بازار زغال‌سنگ در نقطه حساس
پس از رسیدن به پایین‌ترین سطح ۴ سال گذشته، بازار زغال‌سنگ حرارتی آسیا، شاهد بالا رفتن تدریجی قیمت‌ها است؛ اما این رشد قیمت، همزمان با کاهش واردات از سوی ۴ خریدار اصلی یعنی چین، هند، ژاپن و کره‌جنوبی همراه شده است. کارشناسان بر این باور هستند که رشد محدود قیمت‌ها در حالی رخ داده که تقاضای فصلی افت کرده است و کشورهای واردکننده، سیاست‌های محتاطانه‌تری در پیش گرفته‌اند.
واردکنندگان بزرگ تقاضا را کاهش داده‌اند
نرخ اصلی‌ترین انواع زغال‌سنگ حرارتی دریابرد در آسیا، از پایین‌ترین سطح ۴ سال گذشته، شروع به بهبود کرده‌اند، اما این رشد قیمت، در برابر کاهش حجم مبادلات تجاری قرار گرفته است. زیرا واردکنندگان بزرگ تقاضا را کاهش داده‌اند. طبق آخرین آمار گردآوری‌شده توسط تحلیلگران شرکت DBX Commodities، چین، هند، ژاپن و کره‌جنوبی یعنی ۴واردکننده بزرگ زغال‌سنگ در جهان، همگی در ماه اکتبر نسبت به سپتامبر واردات کمتری داشته‌اند.
واردات زغال‌سنگ دریابرد چین در اکتبر به حدود ۲۸.۱۷ میلیون تن کاهش یافت، در مقایسه با ۲۸.۴۳ میلیون تن در سپتامبر و ۳۳.۵۳ میلیون تن در اکتبر سال گذشته.
قیمت زغال‌سنگ اندونزیایی با انرژی ۴.۲۰۰ کیلوکالری (kcal/kg) براساس ارزیابی آژانس Argus به ۴۵.۲۶ دلار به ازای هر تن رسیده که نمایانگر افزایش تقریبا ۱۲ درصد از پایین‌ترین سطح چهار ساله (حدود ۴۰.۴۵ دلار) است.
در بازار ژاپن و کره‌جنوبی که زغال‌سنگ با کیفیت بالاتر (۶هزار کیلوکالری) بیشتر مورد مصرف است، نرخ در بندر نیوکاسل استرالیا توسط globalCOAL در حدود ۱۰۵.۳۴دلار در هر تن ارزیابی شده است.
با این حال، نرخ نیوکاسل طی هفته‌های اخیر عمدتا در بازه‌ای محدود در حوالی ۱۰۴ دلار در هر تن نوسان داشته است.
تمایل به کاهش واردات
تمایل به کاهش واردات هم در دو گروه رتبه‌بندی می‌شود؛
۱ـ واردکنندگانی حساس به نرخ مانند چین و هند، که با بالا رفتن قیمت‌ها تمایل به کاهش واردات نشان می‌دهند.
۲- مصرف‌کنندگانی فصلی مانند ژاپن و کره‌جنوبی که واردات‌شان بیشتر تحت‌تاثیر نوسانات فصلی مصرف برق است، نه صرفا قیمت. همچنین باید توجه داشت که روند بهبود قیمت‌ها از ژوئیه آغاز شده است، زمانی که قیمت‌ها به پایین‌ترین سطح خود رسیده بودند. در آن دوران، کاهش قیمت‌ها تقاضا را در ماه‌های ژوئیه و اوت تحریک کرد، اما اکنون که قیمت‌ها نسبتا فاصله گرفته‌اند، خریداران تمایلی به حجم واردات زیاد ندارند.
جهش بازار جهانی زغال‌سنگ حرارتی
در ماه اوت، صادرات جهانی زغال‌سنگ حرارتی به بالاترین سطح از اواخر ۲۰۲۴ رسید که ناشی از افزایش سفارشات واردات توسط چین، ژاپن و کره‌جنوبی بود.
اما با نزدیک شدن به فصل سرما و کاهش طبیعی مصرف در دوره‌های بین فصل، احتمال افت مجدد واردات نیز وجود دارد.
در نهایت، این تحولات نشان می‌دهند که بازار زغال‌سنگ دریابرد آسیایی اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ قیمت‌ها در حال تلاش برای بازگشت هستند، اما ظرفیت جذب خرید در بسیاری از کشورها محدود شده است. از این‌رو، مسیر آتی بازار به عواملی مانند تغییرات فصلی مصرف برق، تولید داخلی زغال‌سنگ، سیاست‌های انرژی پاک و رقابت با سایر منابع انرژی بستگی دارد.
زغال‌سنگ چیست؟
زغال‌سنگ از نظر منشأ اساسا یک سنگ‌رسوبی قابل‌احتراق است که در برخی نقاط زمین به‌عنوان بستر یا رگه‌های زغال‌سنگ یافت می‌شود. رنگ این ماده معمولا سیاه یا قهوه‌ای مایل به سیاه است و شکل‌گیری آن معمولا میلیون‌ها سال به‌طول می‌انجامد.
زغال‌سنگ به‌طورعمده توسط فرآیندهای زمین‌شناسی تشکیل می‌شود و نوعی سوخت فسیلی است که سال‌ها پیش از بقایای گیاهان مرده ایجاد شده است. این ماده به‌عنوان یک منبع انرژی غیرقابل‌تجدید طبقه‌بندی شده است و از عناصری مانند کربن، گوگرد، هیدروژن، نیتروژن و اکسیژن تشکیل شده است، بر این اساس فرمول زغال‌سنگ کاملا مشخص نیست.
تاریخچه کشف زغال‌سنگ
کشف کاربرد آتش، باعث متمایز شدن انسان از سایر حیوانات شد. سوخت‌های اولیه عمدتا چوب (و زغال چوب حاصل از آن)، کاه و کودهای خشک بود. ارسطو در نوشته‌های خود به اجسامی اشاره کرده است که دود بسیاری تولید می‌کنند و آنها را «موادی مانند زغال‌سنگ» خواند.
اگرچه هیچ سابقه معتبری در دسترس نیست، اما ممکن است از هزار سال قبل از میلاد مسیح، از معدن زغال‌سنگ Fushun در شمال‌شرقی چین برای ذوب مس استفاده شده باشد. گفته می‌شود سنگ‌هایی که به‌عنوان سوخت استفاده می‌شده، در چین در زمان سلسله هان (۲۰۶ قبل از میلاد مسیح – ۲۲۰ م) تولید شده است.
سیلندرهای زغال‌سنگ که در میان ویرانه‌های رومی در انگلیس یافت شده، حاکی از آن است که رومی‌ها نیز قبل از میلاد مسیح با کاربرد زغال‌سنگ آشنا بوده‌اند. نخستین مدرک مستند درباره استخراج زغال‌سنگ در اروپا توسط راهب Liège ارائه شد. بسیاری از ارجاعات به استخراج زغال‌سنگ در انگلستان، اسکاتلند و قاره اروپا در نوشته‌های قرن سیزدهم وجود دارد.
البته در آن زمان از زغال‌سنگ فقط در مقیاس محدود استفاده می‌شد تا اوایل قرن هجدهم، زمانی که آبراهام داربی از انگلیس و سایرین روش‌های استفاده از آن در کوره‌های بلند و کک‌های ساخته‌شده از زغال‌سنگ را ایجاد کردند. تحولات متالورژی و مهندسی پی در پی ـ به‌ویژه برجسته‌ترین اختراع موتور بخار زغال‌سوز توسط جیمز وات ـ تقاضای تقریبا سیری‌ناپذیری برای زغال‌سنگ ایجاد کرد.
تا زمان انقلاب امریکا، بیشترین زغال‌سنگ مورداستفاده در مستعمرات امریکا از انگلیس یا نوا اسکوشیا بود. در اوایل دهه ۱۸۳۰ شرکت‌های معدنی در امتداد رودهای اوهایو، ایلینوی و می‌سی سی پی و در منطقه آپالاچی ظهور کردند. همانند کشورهای اروپایی، معرفی لکوموتیو بخار انگیزه فوق‌العاده‌ای به صنعت زغال‌سنگ امریکا داد. گسترش مداوم فعالیت‌های صنعتی در ایالات‌متحده و اروپا باعث افزایش استفاده از زغال‌سنگ شد.
فواید زغال‌سنگ
برخلاف نفت یا حتی گاز طبیعی، یافتن زغال‌سنگ نسبتا آسان و ارزان است و در بسیاری از مناطق زمین بسیار فراوان است، در نتیجه سهولت نسبی استخراج زغال‌سنگ با کمترین هزینه می‌توان گفت؛ ارزان‌ترین سوخت فسیلی است که حدود یک‌سوم نرخ نفت یا گاز طبیعی برای هر واحد انرژی تولیدشده هزینه دارد.
با این حال، این نرخ زغال‌سنگ در بازار همه هزینه‌های خارجی مربوط به استفاده از آن مانند تغییرات آب‌وهوایی را در نظر نمی‌گیرد و خرید زغال‌سنگ همچنان برای ادامه کار بسیاری از صنایع ضروری است.
ترکیباتی مانند زغال‌سنگ سوخت بسیار خوبی برای صنایع تولیدی فراهم می‌کنند، زیرا در صورت نیاز می‌توانند بسوزند یا برق تولید می‌کنند. اینها برای تولیدات برقابی انعطاف‌پذیری بیشتری دارند، زیرا بیشتر انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله تولید باد، خورشید و موج هیچ کنترلی در هنگام تولید برق ندارند.
تاثیر زغال‌سنگ بر سلامت انسان
استفاده از زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت باعث به‌خطر افتادن سلامت انسان‌ها می‌شود، زیرا استخراج و فرآوری آن باعث آلودگی هوا و آب می‌شود. کارخانه‌هایی که از این سوخت استفاده می‌کنند، اکسیدهای نیتروژن، دی‌اکسیدگوگرد، ذرات و فلزات سنگینی منتشر می‌کنند که بر سلامتی انسان تاثیر منفی می‌گذارد.
سوختن زغال‌سنگ ساطع‌کننده اصلی دی‌اکسیدگوگرد است که ذرات PM۲.۵ را ایجاد می‌کند که خطرناک‌ترین شکل آلودگی هوا است. انتشار دود زغال‌سنگ باعث آسم، سکتهمغزی، کاهش هوش، انسداد شریان‌ها، حملات قلبی، نارسایی احتقانی قلب، آریتمی‌های قلبی، مسمومیت با جیوه، انسداد شریانی و سرطان ریه می‌شود.
حدود ۱۰ درصد زغال‌سنگ خاکستر است که برای انسان و سایر موجودات زنده، خطرناک و سمی است. خاکستر زغال‌سنگ حاوی عناصر رادیواکتیو اورانیوم و توریم است که باعث می‌شود کسانی که در مجاورت کارخانه‌های زغال‌سنگ زندگی می‌کنند، در معرض تشعشعات و سموم محیطی قرار گیرند.
هزینه‌های بهداشتی سالانه استفاده از زغال‌سنگ در اروپا برای تولید برق تا ۴۳ میلیارد یورو برآورد شده است.
تاثیر زغال‌سنگ بر محیط‌زیست
استخراج زغال‌سنگ و سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها و فرآیندهای صنعتی می‌تواند آسیب‌های زیادی به محیط‌زیست وارد کند. نیروگاه‌هایی که زغال‌سنگ را می‌سوزانند، مقادیر زیادی آب مصرف می‌کنند که این مسئله می‌تواند جریان رودخانه‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهد. در مناطق دچار کمبود آب، مانند صحرای ثار در پاکستان، نیروگاه‌های استخراج زغال‌سنگ و نیروگاه‌های آن مقدار قابل‌توجهی آب استفاده می‌کنند.
یکی از نخستین اثرات شناخته‌شده این سوخت در چرخه آب، باران اسیدی است. انتشار دی‌اکسیدگوگرد از این سوخت فسیلی باعث می‌شود این ماده در جو به H۲SO۴ اکسید شود که تابش خورشید را پراکنده می‌کند، از این‌رو افزایش آن در جو اثر خنک‌کننده بر آب‌وهوا دارد. این امر بخشی از گرم شدن ناشی از افزایش گازهای گلخانه‌ای را به‌خوبی پوشش می‌دهد.
با این حال، گوگرد به‌صورت باران اسیدی طی چند هفته بعد از انتشار فرو می‌ریزد، در حالی که دی‌اکسیدکربن صدها سال در جو باقی می‌ماند. انتشار SO۲ همچنین به اسیدی‌شدن گسترده اکوسیستم‌ها کمک می‌کند.
معادن زغال‌سنگ استفاده‌نشده نیز می‌توانند مسائلی را ایجاد کنند. برای مثال فرونشست آنها می‌تواند در بالای تونل‌ها رخ دهد و به زیرساخت‌ها یا زمین‌های زراعی آسیب برساند. استخراج زغال‌سنگ همچنین می‌تواند باعث آتش‌سوزی‌های طولانی‌مدت شود.
تولید کک از زغال‌سنگ باعث تولید آمونیاک، قطران زغال‌سنگ و ترکیبات گازی به‌عنوان محصولات جانبی می‌شود که در صورت تخلیه در زمین، هوا یا آبراهه‌ها می‌تواند محیط را آلوده کند. کارخانه فولاد Whyalla یکی از نمونه‌های تاسیسات تولید کک است که در آن آمونیاک مایع به محیط دریایی تخلیه می‌شود.
سخن پایانی
زغال‌سنگ برای تولید فولاد بسیار مهم است، به‌ویژه به شکل کک، سوختی با کربن بالا و کم ناخالصی. در فولادسازی، کک به‌عنوان یک عامل کاهنده در کوره بلند عمل می‌کند و تبدیل سنگ‌آهن به آهن را تسهیل می‌کند. همچنین گرمای موردنیاز برای فرآیند ذوب را فراهم می‌کند. اتکای صنعت فولاد به زغال‌سنگ آن را به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان صنعتی این سوخت فسیلی تبدیل کرده است.
