راهکار گذر از دردسرهای ناترازی
سرمای هوا به اوج خود رسیده و نیاز به وسایل گرمایشی افزایش یافته و همین امر ضرورت بهینه‌سازی مصرف حامل‌های انرژی در سراسر کشور را بیشتر کرده است. اصطلاح «صرفه‌جویی در انرژی» به‌معنای استفاده کمتر یا قطع مصرف انرژی نیست، بلکه هدف مصرف بهینه و جلوگیری از هدر دادن منابع انرژی است که تغییرات ساده رفتاری می‌تواند به تحقق آن کمک کند.
ایران از جمله کشورهایی است که برای تامین گرمای موردنیاز در خانه‌ها به‌صورت ترکیبی از برق و گاز استفاده می‌شود؛ به‌همین‌علت و باتوجه به اینکه برای تولید برق موردنیاز کشور در بسیاری از موارد از گاز استفاده می‌شود، مشارکت هموطنان و به‌ویژه مردم کهگیلویه و بویراحمد برای بهینه‌سازی مصرف این حامل‌های انرژی ضرورت دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد سرانه مصرف انرژی در بخش خانگی ایران ۱.۶برابر متوسط جهانی و به‌صورت‌کلی نیز شدت مصرف انرژی در ایران ۲ برابر متوسط جهانی برآورد شده که همین داده‌ها نقش مردم در کاهش ناترازی انرژی را بیشتر کرده است. مردم به‌عنوان اصلی‌ترین رکن در کمک به کاهش ناترازی انرژی نقش مهمی دارند و می‌توانند با به‌کار بستن راهکارهایی ساده به این امر کمک کنند. آن‌طور که کارشناسان حوزه انرژی تاکید می‌کنند، هموطنان برای کاهش مصرف برق می‌توانند بدون کاهش سطح رفاه، لامپ‌های مازاد را خاموش کنند و همچنین از دستگاه‌های با کاربری انرژی A+ استفاده یا از ظرفیت کامل ماشین ظرفشویی و لباسشویی استفاده کنند. در بخش گاز هم با رعایت برخی نکات ساده، اما کاربردی مثل شناسایی منافذ ورود سرما به منزل، تنظیم دمای بخش‌های مختلف منزل براساس کاربرد آن، تنظیم دمای وسایل گرمایشی در سطح استاندارد، پوشیدن لباس گرم و استفاده از پرده‌های ضخیم در منازل، ضمن تاثیرگذاری چشمگیر در کاهش هدررفت گاز در بخش خانگی در حفظ جریان پایدار گاز برای همه بخش‌ها در نقاط مختلف کشور کمک کنند.
درصد ظرفیت بهینه‌سازی انرژی در کشور وجود دارد
حبیب‌الله ظفریان، کارشناس انرژی بااشاره به اینکه ناترازی انرژی در بخش‌های مختلف گاز، برق، بنزین و گازوئیل، ناترازی وجود دارد، گفت: دو دسته راهکار برای جبران آن وجود دارد؛ یکی افزایش تولید و دیگری بهینه‌سازی و مدیریت مصرف.
وی ادامه داد: برای افزایش تولید، مسئله فشار افزایش پارس‌جنوبی وجود دارد که در سال‌های اتی با افت فشار و کاهش تولید مواجه شده است و یکی از پروژه‌های اساسی کشور است که هرچه زودتر باید وارد فاز عملیاتی شود.
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه سایر اقداماتی که در حوزه تولید انجام می‌شود، باید منابع شرکت ملی نفت و منابعی که از محل صادرات نفت به شرکت ملی نفت تعلق می‌گیرد، به شرکت ملی نفت پرداخت شود تا امکان سرمایه‌گذاری برای چنین پروژه‌هایی را داشته باشد که متاسفانه برخی از منابع تخصیص پیدا نشده و بخشی از نفت و گاز که در داخل به‌فروش می‌رسد، به شرکت نفت بازگردانده نشده و بسیاری از منابع داخلی شرکت ملی نفت کاهش پیدا کرده است که باعث می‌شود در سال‌های آتی توان سرمایه‌گذاری این شرکت کاهش پیدا کند و به‌تبع آن، تولید گاز نیز کاهش پیدا می‌کند. وی بااشاره به اینکه در بخش افزایش تولید، مشارکت بخش خصوصی امری است که باید به آن توجه داشت، خاطرنشان کرد: در برنامه هفتم به این مسئله نیز تاکید شده است.
وی ادامه داد: تمرکز ما باید بر بهینه‌سازی مصرف باشد، زیرا با بررسی شاخص شدت مصرف و سرانه مصرف به این نکته می‌رسیم که مصرف ما نسبت به میانگین جهانی بالاتر است و ما ظرفیت ۵۰ درصدی در بخش بهینه‌سازی داریم که بهینه‌سازی در کشور ما که ابتدای راه هستیم، ساده‌تر است، به‌همین‌علت باید بر بهینه‌سازی تمرکز کنیم که با سرمایه کمتر می‌توانیم از مصرف انرژی بکاهیم و راهکاری جز بهینه‌سازی برای جلوگیری از خاموشی وجود ندارد.
این بهینه‌سازی در تمامی زنجیره جاری است که شامل جمع‌آوری گازهای مشعل، افزایش راندمان نیروگاهی، بهینه‌سازی توسط صنایع و در نهایت در بخش خانگی است. به‌گفته وی، بهینه‌سازی راهکارهای قیمتی و غیرقیمتی دارد که برای آن باید ترکیبی از آنها را به‌کار برد. این کارشناس انرژی ادامه داد: ابتدا باید تصویر درستی از میزان ناترازی داشته باشیم و بخش‌هایی که به‌لحاظ مصرفی، مصرف‌کننده هستند که 3 بخش صنعت با سهم ۳۴ درصدی، نیروگاه‌ها ۳۴ درصد و بخش خانگی ۲۵ درصد را در کل سال به خود اختصاص داده‌اند و سایر بخش‌ها مانند سی ان جی، کشاورزی و …سهم بسیار ناچیزی دارند و براساس این آمار می‌توان گفت سهم هر بخش چقدر است. وی بانظر به اینکه پاداش صرفه‌جویی که در بخش برق اجرا شد، باید در بخش گاز نیز مورداستفاده قرار گیرد، اضافه کرد: یکی از راهکارهای بهینه‌سازی مصرف، استفاده از سیاست‌های قیمتی در کنار سیاست‌های غیرقیمتی است با همان الگویی که در برق و با قانون مانع‌زدایی از صنعت برق اجرا شد، برای گاز نیز اجرا شود.
این کارشناس انرژی ادامه داد: اجرای چنین طرحی بیشتر مشترکان پرمصرف را در نظر می‌گیرد که یک دقتی در گاز هم وجود دارد. آنکه همه پر مصرف‌ها پردرآمد نیستند و باید با دقت نظر انجام بگیرد، علاوه بر این باید به‌ازای هر میزان صرفه‌جویی، به خانوارها گواهی صرفه‌جویی اعطا شود که سازکار آن در برنامه هفتم در نظر گرفته شده که مردم ذی‌نفع بهینه‌سازی شوند.
ظفریان خاطرنشان کرد: اگر مردم مصرف خود را با عددهای قابل‌توجه کاهش دادند، دولت برای آنها معادل ریالی در نظر بگیرد و به آنها گواهی دهد که در بازار می‌توانند آن را بفروشند و در پایان دولت می‌تواند این مبلغ را بپردازد؛ همان اقدامی که در قالب پاداش صرفه‌جویی در برق اتفاق افتاد.
این کارشناس انرژی یادآور شد: درباره بخش نیروگاه و صنعت باید به‌سمت توسعه تجدیدپذیرها پیش رویم و در قانون ان موضوع پیش‌بینی شده است و در حوزه صنعت، نیاز به یک بازنگری در سیاست صنعتی داریم. تاکنون رویه‌ای داشتیم که صنایع انرژی‌بر و منبع‌محور را توسعه دادیم که متاسفانه این صنایع نه ارزش‌افزوده چندانی دارند و نه اشتغالزایی بالا، اکنون که وارد ناترازی شده‌ایم، در این سیاست‌ها باید بازنگری انجام گیرد و جهت‌گیری توسعه صنعتی را بر تکمیل زنجیره ارزش و صنایع اشتغال‌بر که صنایع دانش‌بنیان هستند، متمرکز کنیم تا از تشدید ناترازی جلوگیری کنیم.
داستان ناترازی انرژی؛ آیا تولید از مصرف جا ماند؟
محمدصادق مهرجو بااشاره به سابقه شکل‌گیری ناترازی انرژی در کشور گفت: پیش از انقلاب تنها در نقاط محدودی در تهران، گازکشی داشتیم، اما بعد از 8 سال دفاع مقدس براساس سیاست دولت وقت، به‌دنبال توسعه زیرساخت‌های تولید گاز بودیم تا از منابعی که در اختیار داریم، برای افزایش رفاه و برقراری عدالت استفاده کنیم. در آن زمان مخزن پارس‌جنوبی هم کشف شده بود و دولتمردان در پی استفاده بیشتر از این نعمت خدادادی بودند.
وی ادامه داد: شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که همزمان با افزایش تولید، شاهد گسترش شبکه مصرف گاز در کلانشهرها و شهرهای بزرگ بودیم، به‌این‌ترتیب مخازن درون‌سرزمینی، همچنین پارس‌جنوبی توسعه یافت. از طرف دیگر، توسعه شبکه گازرسانی در دستور کار قرار گرفت و سرانجام مصرف گاز در کشور افزایش یافت.
این کارشناس انرژی با بیان اینکه روند افزایش تولید و مصرف گاز در دهه ۸۰ شمسی وارد مرحله جدیدی شد، تصریح کرد: در همین ایام به نقطه‌ای رسیدیم که رشد شبکه گازرسانی و توسعه صنایع از روند توسعه مخازن و رشد تولید گاز، پیشی گرفت و به‌تدریج با پدیده ناترازی انرژی مواجه شدیم.
در داستان ناترازی گاز، چرا تولید از مصرف جا ماند؟
مهرجو بااشاره به اینکه در ۲۰ سال اخیر همواره با چالش ناترازی انرژی روبه‌رو بوده‌ایم، گفت: در سال‌های گذشته، نیازهایی را در بخش صنایع و زیرساخت‌های پتروشیمی در نظر گرفتیم که سبب افزایش تقاضای گاز در کشور شده است. در واقع به‌دلیل در دستور کار قرار گرفتن توسعه پتروشیمی‌محور، مصرف گاز همچنان رو به افزایش بوده و طبق برنامه قرار است تولید محصولات پتروشیمی به ۱۳۰ میلیون تن در سال برسد. این در حالی است که به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های اقتصادی در زمینه تولید گاز به‌هیچ‌وجه مطابق الگوی توسعه مصرف پیش نرفتیم.
وی با بیان اینکه براساس عملکرد شرکت ملی گاز، اولویت تامین گاز همواره با بخش خانگی و واحدهای تجاری خرد بوده است، افزود: به‌همین‌دلیل تامین سایر نیازها همچون صادرات، گازرسانی به نیروگاه‌ها و تامین گاز صنایع و پتروشیمی‌ها در فصل سرما با مشکل مواجه می‌شود.
اتلاف انرژی در نیروگاهی که فقط ۱۸درصد راندمان دارد
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه اکنون نزدیک به ۸۵ درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود، بیان کرد: تولید برق در این نیروگاه‌ها وابسته به گاز و سوخت مایع است، به‌همین‌دلیل در فصل سرما با چالش روبه‌رو هستیم. در سال‌های گذشته نیاز به برق مصرفی در شبکه هم افزایش یافته است، اما همزمان با این رشد تقاضا، به‌دنبال بهینه‌سازی مصرف در شبکه انتقال و توزیع برق نبودیم.
مهرجو با بیان اینکه در شرایط کنونی به‌طورمیانگین در شبکه انتقال و توزیع برق، حدود ۲۰ درصد تلفات انرژی داریم، گفت: راندمان نیروگاه‌های حرارتی نیز به‌طورمتوسط، چیزی حدود ۳۰ درصد است. برای نمونه راندمان نیروگاه بعثت که یکی از نیروگاه‌های قدیمی در جنوب تهران است، اکنون حدود ۱۸درصد است و به این ترتیب بیش از ۸۰ درصد انرژی تحویلی به نیروگاه در پیک مصرف، به‌شکل گرما و بدون هیچ کارآیی به فضا متصاعد می‌شود.
وی ادامه داد: این در حالی است که می‌توان با بهره بردن از توربین‌های نسل جدید و استفاده از سیکل ترکیبی در نیروگاه‌های موجود، از اتلاف انرژی جلوگیری کرد، البته اقدام‌هایی برای افزایش راندمان نیروگاه‌ها در دستور کار قرار گرفته که باید با سرعت بیشتری پیگیری شود.
این کارشناس انرژی تلاش برای جلوگیری از اتلاف انرژی در زمینه گازهای مشعل را بسیار ضروری دانست و گفت: اکنون مقدار گازسوزی بسیار قابل‌توجه است، البته با برنامه‌ریزی و پیگیری وزارت نفت انتظار می‌رود با بهره‌برداری از پروژه‌های جمع‌آوری گازهای مشعل، مقدار گازسوزی به‌حداقل برسد.
انرژی کمی تولید نمی‌کنیم، زیاد و بد مصرف می‌کنیم!
مهرجو با بیان اینکه تولید انرژی در کشور بالاست، اما این مقدار انرژی در بخش‌های مختلف صنایع، خانگی و یا نیروگاهی، به‌شکل نامناسب و بدی مصرف می‌شود، اظهار کرد: در سال‌های گذشته جای خالی یک مرکز ذیل معاونت رئیس‌جمهور با عنوان «سازمان بهینه‌سازی و مدیریت مصرف انرژی» احساس می‌شد. خوشبختانه ایجاد این سازمان در قانون برنامه هفتم توسعه پیش‌بینی شده است و دولت باید این موضوع را پیگیری کند، زیرا اکنون به‌شدت نیازمند رصد مصرف، همچنین هماهنگ‌سازی میان اجزای تولید و مصرف انرژی در کشور هستیم.
بد مصرف کردن انرژی، به‌صرفه است!
وی بااشاره به اینکه قیمت‌های ارزان انرژی، یکی از عوامل اصلی جدی نگرفتن بهینه‌سازی مصرف در کشور است، گفت: چه در بخش خانگی و چه در بخش صنعتی، اختلاف نرخ میان بهای پرداختی بابت مصرف هر مترمکعب با نرخ گاز صادراتی بسیار زیاد است. هرچند یکی از مزایای کشور ما نرخ پایین انرژی است، اما همین موضوع سبب شده است بهینه‌سازی مصرف در صنایع مختلف مانند سیمان، فولاد و پتروشیمی به‌صرفه نباشد.
مهرجو ادامه داد: حتی در قیمت‌گذاری پلکانی نیز، شاهد آن هستیم که نرخ پلکان آخر ـ که مربوط به مصرف‌کنندگان خیلی زیاد است ـ به‌ازای هر مترمکعب، ۶ هزار تومان در نظر گرفته شده که این نرخ همچنان با نرخ گاز صادراتی، اختلاف قابل‌توجه و معناداری دارد و مصرف‌کننده را نسبت به بهینه‌سازی مصرف ترغیب نمی‌کند.
چرا بهینه‌سازی مصرف انرژی در حد حرف باقی مانده است؟
این کارشناس انرژی با بیان اینکه چنانچه زمینه لازم برای مشارکت مردم در بهینه‌سازی مصرف انرژی ایجاد شود، می‌توان به ایجاد تحول در این عرصه امیدوار بود، گفت: یک روش پیشنهادی این است که به مردم اعلام کنیم، گاز صرفه‌جویی‌شده از سوی آنها در اختیار صنایع قرار می‌گیرد و بدین‌ترتیب به‌ازای هر مترمکعب کاهش مصرف، بخشی از مابه‌التفاوت نرخ گاز به افرادی که صرفه‌جویی می‌کنند، پرداخت می‌شود. با این شیوه، هم رفاهیات مردم دچار خدشه نمی‌شود و هم اینکه تمام افراد به‌دنبال بهینه‌سازی مصرف می‌روند.
وی افزود: طرح‌های تشویقی شرکت ملی گاز همین الان نیز وجود دارد، اما تا زمانی که مقدار پاداش و واریزی‌ها برای مردم، ملموس نباشد، نمی‌توان انتظار داشت در این زمینه توفیقی داشته باشیم.
این کارشناس انرژی بااشاره به اینکه سیاست‌های قیمتی باید نقش مکمل را در کنار سیاست‌های غیرقیمتی ایفا کنند، تصریح کرد: نباید فقط به‌دنبال گران کردن باشیم و باید طرح‌های تشویقی را در نظر بگیریم، اما باید در نظر داشت اکنون نرخ انرژی؛ چه در صنایع و چه بخش خانگی، به‌اندازه کافی برای صرفه‌جویی برانگیزاننده نیست و به‌همین‌دلیل بهینه‌سازی مصرف در حد حرف باقی می‌ماند.
سوخت ارزان برای خودروی گران پرمصرف، پاسخی ساده برای معمای ناترازی بنزین در ایران
مهرجو در پاسخ به اینکه کشورهای توسعه‌یافته چگونه دچار معضل ناترازی انرژی نمی‌شوند، گفت: اجازه بدهید این پرسش را به‌صورت مصداقی درباره بنزین پاسخ دهم. در این کشورها نرخ خودرو جهانی و رقابتی است، یعنی خودروسازان با قیمتی که خودروی خود را به سایر کشورها عرضه می‌کنند، در بازار داخلی می‌فروشند. از طرف دیگر، نرخ حامل‌های انرژی در این کشورها نیز تابع نوسانات نرخ نفت خام بوده و سبدی از سوخت به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شود، یعنی هر فرد می‌تواند بنزینی با درجه اکتان و نرخ متفاوت مصرف کند.
وی ادامه داد: با در نظر گرفتن مالیات، نرخ سوخت در این کشورها گران محسوب می‌شود؛ در این شرایط که انحصاری در بازار خودرو وجود ندارد، مصرف‌کننده به‌طورطبیعی ترجیح می‌دهد از خودرویی استفاده کند که مصرف سوخت کمتری داشته باشد.
این کارشناس انرژی افزود: اما در ایران، خودرو به نسبت سایر کشورها با نرخ بالاتری عرضه می‌شود و با اعمال محدودیت در واردات و تعرفه‌گذاری، حق انتخاب مصرف‌کننده محدود شده، اما در مقابل، نرخ حامل‌های انرژی پایین است.
برای نمونه فردی که در ایران قصد دارد از خودروی هیبریدی استفاده کند ـ که در هر ۱۰۰ کیلومتر ۲ یا ۳ لیتر بنزین مصرف می‌کند ـ به‌دلیل گران بودن این خودرو، همچنین ناچیز بودن نرخ بنزین از این تصمیم پشیمان می‌شود، بنابراین نرخ بالای خودروهایی که مصرف بهینه دارند، در کنار نرخ پایین سوخت، فرد را به استفاده از خودرویی با مصرف غیربهینه و استفاده هرچه بیشتر از انرژی سوق می‌دهد.
مهرجو با بیان اینکه ایران جزو معدود کشورهایی است که نرخ سوخت در آن ارزان و خودرو در آن گران است، اظهار کرد: این چرخه معیوبی است که باید برای خروج از آن اقدام کنیم، البته طبق همین مباحث نباید نتیجه گرفت که نرخ سوخت به‌طوردفعی ۳ یا ۴ برابر شود زیرا، بررسی‌ها نشان داده این‌گونه تصمیم‌ها به‌تنهایی کافی نبوده و حاصلی در پی نخواهد داشت، بنابراین برای برون‌رفت از این وضعیت باید برنامه جامع و اساسی داشت که همه جوانب در آن در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌معنای استفاده هوشمندانه و کارآمد از منابع انرژی موجود است. به‌عبارت‌ساده‌تر، این فرآیند شامل مجموعه‌ای از اقدامات و روش‌هایی است که با هدف کاهش مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری آن انجام می‌شود. در واقع، بهینه‌سازی مصرف انرژی به‌دنبال آن است که با همان میزان انرژی، کار بیشتری انجام شود یا برای انجام یک کار مشخص، به انرژی کمتری نیاز باشد.
بهینه‌سازی مصرف انرژی فراتر از یک خانه یا یک کارخانه است؛ این مفهومی است که در تمامی جنبه‌های زندگی ریشه دوانده است. از ساختمان‌های مسکونی و تجاری گرفته تا صنایع بزرگ و حمل‌ونقل عمومی، همه می‌توانند از مزایای بهینه‌سازی انرژی بهره‌مند شوند. این فرهنگ یک رویکرد جامع است که در آن هر فرد و هر سازمانی می‌تواند نقش موثری ایفا کند.
