با رویای «هاب» شدن به واردات رسیدیم!
اظهارنظرهای مسئولان در زمینه انرژی این‌گونه القا می‌کند که از بحران تامین آب و برق گذشتیم و حالا به بحران تامین گاز رسیده‌ایم؛ کما اینکه گویا براساس اظهارات دبیر انجمن سیمان صنایع سیمانی از اردیبهشت به استقبال این چالش رفته‌اند. در هر حال به‌نظر می‌رسد دولت نیز بیکار ننشسته و تحرکاتی در وزارت نفت برای جلوگیری از وقوع چالش اساسی در زمستان در جریان است که از مذاکره برای واردات گاز از روسیه و ترکمنستان می‌توان به‌عنوان موخرترین تحرک صورت‌گرفته در این زمینه نام برد. اما آیا منطقی است کشوری با منبع غنی گازی واردکننده این ماده سوختی باشد؟ این پرسشی است که عموم کارشناسان در پاسخ به آن می‌گویند براساس اسناد بالادستی قرار بود ایران تبدیل به هاب گازی منطقه شود، اما سیاست‌گذاری‌های پیشین و راهبردهای اجراشده در این بخش شرایط را به‌گونه‌ای کرده که حالا نه‌تنها هاب نشده‌ایم که برای تامین نیازهایمان هم به واردات متوسل شده‌ایم. این گروه البته تاکید می‌کنند این روند راه ناگزیر سیاست‌گذار فعلی در حوزه انرژی است و باوجود توجیه‌پذیر نبودن آن برای کشوری مانند ایران، می‌توان آن را اقدامی برای کاهش فشار به مردم تلقی کرد. صمت در گزارش پیش رو در گفت‌وگو با کارشناسان دلایل رسیدن ایران به وضعیتی که در آن ناچار به واردات گاز شده، پرداخته است.
مذاکره برای واردات گاز در جریان است
مدیرعامل شرکت ملی گاز گفت: برای واردات گاز مذاکراتی در حال انجام است؛ از جمله با روسیه و ترکمنستان که امیدواریم در هر دو حالت به نتیجه برسیم. سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، در آیین اختتامیه پویش کاهش ۱۰ درصدی مصرف انرژی درباره واردات گاز از روسیه اظهار کرد: به‌زودی نشستی در این زمینه برگزار می‌شود، اما هنوز حجم واردات مشخص نیست و بستگی به زیرساخت‌های موجود دارد. در صورت نهایی شدن تمام ابعاد قرارداد، واردات گاز امسال آغاز خواهد شد. وی در پاسخ به این پرسش که آیا زمستان امسال نیز با چالش ناترازی انرژی مواجه خواهیم بود، گفت: ناترازی انرژی وجود دارد، اما خوشبختانه با مدیریت یکپارچه وزارت نفت و تلاش همه بخش‌ها، حجم ذخیره مخازن سوخت مایع بهتر از سال گذشته است و تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گازی نیز زودتر از موعد به پایان می‌رسد تا بتوانیم حداکثر گاز را به مصرف‌کنندگان
برسانیم. معاون وزیر نفت با بیان اینکه ناترازی انرژی در پیک مصرف به‌طور متوسط نزدیک ۳۰۰ میلیون مترمکعب و در برخی روزها تا ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد، افزود: با تغییر آرایش سوخت و پیش‌بینی تنوع سوختی، امیدواریم بتوانیم بهترین مدیریت سوخت را در شبکه اعمال کنیم. توکلی درباره قرارداد صادرات گاز به ترکیه توضیح داد: گاز طبیعی جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی از مهم‌ترین و پاک‌ترین منابع انرژی است. قرارداد صادرات به ترکیه تا سال ۲۰۲۶ فعال است و مذاکرات برای تمدید آن آغاز شده است. باتوجه به شرایط منطقه، نه‌تنها ترکیه بلکه همه کشورهای همسایه به گاز طبیعی نیاز دارند.
وی درباره صادرات گاز مجازی نیز گفت: متاسفانه در برخی صنایع مانند گلخانه‌ها و مرغداری‌ها، خط مبنا برای مصرف گاز استاندارد نیست و مصرف بیش از حد است. قیمت پایین گاز، محصول نهایی را دارای مزیت رقابتی در صادرات می‌کند، در حالی که برخی کشورهای همسایه خود دارای گاز هستند. تاکید ما همواره بر استانداردسازی است و با پویش کاهش ۱۰ درصدی مصرف، امیدواریم مصرف این صنایع به حد استاندارد برسد.
توکلی در پاسخ به پرسشی درباره برآورد صادرات گاز مجازی گفت: عدد دقیقی در دست ندارم، اما بسیاری از صنایع وابسته به مواد غذایی فاقد استانداردهای مبنایی هستند.
توکلی در پایان اعلام کرد: تلاش ما بر این است که سطح صادرات گاز سال گذشته در سال جاری حفظ شود، اما در حال حاضر نمی‌توانم آمار دقیق آن را ارائه کنم.
ذخایر خفته در انتظار ورود سرمایه
درباره توسل ایران به واردات گاز برای رفع چالش ناترازی یک کارشناس حوزه انرژی بر این باور است که آنچه شرایط کنونی را رقم زده شیوه سیاست‌گذاری‌های پیشین در بخش انرژی و البته تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن بوده است.
نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: یکی از اهدافی که در برنامه‌های بالادستی پیشین در زمینه جایگاه‌مان در حوزه انرژی جهان تعریف شده بود، تبدیل ایران به هاب گازی منطقه بود؛ یعنی قرار بود ما گازهای صادراتی کشورهای دیگر را وارد و آن را به کشورهای دیگر صادر کنیم، اما مسئله محرز این است که وارداتی که فعلا در دستور کار است از این نوع نیست و به‌نوعی معادلات به هم خورده است.
این کارشناس حوزه انرژی در تشریح شرایط فعلی بیان کرد: اکنون میزان تولید گاز در کشور ما به اندازه مصرف آن نیست که در این شرایط سه راهکار وجود دارد؛ یا باید میزان تولید را افزایش دهیم؛ یا مصرف را کاهش دهیم و راه سوم هم واردات گاز است که اکنون در دستور کار قرار گرفته است. قربان عدم سرمایه‌گذاری کافی در حوزه نفت و گاز که البته خود مولود تحریم‌ها و تنش‌های سیاسی کشور است را یکی از مهم‌ترین دلایل بروز ناترازی دانست و در این باره گفت: در کنار چالش عدم سرمایه‌گذاری، برخی تصمیمات و راهبردهای ما نیز دارای ایرادهایی بوده که زمینه‌ساز کمبود گاز در کشور شده است. به‌طور مثال ما گاز را در لوله به تمام نقاط کشور رساندیم؛ درصورتی که نیاز به چنین روندی نبود و بهتر بود برق را به انرژی قالب در برخی از مناطق کشور مانند جنوب تبدیل کنیم؛ روندی که در دوبی و ابوظبی و... نیز شاهدیم.
ضرورت انتفاع از ظرفیت‌های جهانی
این کارشناس حوزه انرژی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه باوجود کمبود گاز در داخل هنوز هم صادرات گاز به برخی کشورها جریان دارد؛ آیا این روند پذیرفتنی است؟ اظهار کرد: به‌نظر من صادرات گاز ما در قالب قراردادهایی در حال انجام است که پیش از این بسته شده است؛ قراردادهایی که عموما طولانی‌مدت هستند و از آنجایی که در این قراردادها تعهداتی برای طرفین تعریف می‌شود، نمی‌توان و نباید قراردادها را یکطرفه لغو کرد و از آن خارج شد، زیرا با این اقدام اعتبار معاملاتی‌مان را در جهان کاهش می‌دهیم.
وی در پایان در بیان راهکارهایی در راستای رفع چالش ناترازی گاز تصریح کرد: میزان معتنابعی از ذخایر گاز جهان در پهنه سرزمینی کشور ما قرار دارد؛ به‌گونه‌ای که نه‌تنها می‌تواند نیاز داخل را تامین کند، بلکه امکان صادرات فراوان این ماده ارزشمند را در اختیار ما قرار می‌دهد، اما راه بهره‌برداری از این ذخایر برقراری تعامل با جهان و رفع تحریم و متعاقب آن وزود سرمایه و فناوری به کشور است. واقعیت این است که اکنون نه سرمایه کافی در کشور برای بکارگیری آن در حوزه نفت و گاز وجود دارد و نه سطح فناوری‌های ما برای برخی از میادین جوابگو است. بر همین اساس راهی که ما را البته بسیار هم سریع به هدف کاهش ناترازی می‌رساند، ورود به بازار مالی جهان و انتفاع از آن است.
مستغنی از ذخایر، ناتوان در تامین نیاز!
درباره واردات گاز یک کارشناس دیگر حوزه انرژی نیز هم‌نظر با قربان است و تاکید دارد، بی‌کفایتی و عدم مدیریت درست در گذشته وضعیت امروزی را در حوزه انرژی برای ما رقم زده و دارنده دومین ذخایر بزرگ گازی جهان را به واردکننده این حامل انرژی تبدیل کرده است؛ به‌گونه‌ای که اکنون راهی جز واردات گاز برای پوشش نیاز داخل وجود ندارد.
جواد امام، کارشناس حوزه انرژی در گفت‌وگو با صمت در اشاره به ظرفیت‌های انرژی کشور بیان کرد: ایران دومین منبع گازی بزرگ دنیا است و همین مسئله مستغنی بودن ما در تمام حوزه‌های صنعتی، معدنی، خانگی، نیروگاه‌ها و... از این نوع حامل انرژی را امری بدیهی جلوه می‌دهد، اما متاسفانه اکنون وضعیت به‌گونه دیگری است و ناترازی‌ها سبب شده در برخی از بخش‌ها شاهد کمبود عرضه این ماده سوختی باشیم.
این کارشناس حوزه انرژی با تاکید بر اینکه ذخایر موجود در کشور ما به‌اندازه‌ای است که علاوه بر تامین نیاز کشور ظرفیت مطلوبی را برای صادرات گاز فراهم کرده، در تشریح دلایل عدم تحقق این فرصت اظهار کرد: متاسفانه در سال‌های گذشته به‌دلیل سوءمدیریت و به‌عبارتی بی‌کفایتی مدیریتی در حوزه انرژی آن‌طور که باید در زمینه زیرساخت‌ها و تجهیزات استخراج گاز سرمایه‌گذاری نشده و در نهایت شرایط موجود رقم خورده و کشوری که می‌توانست یکی از تامین‌کنندگان عمده گاز در جهان باشد، در تامین نیازهای خود نیز مانده و برای واردات این حامل انرژی اقدام می‌کند.
وی در اشاره به دیگر پیامدهای عدم سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت حوزه انرژی تصریح کرد: عدم دسترسی به امکانات و فناوری حوزه انرژی سبب شده در برداشت از میادین مشترک بسیار از همسایگان و شرکا عقب باشیم؛ به‌گونه‌ای که قطر به‌راحتی در حال استخراج و کسب درآمد از میادین مشترک است و ما متناسب با سهم‌مان برداشت نداریم، در حالی که این منابع همیشگی و ماندگار نیستند.
لزوم تجدیدنظر در سیاست‌ها
امام با تاکید بر اینکه برای رفع چالش موجود چاره‌ای جز تجدیدنظر در سیاست‌های‌مان نداریم، ادامه داد: کشور در تمام حوزه‌ها به‌ویژه انرژی نیازمند سرمایه‌گذاری و ورود دانش و فناوری است و راه دستیابی به این زیرساخت ها نیز برقراری ارتباط با جامعه جهانی و رفع تحریم است. امروز تحریم -همان چیزی که کاغذپاره نامیده می‌شد- راه ورود فناوری و سرمایه، نیاز اصلی حوزه انرژی را مسدود کرده و سبب شده باوجود رشد تقاضا که خود محصول عدم مدیریت درست در حوزه انرژی است، نتوانیم عرضه را افزایش دهیم و حالا هم دست‌کم برای کوتاه‌مدت چاره‌ای جز واردات گاز نیست. این کارشناس حوزه انرژی در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا بهتر نبود به‌جای واردات گاز از کشورهایی چون روسیه و ترکمنستان در قالب‌های دیگر مانند سرمایه‌گذاری مشترک و وارد کردن فناوری استخراج گاز با این کشورها همکاری می‌کردیم، اظهار کرد: کشورهایی که به آنها اشاره کردید و مشخصا روسیه کشوری دارای فناوری نیستند که ما بتوانیم ضعف فناوری و دانش خود را با تکیه بر این کشور برطرف کنیم. ضمن اینکه خود روسیه نیز اکنون تحت تحریم شدید غرب قرار دارد؛ به‌عبارت دیگر این تفکر یعنی به کشوری برای رفع نیازهایمان تکیه کنیم که خود دارای ضعف‌ها و محدودیت‌های زیادی است. این کارشناس حوزه انرژی در پایان درباره قیمت انرژی وارداتی از کشورهای دیگر در داخل کشور بیان کرد: ما باید ببینیم مصلحت کشور ما در چیست. همین حالا هم نرخ گازی که ما به ترکیه صادر می‌کنیم، بیشتر از نرخ گازی است که در داخل عرضه می‌شود و طبیعی است نمی‌توانیم یکباره قیمت گاز را -چه وارداتی باشد و چه داخلی- چند برابر کنیم، زیرا وقتی درآمدها متناسب با رشد نرخ انرژی نباشد، آسیب‌های زیادی به‌دنبال دارد. نرخ انرژی در کشور پیش از این باید به‌صورت پلکانی افزایش می‌یافت و یارانه آن صرف توسعه زیرساخت‌ها می‌شد تا شاهد وضع موجود نباشیم، اما این‌گونه نشد و حالا ناترازی رقم خورده که درصدد رفع آن با واردات گاز هستیم.
سخن پایانی
در حال حاضر راهی جز واردات گاز وجود ندارد؛ اما برای ادامه مسیر واردات گاز شیوه‌ای در شأن و جایگاه انرژی ایران نیست؛ بر این مبنا برقراری تعامل با دنیا که زمینه‌ساز جذب سرمایه و فناوری برای استخراج آسان‌تر این ماده سوختی ارزشمند به کشور می‌شود، راهی است که سیاست‌گذاران باید در پیش بگیرند؛ در غیر این صورت آینده تامین انرژی در کشور نگران‌کننده خواهد بود.
