سازکار برنامه هفتم برای مدیریت انرژی
بخش انرژی ایران با مشکلاتی چون ناترازی تولید و مصرف، ناکارآمدی در بهره‌برداری از منابع، اتلاف انرژی، وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی و آلودگی‌های زیست‌محیطی روبه‌رو است. برنامه هفتم توسعه با هدف‌گذاری‌ها و سیاست‌های مشخص، سعی در کاهش این چالش‌ها دارد. یکی از چالش‌های اساسی بخش انرژی در ایران، ناترازی میان تولید و مصرف به‌ویژه در حوزه گاز طبیعی است. این عدم‌توازن در فصل‌های سرد سال به قطع گاز صنایع و کاهش صادرات منجر می‌شود. برنامه هفتم توسعه با تمرکز بر توسعه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی و بهره‌وری بهینه از منابع، درصدد است این ناترازی را کاهش دهد.
برنامه هفتم به توسعه زیرساخت‌های لازم برای ذخیره‌سازی گاز طبیعی، از جمله مخازن زیرزمینی و روزمینی، تاکید دارد. گسترش مخازن ذخیره‌سازی گاز زیرزمینی و روزمینی، به‌ویژه در مناطق استراتژیک کشور، می‌تواند به مدیریت بهینه مصرف گاز در فصول مختلف سال کمک کند. این امر از قطعی گاز در فصل زمستان و فشار بر مصرف‌کنندگان خانگی و صنعتی جلوگیری می‌کند. این زیرساخت‌ها در زمان پیک مصرف و همچنین در هنگام بحران‌های ژئوپلتیکی که به محدودیت صادرات یا واردات گاز منجر می‌شود، امنیت انرژی را تامین می‌کند.
همچنین دولت موظف به تشکیل ستاد راهبری تجارت منطقه‌ای انرژی و تدوین سند و نقشه‌راه دیپلماسی انرژی به‌منظور تبدیل ایران به مرکز مبادلات و هاب انرژی منطقه شده است. این سند باید استراتژی‌های لازم برای تقویت موقعیت ایران در بازارهای انرژی منطقه‌ای را مشخص کند.
گسترش مخازن ذخیره‌سازی گاز زیرزمینی و روزمینی، به‌ویژه در مناطق استراتژیک کشور، می‌تواند به مدیریت بهینه مصرف گاز در فصول مختلف سال کمک کند. این امر از قطعی گاز در فصل زمستان و فشار بر مصرف‌کنندگان خانگی و صنعتی جلوگیری می‌کند. این زیرساخت‌ها در زمان پیک مصرف و همچنین در هنگام بحران‌های ژئوپلتیکی که به محدودیت صادرات یا واردات گاز منجر می‌شود، امنیت انرژی را تامین می‌کند.
اقداماتی برای مدیریت راهبردی انرژی
یکی از اهداف مهم برنامه هفتم، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی به‌ویژه برای صنایع کوچک و متوسط، کشاورزی، ساختمان‌ها و برقی‌سازی خودروها با اولویت اتوبوس‌های شهری، تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌ها است. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش‌های صنایع کوچک و متوسط، کشاورزی، ساختمان‌ها و برقی‌سازی خودروها از جمله اولویت‌های این برنامه است. کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و بهبود کیفیت هوا از مزایای این اقدامات است.
همچنین برنامه هفتم تشکیل سازمانی جدید با ادغام ظرفیت‌های موجود در شرکت‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت و نهادهای مشابه برای هماهنگی بهتر اقدامات بهینه‌سازی مصرف انرژی را تکلیف کرده است. هدف تشکیل این سازمان، تجمیع ظرفیت‌های سازمانی موجود و ایجاد یک نهاد واحد برای مدیریت مصرف انرژی است، این سازمان جدید مسئولیت هماهنگی سیاست‌ها، اقدامات و پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی را برعهده خواهد داشت که می‌تواند به افزایش کارآیی و کاهش اتلاف منابع کمک کند.
توسعه بازار مبادله گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی یکی دیگر از راهکارهای برنامه هفتم برای جلب مشارکت مردم در بهینه‌سازی مصرف انرژی است. این اقدامات می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های انرژی برای مصرف‌کنندگان و کاهش نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین در تولید انرژی جدید شود. علاوه بر این دولت موظف به عقد قرارداد با سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی شده است.
مشارکت در تولید میادین مشترک
یکی از اصلی‌ترین انتظارات برنامه هفتم، عقد قراردادهای بهره‌برداری مشترک با همسایگان برای میادین نفتی و گازی مشترک است. برنامه هفتم توسعه تاکید زیادی بر همکاری با کشورهای همسایه در بهره‌برداری مشترک از میادین نفت و گاز دارد. باتوجه به وجود میادین مشترک با کشورهای عراق، قطر، عربستان‌سعودی، ترکمنستان و امارات، بهره‌برداری هماهنگ و توافقی می‌تواند منافع مشترک و همچنین افزایش امنیت انرژی منطقه‌ای را تضمین کند. این همکاری‌ها به کاهش اختلافات احتمالی، افزایش تولید و بهره‌برداری بهینه از منابع کمک می‌کند و به ایران امکان می‌دهد سهم خود را از میادین مشترک به‌حداکثر برسانند.
همچنین به‌منظور کاهش اتلاف انرژی و جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست، وضع عوارض بر عدم‌جمع‌آوری گازهای مشعل یکی از اقدامات مهم برنامه هفتم است. هدف از این امر، کاهش آلودگی و اتلاف انرژی است که از طریق وضع عوارض بر گازهای مشعل که بدون استفاده سوخته و به‌هدر می‌روند. این اقدام می‌تواند شرکت‌های نفتی را به جمع‌آوری و استفاده بهینه از این گازها وادار کند که می‌تواند منبع جدیدی برای تولید انرژی و درآمد باشد.
حمایت مالی و تقویت روابط با همسایگان
دولت وعده داده است، با حمایت‌های مالی و تسهیلاتی، تولید برق از منابع تجدیدپذیر را افزایش دهد و سهم این منابع را در سبد انرژی کشور گسترش دهد. برنامه‌هایی برای برقی‌سازی اتوبوس‌ها، تاکسی‌ها و موتورسیکلت‌ها به‌منظور کاهش آلودگی هوا و مصرف سوخت فسیلی اعلام شده است.
همچنین مقامات دولتی تاکید کرده‌اند، با تقویت روابط با کشورهای همسایه و حضور فعال‌تر در مجامع بین‌المللی، جایگاه ایران در تجارت جهانی انرژی تقویت خواهد شد. در حوزه توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی پروژه‌های مختلفی در استان‌های مختلف کشور در حال اجرا یا بهره‌برداری هستند که ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش داده‌اند.
پروژه‌های زیرساختی برای توسعه مخازن ذخیره‌سازی گاز در مناطق مختلف کشور به‌ویژه در شمال و مرکز ایران آغاز شده است. تشکیل ستاد راهبری تجارت منطقه‌ای انرژی و مذاکرات با کشورهای همسایه از جمله اقداماتی است که در حال انجام است تا همکاری‌های انرژی منطقه‌ای تقویت شود. در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت در صنایع و ساختمان‌ها با مشارکت بخش خصوصی و دولتی آغاز شده‌اند.
سخن پایانی
برنامه هفتم توسعه انتظارات بزرگی را برای بهبود وضعیت انرژی در کشور و استفاده بهینه از منابع داخلی و موقعیت جغرافیایی ایران تعیین کرده است. اگرچه گام‌های مهمی در این راستا برداشته شده، اما تحقق کامل اهداف این برنامه به زمان، منابع مالی و همکاری گسترده‌تری نیاز دارد. چالش‌هایی مانند عدمسرمایهگذاری کافی، موانع بروکراتیک و نیاز به جذب فناوری‌های جدید همچنان وجود دارند که باید با سیاست‌های مناسب و حمایت‌های دولتی برطرف شوند تا برنامه هفتم به اهداف تعیین‌شده خود دست یابد.
