آمار تازه انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد؛ بازار جهانی همچنان در سراشیبی تولید قرار دارد، در حالی که چین و ایران با کاهش مواجهند، هند به‌تنهایی موتور رشد صنعت فولاد جهان باقی مانده است. تازه‌ترین داده‌های انجمن جهانی فولاد از ژانویه تا سپتامبر ۲۰۲۵ گویای آن است که رشد منفی تولید فولاد به روندی پایدار در میان کشورهای بزرگ تولیدکننده بدل شده است. مجموع تولید جهانی طی ۹ ماه نخست امسال میلادی به یک‌میلیارد و ۳۷۳ میلیون و ۸۰۰ هزار تن رسید که ۱.۶درصد کمتر از مدت مشابه سال ۲۰۲۴ است. تنها هند توانسته از این رکود جهانی عبور کند.

چین همچنان صدرنشین جدول جهانی است

چین همچنان صدرنشین جدول جهانی است، اما تولیدش در ۹ماهه نخست سال با افت ۲.۹ درصدی به ۷۴۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تن تنزل یافته؛ کاهش ماه سپتامبر نیز به ۴.۶درصد رسیده است. نشانه‌های کندی تقاضا در ساخت‌وساز و تداوم فشار دولت برای کاهش آلایندگی سبب شده است فولادسازان چینی همچنان در وضعیت انقباضی بمانند.

فولادسازان در ایران طی این دوره ۲۲ میلیون و ۱۰۰هزار تن فولاد تولید کرده‌اند که نسبت به دوره مشابه پارسال ۲.۷درصد کاهش نشان می‌دهد. با این حال، ماه سپتامبر برای تولیدکنندگان ایرانی امیدبخش بوده؛ تولید ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تنی آن ماه نسبت به سپتامبر ۲۰۲۴ رشدی ۶درصدی داشته است. این عملکرد باعث تثبیت جایگاه دهم ایران در فهرست بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جهان شده است.

در سوی مقابل، هند مسیر کاملا متفاوتی را طی می‌کند. تولید فولاد این کشور در ۹ماهه نخست ۲۰۲۵ با جهشی چشمگیر ۱۰.۵درصدی نسبت به سال گذشته همراه بوده، به‌گونه‌ای که اکنون هند پس از چین در جایگاه دوم جهانی ایستاده است. توسعه سریع زیرساخت‌ها، رونق ساختمان‌سازی و جذب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در کارخانه‌های مدرن فولادسازی، اصلی‌ترین محرک این رشد عنوان می‌شود.

در میان دیگر تولیدکنندگان بزرگ از جمله ژاپن، کره‌جنوبی، ایالات‌متحده و روسیه نیز رشد منفی یا نزدیک به صفر ثبت شده است؛ نشانه‌ای از سردی کلی بازار جهانی که به‌دلیل کندی رشد اقتصادی، ضعف تقاضای صنعتی و هزینه‌های بالای انرژی تداوم دارد.

تحلیلگران جهانی پیش‌بینی می‌کنند؛ اگر رکود مصرف فولاد در چین و اروپا ادامه یابد، شاخص تولید جهانی تا پایان سال نیز در محدوده منفی باقی خواهد ماند. در مقابل، ادامه روند سرمایه‌گذاری هند و احیای نسبی تقاضا در خاورمیانه می‌تواند به‌تدریج موتور جدیدی برای رشد بازار فولاد جهان فراهم آورد.

 

آینده فولاد هند در بازار جهانی

فولاد هند به کدام سمت‌وسو حرکت می‌کند؟ بازار جهانی فولاد در آستانه یک تحول ساختاری قرار دارد و هند نقش کلیدی در این تغییر ایفا می‌کند. رشد پایدار تقاضای فولاد در این کشور، ناشی از توسعه سریع زیرساخت‌ها، شهرنشینی گسترده و سیاست‌های حمایتی دولت است. این روند نه‌تنها مصرف داخلی فولاد را افزایش داده، بلکه جایگاه هند را در میان قدرت‌های بزرگ تولید و مصرف فولاد جهان تثبیت کرده است.

با افزایش شهرنشینی و پروژه‌های عظیم عمرانی، فولاد هند نقش مهمی در رشد پایدار بازار جهانی فولاد ایفا می‌کند و فرصت‌های تازه‌ای برای سرمایه‌گذاران به‌وجود آورد. طبق پیش‌بینی‌ها، تقاضای فولاد در هند تا پایان سال ۲۰۲۵ با نرخ ۸ تا ۹ درصد رشد خواهد کرد؛ نرخی که بالاتر از میانگین جهانی و کشورهای بزرگ مصرف‌کننده فولاد است. طرح‌های گسترده‌ای همچون مسکن برای همه و طرح جامع گاتی شاکتی در توسعه زیرساخت‌ها، نقش اصلی در این جهش دارند. انتظار می‌رود مصرف فولاد هند تا سال ۲۰۳۳ تا ۲۰۳۴ به ۲۲۱ تا ۲۷۵ میلیون تن برسد؛ یعنی رشدی میانگین بین ۵ تا ۷.۳ درصد در سال.

هند؛ دومین تولیدکننده بزرگ فولاد جهان

مصرف فولاد نهایی هند در سال مالی ۲۰۲۳-۲۰۲۴ به ۱۳۸.۸۳ میلیون تن رسید که رشد بیش از ۱۳درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. تولید فولاد خام نیز با رسیدن به ۱۴۰.۲میلیون تن، این کشور را به دومین تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان تبدیل کرده است. همچنین، سرانه مصرف فولاد در هند طی یک دهه، از ۵۹کیلوگرم به ۱۱۹کیلوگرم افزایش یافته است؛ عددی که همچنان کمتر از میانگین جهانی است و ظرفیت بالای رشد آتی را نشان می‌دهد. اگرچه تقاضای فولاد در هند به‌شدت در حال افزایش است، اما سمت عرضه با مشکلاتی مواجه است. بخش زیادی از ظرفیت‌های تولید فولاد در این کشور هنوز برپایه فناوری BF-BOF (کوره بلند و کنورتور اکسیژنی) متکی است که شدت مصرف زغال‌سنگ بالایی دارد. این موضوع خطر قفل‌شدگی کربنی را به‌وجود می‌آورد؛ یعنی وابستگی طولانی‌مدت به زیرساخت‌های پرکربن که‌ گذار به‌سمت فولاد سبز را دشوار و پرهزینه می‌سازد. دولت هند با سیاست‌هایی مانند طرح تشویقی مرتبط با تولید (PLI) و سیاست محصولات آهن و فولاد تولید داخل (DMI&SP) به‌دنبال تقویت تولید داخلی و حمایت از فولادهای تخصصی است. این اقدامات ضمن جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان، مسیر توسعه صنعت فولاد را هموارتر کرده و زمینه رقابت‌پذیری بیشتر هند در سطح جهانی را فراهم می‌کند.

 

نگاهی بر تغییرات نرخ فولاد چین در سال ۲۰۲۴

در سال ۲۰۲۴، نرخ فولاد چین نوسانات نزولی داشت و کمترین نرخ در اوایل سپتامبر ثبت شد. در سه‌ماهه پایانی سال، با اجرای چندین بسته حمایتی، قیمت‌ها به‌طورقابل‌توجهی افزایش یافت، اما به‌دلیل ناکافی بودن سیاست‌های کلان، اعتماد بازار دوباره تضعیف شد و قیمت‌ها عقب‌نشینی کردند.

در همین سال، شش خط تولید نورد گرم جدید با ظرفیت حدود ۱۸.۸میلیون تن به بهره‌برداری رسید که بیشتر آنها در شرق و شمال چین واقع شده‌اند. همچنین ۱۴خط تولید دیگر با ظرفیت تقریبی ۳۸.۷۴میلیون تن در میان‌مدت و بلندمدت آماده راه‌اندازی هستند. بدین‌ترتیب انتظار می‌رود ظرفیت تولید ورق و تختال به‌طورچشمگیری افزایش یابد.

چالش بزرگ بازار آهن در چین

بحران سودآوری در کارخانه‌های فولاد چین نیز از مهم‌ترین عوامل این وضعیت به‌شمار می‌رود. تولیدکنندگان چینی با یکی از دشوارترین دوره‌های فعالیت خود در سال‌های اخیر مواجه شده‌اند و حاشیه سود آنان بار دیگر وارد محدوده منفی شده است. افت نرخ فولاد در بازار داخلی، حاشیه‌های سودی که پیش‌تر باعث تداوم خرید پرقدرت سنگ‌آهن می‌شد را از میان برده است. اکنون کارخانه‌ها با 2 چالش اساسی روبه‌رو هستند؛ مازاد ظرفیت تولید و محدودیت‌های دولتی در راستای کنترل آلودگی و کاهش عرضه مازاد در بازار.

این فشار سودآوری به‌طورمستقیم به کاهش قدرت خرید مواد اولیه منجر شده است. کارخانه‌هایی که با زیان یا در مرز سر به سر فعالیت می‌کنند، ناگزیر خرید سنگ‌آهن را کاهش می‌دهند و این امر تقاضای جهانی را تحت‌فشار قرار داده است. روند قیمتی سنگ‌آهن نیز نشان می‌دهد این الگو احتمالا تا سه‌ماهه پایانی سال ادامه خواهد یافت. برآوردها حاکی از آن است که ظرفیت تولید فولاد چین حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بیش از میزان مصرف داخلی است؛ موضوعی که باعث رقابت شدید میان تولیدکنندگان برای دستیابی به بازارهای صادراتی شده است. با این حال، محدودیت‌های تولید که از سوی دولت به‌منظور تثبیت بازار اعمال می‌شود، خود به‌گونه‌ای منناقض موجب افزایش عدم‌اطمینان و دشواری در برنامه‌ریزی خرید مواد اولیه شده است.

در سطح جهانی، معادله عرضه و تقاضای سنگ‌آهن نشانه‌های آشکاری از عدم‌توازن دارد. رشد تولید در میان صادرکنندگان به‌مراتب سریع‌تر از رشد مصرف در بازارهای اصلی بوده و این موضوع شرایط فزاینده مازاد عرضه را تشدید کرده و همزمان، ورود منابع جدید به بازار با کاهش تقاضا در بخش‌های مصرف‌کننده فولاد، از جمله صنعت ساختمان و زیرساخت، همراه شده است. داده‌های شرکت چینی Mysteel نیز افزایش قابل‌توجه موجودی سنگ‌آهن در بنادر و کارخانه‌ها را تایید می‌کند؛ وضعیتی که نشانگر ضعف واقعی تقاضا و نه صرفا نوسانات فصلی است. بسیاری از شرکت‌ها به‌جای مصرف، اقدام به ذخیره‌سازی استراتژیک کرده‌اند و این امر بیانگر تغییرات ساختاری در الگوی مصرف بلندمدت است.

 

تحلیل صنعت فولاد در ایران

صنعت فولاد به‌عنوان یکی‌از ارکان حیاتی اقتصاد هر کشوری، نقشی کلیدی در تولید و اشتغالزایی ایفا می‌کند. ایران با داشتن منابع غنی معدنی، به‌ویژه در زمینه سنگ‌آهن، و ظرفیت‌های بالای تولید فولاد، یکی‌ از کشورهای پیشرو در این صنعت در سطح منطقه به‌شمار می‌آید. این صنعت علاوه بر تأمین نیاز داخلی، از لحاظ صادرات نیز سهم قابل‌توجهی دارد که باعث شده فولاد ایران در بازارهای جهانی رقابت‌پذیر باشد. بااین‌حال، در سال‌های اخیر، این صنعت با چالش‌های مختلفی مواجه شده که محدودیت‌های انرژی یکی‌از مهم‌ترین آنهاست. صنعت فولاد ایران در شرایطی بحرانی به‌سر می‌برد؛ از جمله محدودیت‌های انرژی که روند تولید را با اختلال مواجه کرده است. در چنین فضایی، تحلیلگران بر اهمیت سیاست‌گذاری منسجم و برنامه‌ریزی راهبردی بلندمدت برای عبور از این تنگناها تاکید می‌کنند. این مصاحبه به واکاوی ابعاد گوناگون این وضعیت و ارزیابی پیامدهای آن بر صادرات و چشم‌انداز صنعت فولاد کشور می‌پردازد.

یکی ‌از مسائل اصلی که در این مقطع زمان با آن روبه‌رو هستیم، کاهش بهره‌وری و کاهش استفاده از ظرفیت‌های نصب‌شده در صنعت فولاد است. اگرچه ایران دارای ظرفیت‌های تولید بالایی است، اما در عمل شاهد آن هستیم که درصد استفاده از این ظرفیت‌ها کمتر از استانداردهای جهانی است. استفاده ناکافی از ظرفیت تولید که به آن درصد پوشش ظرفیت تولید گفته می‌شود، یکی‌ از معیارهای کلیدی در ارزیابی وضعیت صنعت فولاد به‌حساب می‌آید. به‌طورمعمول، در سطح جهانی این درصد باید در حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد باشد، در حالی که در ایران این میزان به حدود ۶۰ درصد رسیده است. این آمار نشان‌دهنده آن است که بخشی از ظرفیت تولید به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌های انرژی به‌درستی بهره‌برداری نمی‌شود.

محدودیت‌های انرژی، به‌ویژه در بخش‌های برق و گاز، به‌عنوان یکی‌از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر صنعت فولاد در ایران شناخته می‌شوند. این محدودیت‌ها نه‌تنها بر توان تولیدی کارخانجات فولاد تاثیر می‌گذارند، بلکه فرآیندهای تولیدی را تحت‌الشعاع قرار داده و موجب کاهش کیفیت و افزایش هزینه‌های تولید می‌شوند. به‌همین دلیل، صنعت فولاد ایران به‌طورمداوم با بحران‌هایی مواجه است که در برخی مواقع این بحران‌ها باعث تعطیلی موقت برخی از کارخانجات یا کاهش شدت تولید در فصول خاصی از سال می‌شود.

سخن پایانی

محدودیت‌های انرژی همچنین به‌طورمستقیم بر روند صادرات فولاد تاثیر می‌گذارند. وقتی که تولید فولاد در داخل با محدودیت مواجه باشد، طبیعتا مقدار صادرات نیز کاهش می‌یابد. این امر به‌معنای از دست دادن بازارهای بین‌المللی و کاهش درآمدهای ارزی برای کشور است.