بازیگران زیرزمینی بورس
وضعیت بورس معادن و حضور نمادهای معدنی در بورس، مدتی است که جذابیت خود را به‌واسطه عوامل بسیاری از دست داده است. بسیاری از کارشناسان، بر این باور هستند که وضعیت نمادهای معدنی در بورس، طی سالیان گذشته، شرایط بهتری نسبت به زمان حال داشته‌اند. شرایط این نمادها و شرکت‌های بورسی، دقیقا از زمانی نامساعد شد که تحریم‌ها اثر خود را در کشور نشان دادند. اما نظر دیگر کارشناسان این است که دریافت بهره مالکانه، شرکت‌های معدنی را با دردسر مواجه کرده‌اند.
نقش بورس در اقتصاد یک کشور
مهم‌ترین هدفی که همه کشورها و جوامع در تلاش برای رسیدن به آن هستند، رشد و توسعه اقتصادی است. تامین یک زندگی مناسب برای همه افراد جامعه، همواره در سرلوحه اهداف و برنامه‌ریزی‌های گوناگون کشورها قرار دارد و اصلی‌ترین عامل توسعه جوامع، رشد اقتصاد آنها است.
سرمایه‌گذاری در بورس دارای اهمیت بسیار زیادی در سامانه‌های اقتصادی است و به‌عبارتی به‌عنوان دماسنج اقتصادی کشورها عمل می‌کند. نقش بورس در اقتصاد یک کشور نقشی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. رشد و توسعه اقتصادی، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است و این سرمایه‌گذاری‌ها هیچ‌گاه نمی‌توانند براساس بازار منابع کوتاه‌مدت، تامین مالی شوند. ایجاد یک بازار سرمایه قوی و کارآمد، زیرساخت اساسی تامین مالی بلندمدت هر کشور را تشکیل می‌دهد. شاید بتوان رسمی بودن، شفافیت و برخورداری از پشتوانه محکم قانونی را مهم‌ترین تفاوت‌های بازار بورس با بازارهای سنتی دانست. یک عقیده متداول این است که رونق بازار بورس، بازتاب اقتصاد در حال پیشرفت است که در بلندمدت ارتباط مثبت و دوطرفه‌ای میان رشد اقتصادی و شاخص‌های توسعه بازار بورس به‌وجود می‌آورد.
از طریق بازارهای مالی می‌توان فرآیند تشکیل سرمایه را سرعت بخشید. بازارهای مالی به‌دلیل نقشی که در گردآوری منابع مالی از طریق پس‌اندازهای کوچک و بزرگ دارند و همچنین نقشی که در هدایت منابع مالی به‌سوی مصارف و نیازهای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد اقتصادی دارند، موردتوجه هستند. به‌طورکلی هدف از تشکیل بورس، جمع‌آوری سرمایه‌ها و هدایت آن به‌سمت فعالیت‌های اقتصادی است. بازار بورس به کسب‌وکارها و کارآفرینان کشور به‌منظور ارائه سرمایه به شرکت‌هایی که به آن نیاز دارند، می‌تواند کمک کند. در یک اقتصاد سالم و پویا، با این روش می‌توان از حرکت سرمایه‌ها به‌سوی فعالیت‌های سفته‌بازانه جلوگیری کرد.
ظرفیت بازار سرمایه برای معدنی‌ها
هومن عمیدی، کارشناس بورس در ارتباط با موضوع سهام‌های معدنی در بورس به صمت گفت: بازار سرمایه، ظرفیت پذیرش شرکت‌های بسیاری را دارد و یکی از صنایعی که در بازار سرمایه فعالیت می‌کند، شرکت‌های معدنی هستند که شامل کانی‌های فلزی و غیرفلزی، سرب، روی و طلا بوده و اقبال بسیاری به سمت این کانی‌ها وجود دارد. شرکت‌های معدنی می‌توانند تامین مالی لازم را با افزایش سرمایه در بازار سرمایه تامین کنند. اصولا، پروژه‌های معدنی بسیار سودآور هستند و سهامداران این شرکت‌ها باتوجه به گزارش‌های توجیه اقتصادی افزایش سرمایه نسبت به طرح‌های توسعه معادن، مشارکت خود را نشان می‌دهند. این بازار دارای جذابیت‌های بسیاری است و همین امر سبب شده است تا فعالان بسیاری نسبت به مشارکت در سرمایه‌گذاری، علاقه نشان دهند.
عمیدی ادامه داد: بخش معدن درگیر مشکلات بزرگی است که نباید ساده از کنارشان گذشت. جدا از آنکه این حوزه دارای جذابیت برای سرمایه‌گذاران است، از طرف دیگر باید چالش‌هایی که معادن دارند نیز، مطرح شود. صادرکننده‌های مواد معدنی در سال‌های گذشته می‌توانستند به‌راحتی صادرات را انجام دهند و با دریافت دلار، حاشیه سود بسیار مناسبی داشته باشند. موضوع دلارهای صادراتی شرکت‌های معدنی، مشکلاتی را به‌وجود آورده است و صادرکنندگان باید دلار خود را در سایت مشخص‌شده‌ای بفروشند. این موضوع سبب شده است تا سهامدار شرکت معدنی از فروش دلاری سود واقعی را نبرد.
عوارض شرکت‌های معدنی مانع فعالیت می‌شوند
وی گفت: عوارض شرکت‌های معدنی، یکی دیگر از مشکلاتی است که سهامداران را با چالش مواجه کرده است. این عوارض هر سال از سوی دولت و در بودجه تعیین می‌شود و اگر رشد غیرمنطقی داشته باشد، سبب خواهد شد تا هزینه‌های شرکت افزایش پیدا کند. این شرکت‌ها نیازمند حمایت هستند و اشتغال بسیار مناسبی در کشور ایجاد کرده‌اند، همچنین زنجیره‌های صنعت کشور، توسط این شرکت‌ها در حال تامین است. برای مثال، در موضوع سنگ‌آهن، اگر شرکت‌های سنگ‌آهن نتوانند سنگ‌آهن مورد‌نیاز فولادی‌ها را تامین کنند، بازارهای داخلی و صادراتی فولاد، درگیر مشکلات بزرگی خواهند شد. دولت باید به شرکت‌های معدنی با نگاه ملی نگاه کند و توجه داشته باشد که این شرکت‌ها علاوه بر آنکه مشکلات داخل کشور را برطرف می‌کنند، سبب خواهند شد تا زنجیره‌های صنعت کشور تقویت شوند. وی افزود: بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی معادن، دیجیتالی شدن و کربن‌زدایی خواهد بود. با معرفی فناوری‌های جدید به صنایع مختلف، نیاز به جذب استعدادهای تازه‌نفس و نیروی کار سازگار با این فناوری‌ها، اجتناب‌ناپذیر است. معادن بیشتر از هر عنصر دیگری، به رهایی از سنت‌گرایی و جذب ایده‌های فناورانه نیاز دارند. همراستا با این نیاز، لزوم سرمایه‌گذاری روی استعدادهای جوان و بهره‌برداری از این سرمایه‌گذاری در سال‌های چالش‌برانگیز آینده، احساس می‌شود. در سال‌های اخیر، تنش بین کشورهای مختلف در نقاط مرزی و معدنی، بر سر ذخایر طبیعی، افزایش یافته است. دلیل اصلی این امر، کاهش ذخایر طبیعی و تلاش کشورها برای حفظ و بهره‌برداری بیشتر از منابع در دسترس است. قطعا چنین تحرکات سیاسی و در مقیاس‌های ملی بر عملیات معدنی و زنجیره‌های تامین متناظر با آنها تاثیرگذار خواهد بود. عمیدی ادامه داد: بازار سرمایه را می‌توان شامل تمام صنایع نام برد و رکود حاکم بر بازار را می‌توان شامل صنعت‌های پیشرو و معادن فلزی دانست. یکی از مهم‌ترین دلایل رکود بر بازار سرمایه، ناترازی انرژی است. تامین برق و گاز صنایع به‌علت ناترازی‌های انرژی کاهش شدید پیدا کرده است و معادن نیز درگیر چالش‌هایی شده‌اند. این موضوع سبب کاهش تولید محصولات معدنی و صنعتی شده و چنین امری در سهام معادن موجود در بورس تاثیر خود را گذاشته است.
عمیدی خاطرنشان کرد: ناترازی انرژی سبب شده است تا دغدغه بزرگی برای شرکت‌های معدنی پدید آید و نتوانند درحد ظرفیت و توان تولید خود فعالیت کنند. شرکت‌های فولادی، بزرگ‌ترین آسیب را دیده‌اند و البته شرکت‌های سنگ‌آهن نیز مشکلاتی را تحمل می‌کنند. شرکت‌های معدنی در سالی که گذشت، کاهش سود بسیاری را شاهد بوده‌اند که این امر سبب افت نمادهای شرکت‌های بزرگ در بورس شده است.
افق برنامه ۱۴۰۴
محسن بشردوست، کارشناس و فعال بازارهای مالی درباره حضور نمادهای معدنی در بورس به صمت گفت: عرضه محصولات معدنی و زنجیره بالادستی فولاد شامل سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و آهن‌اسفنجی در بورس کالا سبب خواهد شد تا قیمت‌ها از همان ابتدای زنجیره، طبق سازکار بازار تعیین شود. از سوی دیگر، باتوجه به آنکه طبق برنامه افق ۱۴۰۴ قرار است، تولید فولاد افزایش یابد و به ۵۵ میلیون تن برسد، افزایش تولید مواد اولیه فولاد ضروری خواهد بود. بنابراین با حذف قیمت‌های غیرمنطقی محصولات معدنی و اجازه دادن به این صنایع برای کسب سود منطقی، زمینه افزایش تولید در این شرکت‌ها به‌همراه فولادی‌ها را برای تحقق هدف‌گذاری‌های کلان اقتصادی کشور، رشد تولید را به‌همراه خواهد داشت.
بشردوست ادامه داد: حکایت عرضه محصولات بالادستی فولاد در رینگ معاملاتی بورس کالا را می‌توان مانند سنگ‌بنای یک ساختمان دانست. هر میزان شفافیت و اصول معاملات در بازار از ابتدایی‌ترین مراحل بیشتر باشد، این شفافیت به مراحل بعدی خریدوفروش سرایت خواهد کرد و به حلقه‌های بعدی نیز منتقل خواهد شد. همچنین، این معاملات شفاف‌تر، اثر مثبت‌تری در بازار ایجاد و بازار تعادل بیشتری پیدا خواهد کرد.
فروش کالا به‌صورت غیرکارشناسی
وی گفت: در این شرایط، اگر نرخ‌گذاری‌ها صحیح به‌وسیله عرضه محصولات در بورس انجام گیرد، قطعا رانتی که در بازار و گاهی در خلال خریدوفروش‌ها در بازار آزاد اتفاق می‌افتد نیز، از بین خواهد رفت. ما پیش از این شاهد بودیم که برخی کالاها با قیمت‌های متعادل‌تر فروخته می‌شد، اما برخی کالاها به‌طورغیرکارشناسی و جهشی، قیمت‌های بالا را در بازار آزاد تجربه می‌کرد. این افزایش پشت‌سر هم نرخ در برخی گروه کالاها، سبب می‌شد که سودهای نامتعارفی نصیب برخی بخش‌ها شود. این در حالی است که این سودها نه به صنایع بالادست منتقل می‌شد و نه صنایع پایین‌دست از آن بهره‌مند می‌شوند. در نهایت نیز، مصرف‌کننده نهایی باید کالایی گران خریداری می‌کرد و نفعی از قیمت‌های کنترل‌شده در برخی بخش‌ها نمی‌برد.
وی افزود: این امر، برگرفته از نظارت موردی دولت در بازار است. به این صورت که دولت گاهی با اعمال مقررات در برخی بخش‌ها، سعی بر این دارد تا قیمت‌ها را تحت‌کنترل خود درآورد تا در نهایت، کالای نهایی دچار جهش نرخ نشود، اما در عمل، اتفاق دیگری در بازار رقم می‌خورد. این نرخ اندک سبب زیان برخی تولیدکنندگان می‌شود و نفع قیمت‌های پایین در اواسط کار به گروهی دیگر از تولیدکنندگان می‌رسد و آنها اجازه نمی‌دهند این نفع به حلقه‌های بعدی انتقال یابد.
مزیت ورود به بورس کالا
بشردوست خاطرنشان کرد: در این شرایط عرضه محصولات معدنی در بورس سبب می‌شود قیمت‌ها از همان ابتدای زنجیره طبق سازکار بازار تعیین شود و بنابراین با این اتفاق رانتی ایجاد نمی‌شود که برخی گروه‌ها بخواهند از آن استفاده کنند. نفع دیگر این عرضه‌ها این است که شرکت‌های معدنی، با سود منطقی که از نظام قیمتی جدید و رقابتی به‌دست می‌آورند، برنامه‌های توسعه‌ای خود را می‌توانند به‌خوبی پیش ببرند. حاشیه سود منطقی موجب به‌حرکت درآمدن چرخ‌های تولید می‌شود و می‌تواند باعث افزایش ظرفیت و بالا رفتن سطح تولید شود.
سخن پایانی
ایجاد منبع سرمایه برای کسب‌وکار، امکان سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد منبع برای بودجه دولت، از خصوصیات بازار بورس است که کمک به رشد اقتصاد کشورها می‌کند و تاثیر مثبتی در اقتصاد دنیا دارد. در مجموع می‌توان گفت بازارهای مالی با جمع‌آوری پس‌اندازهای کوچک و بزرگ و هدایت آنها به‌سوی بخش‌های مولد اقتصادی، از طریق ایجاد رغبت در افراد، برای سرمایه‌گذاری در بورس می‌توانند نقش بسزایی در پیشرفت اقتصادی کشورها و در نهایت پیشرفت اقتصاد دنیا داشته باشند.
