نقش معدن در اقتصاد کشورها

نقش معدن در اقتصاد کشورها منحصر به مشارکت در افزایش درآمد ملی و رشد اقتصادی نیست؛ بلکه این بخش می‌تواند سهم قابل‌توجهی در ایجاد فرصت‌های شغلی، کاهش بیکاری و فقر در کشور داشته باشد. بخش معدن و صنایع‌معدنی نه‌تنها از طریق ایجاد اشتغال مستقیم در این بخش درآمد خانوارها را افزایش می‌دهد، بلکه به‌طورغیرمستقیم از طریق ارتباطات پسین و پیشین بخش معدن با سایر بخش‌های اقتصادی کشور (از جمله بخش‌های حمل‌ونقل، صنعت، مسکن و صنایع غذایی و …) موجب افزایش تولید و اشتغال این بخش‌ها می‌شود.

درباره نقش معدن در اقتصاد کشورها، بیان شده است که به‌ازای هر استخدام در یک شرکت معدنی، ۳ تا ۴ استخدام در سایر بخش‌های اقتصاد، به‌طورغیرمستقیم ایجاد می‌شود. سهم معدن از اشتغال مستقیم و غیرمستقیم جهانی مطابق گزارش بانک جهانی حدود ۲.۵ درصد (۲۰۰ میلیون نفر) است. فعالیت معدنکاری در مناطقی با درآمد پایین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مثبت‌ترین موارد، مربوط به ایجاد و رشد فعالیت‌های بنگاه‌های کوچک محلی است. معدن جزو حوزه‌هایی است که باعث اشتغال پایدار متوازن و افراد بومی می‌شود. براساس آمار بخش معادن بانک جهانی، استخراج معادن امکان اشتغال مستقیم و غیرمستقیم را برای بیش از ۲ میلیون کارگر فراهم می‌کند که در بین حوزه‌های کشاورزی، آموزش، گردشگری و بانکداری بیشترین اشتغال غیرمستقیم را ایجاد می‌کند. این گزارش، در ادامه گزارش‌هایی است که سه‌شنبه هر هفته از معادن جهان برای شما تهیه می‌شود.

معدن چوکیکاماتا (شیلی)

معدن چوکیکاماتای کشور شیلی، یکی از عظیم‌ترین معادن روی کره زمین به‌شمار می‌رود. از این معادن، حدود ۱۰۰سال به‌طور پیاپی بهره‌برداری شده است. معدن چوکیکاتاما ۴.۳ کیلومتر ارتفاع و ۵ کیلومتر عرض و همچنین ۸۵۰ متر ارتفاع دارد. در سال ۱۸۹۸ م در این معدن یک مومیایی متعلق به سال ۵۵۰ م کشف شد. از این معدن تاکنون حدود ۲۹ میلیون تن مس استخراج شده است. شیلی، در کنار فعالیت‌های تولید روی، قدرت بسیار بزرگی در تولید مس دارد. بزرگ‌ترین ذخایر مس جهان در کشور شیلی قرار دارد. کشور شیلی با ذخیره ۱۵۰میلیون تن (ذخیره اقتصادی از نظر محتوی) رتبه اول در جهان را در صنعت مس داراست. همچنین شرکت کودلکو از بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین شرکت‌های تولید مس در این کشور واقع شده است. صنعت مس شیلی با ۲۴ درصد از تولید جهانی مس، بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در جهان است و براساس گزارش سازمان زمین‌شناسی ایالات‌متحده (USGS)، دومین تولیدکننده بزرگ لیتیوم در جهان با تقریبا ۳۰ درصد سهم از تولید جهانی است.

معدن اسکاندیدا (شیلی)

ساخت این معدن از سال ۱۹۹۰ آغاز شده است و امروزه از این معدن به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین معادن مس جهان در دنیا یاد می‌شود. در سال ۲۰۰۷ از این معدن به‌مقدار ۱.۸ میلیون تن به ارزش ۱۰۱۲بیلیون دلار استخراج شد. هم‌اکنون تعداد ۲هزار و۹۵۱ نفر در این معدن مشغول به کار هستند. اسکاندیدا، بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در جهان است؛ به‌طوری‌که وقفه در تولید این معدن شیلیایی، عرضه و تقاضای جهانی فلز سرخ را دستخوش تغییر می‌کند. نخستین برنامه استخراجی که برای این معدن در سال ۱۹۹۰ میلادی تصویب شد، شامل تولید ۳۲۰ هزار تن کنسانتره در سال بود؛ اما یک سال بعد، این برنامه تغییر کرد و تولید ۴۸۰ هزار تن در سال هدف قرار گرفت. کمی بعد و با توسعه‌هایی که در این معدن اتفاق افتاد، برنامه تولید دوباره تغییر کرد و در سال ۱۹۹۶، ظرفیت تولید ۸۰۰ هزار تن در سال در نظر گرفته شد. در ابتدای سال ۲۰۰۴ میلادی با افت نرخ جهانی مس اسکاندیدا تولید خود را کاهش داد و تنها ۳۳۷ متریک‌تن از این معدن استخراج شد. اما با افزایش نرخ در سال ۲۰۰۸ میلادی استخراج این معدن افزایشی بی‌سابقه و تولید به ۱.۲۴۵میلیون تن افزایش پیدا کرد.

معدن الماس یوداخنایا در روسیه

این معدن در سال ۱۹۹۵ کشف شد و تا امروز بیش از ۶۰۰ متر در پوسته زیمن پیشروی کرده است. این معدن بزرگ هم‌اکنون توسط شرکت آلروسا، بزرگ‌ترین شرکت الماس در روسیه اداره می‌شود. ذخیره این معدن 8.225 میلیون قیراط الماس و ظرفیت تولید سالانه آن ۱۰.۴ میلیون قیراط برآورد شده است. روسیه پهناورترین کشور جهان است؛ از این‌رو توانمندی‌های فراوانی در حوزه منابع طبیعی دارد. در سراسر خاک روسیه، میدان‌های بزرگ نفتی و ذخایر عظیم مواد معدنی وجود دارد. این کشور با داشتن ذخایر بزرگ معدنی و توسعه صنایع‌معدنی توانسته است، یکی از کشورهای مهم در حوزه معدن و صنایع‌معدنی باشد. باتوجه به بررسی‌های انجام‌شده و آمار موجود، روسیه در بازار برخی فلزات و مواد معدنی از بازیگران اصلی محسوب می‌شود. بنابراین بررسی اثرگذاری تحولات جنگ اوکراین بر بازار این فلزات و احتمالا بر بازار صنایع مرتبط با آنها در ایران برای درک صحیح پیامدهای اقتصادی این جنگ مفید خواهد بود.

در پی وقوع جنگ میان روسیه و اوکراین در اسفند سال ۱۴۰۰، تحریم‌هایی علیه روسیه اعمال شد که بیشتر تحریم‌های اعمالی از طرف کشورهای اروپایی و امریکا بود؛ به‌نحوی که کشورهای اوکراین، امریکا، سوئیس، نیوزیلند و انگلستان بیشترین تحریم‌ها را در بازه زمانی سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ علیه روسیه اعمال کردند. سرمایه‌گذاری و خرید برخی از مواد معدنی و محصولات صنایع‌معدنی نیز در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته‌اند. باتوجه به اینکه روسیه یکی از تامین‌کنندگان اصلی برخی محصولات معدن و صنایع‌معدنی جهان است، هرگونه تغییر در روند تجاری آن می‌تواند باعث ایجاد تغییراتی در بازار جهانی شود. باوجود تحریم‌های اعمال‌شده علیه شرکت‌های معدنی و صنایع‌معدنی روسیه، به‌نظر می‌رسد روسیه با راهبردهای خود توانسته است در بخش معدن و صنایع‌معدنی بر تحریم‌های این بخش غلبه کند. روسیه پس از آغاز تنش‌ها در شرق اروپا با تبعاتی نظیر تمرکز بر صنایع پایین‌دستی، کاهش نرخ عرضه محصولات و تلاش برای گسترش بازار به سایر کشورها مواجه شده است. می‌توان گفت روند تولید ناخالص روسیه در حوزه معدن و صنایع‌معدنی روندی افزایشی داشته است و به‌نظر می‌رسد این کشور بعد از شروع جنگ بر افزایش تولید صنایع‌معدنی (مانند تولید فولادهای میانی، شمش آلومینیوم و...) به‌جای صادرات مواد معدنی تمرکز دارد.

معدن الماس میرنی

معدن الماس (میرنی) واقع در سیبری بزرگ‌ترین معدن باز دنیا محسوب می‌شود و این معدن در سال ۱۹۹۵ کشف شد و ۱.۲ کیلومتر قطر و ۵۲۵ متر عمق دارد. این گودال به‌قدری بزرگ است که به جریان‌های بادی ایجادشده در آن، موجب سقوط هلیکوپترها می‌شود. بنابراین پرواز بر فراز این معدن ممنوع است. استخراج از این معدن در سال ۲۰۰۱ متوقف شد و تا آن زمان حدود ۲ تن الماس از آن استخراج شده بود. معدن مِرنی، یکی از عظیم‌ترین چاله‌های دست‌ساز بشر روی سیاره زمین است. آنقدر بزرگ که ظاهرا می‌تواند هلیکوپترها را برباید. معدن مرنی، که با نام میر ماین هم شناخته می‌شود، یک معدن الماس کیمبرلیت عظیم است که در بخشی از اتحاد جماهیر شوروی که امروزه سیبری شرقی نام گرفته، واقع شده است. این سپرده الماس غنی، در سیزدهم ژوئن سال ۱۹۵۵، طی عملیاتی توسط زمین‌شناسان اهل شوروی کشف شد. این معدن، حدود ۵۲۵ متر عمق دارد و از این بابت، ۴برابر عمیق‌تر از نمونه‌های مشابه در دنیاست و قطر دهانه آن، حدود هزار و ۲۰۰متر است.

عملیات استخراج معدن، در سال ۲۰۰۱، با تاکید بر ادامه استخراج از بخش‌های زیرزمینی تا سال ۲۰۰۹، به‌پایان رسید. بعضی‌ها می‌گویند که این معدن می‌تواند هلیکوپترها را از آسمان به درون خود بکشد، اما تا امروز، هیچ حادثه ثابت‌شده‌ای در این زمینه گزارش نشده است. همچنین برنامه‌هایی برای توسعه مجدد این گودال و تبدیل آن به شهری برای آینده، در دست تهیه است. کشف این معدن، در بهترین زمان ممکن برای شوروی اتفاق افتاد، چراکه این کشور به‌خاطر ویرانی‌های ناشی از جنگ جهانی دوم، به‌شدت ضعیف شده بود و به‌ویژه اقتصاد آن، در آستانه نابودی قرار داشت. با کشف معدن، اقتصاد اتحادجماهیرشوروی، به‌لطف جنگ، تفکرات مریض حزب سوسیالیست حاکم، که بنای آن، اغلب بر کشتار مخالفان بود و به منحرف کردن برنامه‌های پس از جنگ می‌پرداخت، کمی بهبود یافت.

دره عمیق معدن بینگهام (ایالات‌متحده امریکا)

معدن بینگهام واقع در ایالت یوتا به‌عنوان بزرگ‌ترین گودال حفرشده به‌دست بشر شناخته شده است. این معدن غول‌پیکر در سال ۱۸۶۳ احداث شده و هم‌اکنون ۴کیلومتر عرض و ۱.۲ کیلومتر عمق دارد. از این معدن تاکنون حدود ۱۷میلیون تن مس و ۷۱۵ تن طلا استخراج شده است. در حال ‌حاضر هزار و ۴۰۰ نفر در این معدن مشغول به کار هستند و هر روز ۵۰ هزار تن مواد از آن استخراج می‌شود. امریکا قصد دارد تا فعالیت‌های معدنکاری خود را افزایش دهد و برای این اقدام، برنامه‌هایی دارد.

ترامپ در نظر دارد، پروژه‌های استخراج منابع‌معدنی از اعماق دریا را با حمایت بحرین و سایر شرکای بین‌المللی، توسعه دهد. این منابع شامل فلزات نادر و مواد اولیه‌ای مانند نیکل، کادمیوم، مس و طلا هستند که برای صنایع الکترونیک و تولید باتری‌های الکتریکی اهمیت حیاتی دارند. با کاهش منابع‌معدنی در خشکی‌ها و افزایش نیاز جهانی به این مواد، استخراج از اعماق دریا به گزینه‌ای جذاب تبدیل شده است. بحرین، به‌عنوان یکی از حامیان اصلی، به‌دنبال توسعه فناوری‌های استخراج و تقویت موقعیت خود در بازار جهانی مواد معدنی است. با این حال، کارشناسان محیط‌زیست هشدار داده‌اند که این پروژه‌ها می‌تواند به اکوسیستم‌های دریایی آسیب جدی وارد کرده و زیستگاه‌های مهم دریایی را تخریب کند. موفقیت این پروژه‌ها بستگی به ایجاد تعادل میان پیشرفت‌های فناوری و حفاظت از محیط‌زیست دارد. این همکاری‌ها نه‌تنها موقعیت اقتصادی بحرین را تقویت می‌کند، بلکه فرصتی برای ترامپ فراهم می‌آورد تا برنامه‌های اقتصادی آینده خود را پیش ببرد. منتقدان معتقدند، توسعه پایدار در این حوزه، نیازمند همکاری نزدیک میان دولت‌ها، شرکت‌های فناوری و سازمان‌های محیط‌زیستی است.

سخن پایانی

بررسی تعدادی از معادن بزرگ در جهان، نشان داد که این کشورها، تا چه میزان به سرمایه‌های ملی خود اهمیت می‌دهند و در راستای تقویت آن تلاش می‌کنند. ایران، با دارا بودن منابع سرشار معدنی، همچنان نتوانسته است آن‌طور که باید، فعالیت‌های معدنی خود را ارتقا دهد. البته، وجود سد محکمی مانند تحریم، مانع اصلی رسیدن به اهداف اصلی معدنکاران می‌شود.