه بازگرداندن پول حاصل از صادرات با آن درگیر است، با استفاده از برخی گریزگاه‌ها از جمله صادرات انرژی به برخی کشورهای همسایه که غرب آنها را از تبعیت از قانون تحریم علیه ایران معاف کرده بود و صادرات به برخی کشورهایی که خودشان از تحریم‌ها پیروی نمی‌کردند، از جمله چین و نیز بکارگیری ابزار تهاتر، توانستیم فروش مناسبی داشته باشیم.

به‌بیان شفاف‌تر در سال گذشته به چند دلیل نیاز بازار جهانی و تمرد برخی از کشورها و معافیت برخی دیگر از تحریم‌ها، نفت ما روی دست‌مان نماند و به همان میزان تولید و ظرفیت صادراتی‌مان، صادرات نفت داشتیم. البته نمی‌توانیم وضعیت صادرات را خیلی مطلوب توصیف کنیم، اما نسبت به سال‌های پیش از آن شاهد شرایط بهتری بودیم. البته برای رسیدن به وضعیت مناسب صادرات نفت باید سرمایه‌گذاری‌های سنگین در بخش تولید و فرآوری انجام دهیم که درحال‌حاضر چندان آسان و در دسترس نیست.

نفت، تحت تاثیر رشد اقتصاد و تنش‌های سیاسی

یک کارشناس ارشد حوزه انرژی درباره وضعیت بازار جهانی نفت در سال گذشته بیان کرد: بازار نفت معمولا از دو فاکتور مهم رشد اقتصادی در جهان و تنش‌های سیاسی تاثیرپذیری دارد و به‌محض وقوع تحولی خاص در هر کدام از این بخش‌ها، نفت نیز تحولاتی را تجربه خواهد کرد. بر این مبنا می‌توان وضعیت بازار نفت در سال گذشته را عادی و تاحدودی مطلوب ارزیابی کرد و هر نوسانی در آن را توجیه‌پذیر دانست.

نرسی قربان در گفت‌وگو با صمت در تشریح روند تاثیرپذیری بازارهای نفت جهان از رشد اقتصادی کشورها اظهار کرد: با رشد اقتصادهای جهان و به‌تبع آن افزایش نیاز به انرژی، همه ساله فروش نفت نیز رشدی را تجربه می‌کند؛ گرچه تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین سیاست‌گذاران جهانی را بر آن داشته تا بهره‌برداری از نفت به‌عنوان منبع انرژی را کاهش دهند که تا حدودی در این زمینه موفق بوده‌اند، اما در هر حال نفت همچنان سوختی تاثیرگذار در اقتصاد جهان است و حذف یا کاهش نقش آن به‌راحتی میسر نیست.

وی در ادامه در توضیح دیگر مولفه موثر بر بازار نفت، گفت: تنش‌های سیاسی از آنجایی که میزان و کیفیت عرضه نفت در بازار جهانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، دیگر عاملی است که باید در بررسی وضعیت بازارها به آن توجه کرد که با در نظر گرفتن این فاکتور می‌توان گفت باوجود تنش‌های سیاسی حاکم در منطقه خاورمیانه که یکی از قطب‌های اصلی عرضه نفت در جهان است و درگیری‌های اوکراین و روسیه شرایط بازار نفت در سال گذشته مطلوب بوده است.

قربان در ادامه با اشاره به وضعیت فروش نفت ایران در ۲۰۲۴ گفت: در سال گذشته میلادی وضعیت صادرات نفت ما بهبود یافته، اما به‌نظر می‌رسد برای امسال با روی کار آمدن ترامپ کار اندکی مشکل شود و صادرات ما دوباره تحت فشار قرار بگیرد.

وی با تاکید بر اینکه کاهش صادرات ما بازار نفت جهانی را چندان تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، در توجیه این پیش‌بینی تصریح کرد: با کاهش یا توقف عرضه نفت ما در بازار جهانی، بازار کمبود شدیدی را حس نمی‌کند تا برمبنای آن دگرگونی قیمتی یا اتفاقات دیگری را تجربه کند؛ کاهش نقش ما در بازار جهانی نفت در نهایت باعث کاهش عرضه ۳۰۰ تا۴۰۰ هزار بشکه‌ای نفت می‌شود که این رقم در مبادله حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیون بشکه‌ای دنیا به چشم نمی‌آید.

این کارشناس انرژی در پایان درباره تاثیر احتمالی روی کار آمدن ترامپ بر بازار جهانی نفت گفت: براساس برنامه‌هایی که ترامپ ارائه کرده او در نظر دارد تولید نفت امریکا را افزایش دهد و اجازه کشف و بهره‌برداری از منابع نفتی که تاکنون ممنوع بوده را خواهد داد که همین سیاست‌ها عرضه را در بازار جهانی افزایش می‌دهد و طبیعتا موجب کاهش نرخ نفت خواهد شد.

سخن پایانی

قیمت نفت در روزهای پایانی سال گذشته میلادی افزایشی قابل‌توجه داشت که برخی از کارشناسان بر این باورند این روندی مرسوم است و بازار نفت این رشد و کاهش نرخ را بارها تجربه کرده و نمی‌توان برای آن به‌دنبال منطق و دلیل تازه گشت. به‌اعتقاد آنها این نوسانات حتی می‌تواند با وقوع یک اتفاق محلی که ممکن است ظرفیت‌های نفتی یک کشور را تحت تاثیر قرار دهد به وقوع بپیوندد و معمولا هم کوتاه‌مدت‌ عمل می‌کنند. بر همین مبنا می‌توان بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۴ را بازاری مطلوب ارزیابی کرد؛ با این پیش‌بینی که امسال ممکن است وضعیت مانند سال قبل نباشد و انتظار می‌رود سیاست‌های نفتی و در مجموع اقتصادی ترامپ نفت را در مسیر نزول قرار دهد. البته در مقابل ترامپ و سیاست‌هایش باید به مولفه تاثیرگذار سیاست‌های اوپک و اوپک‌پلاس هم توجه کرد تا پیش‌بینی‌ها در این زمینه دقیق از آب در بیاید.