ورود بیت‌کوین و رمزارزها به بازار بورس ایران

ورود رمزارزها به بازار بورس ایران یکی از موضوعاتی است که در سال‌های اخیر موردتوجه مسئولان قرار گرفته است. باتوجه به تجربه کشورهای دیگر، ورود صندوق‌های قابل‌معامله رمزارزی (ETF) و سایر ابزارهای مالی مرتبط با رمزارزها می‌تواند بازار سرمایه ایران را متحول کند. برخی مزایای این اقدام شامل افزایش نقدینگی در بازار سرمایه و ورود رمزارزها به بورس است که می‌تواند نقدینگی بیشتری را وارد بازار سرمایه ایران کند. حضور رسمی رمزارزها در بورس می‌تواند به ایجاد محیطی قانونی و کنترل‌شده برای سرمایه‌گذاران منجر شود. با نظارت سازمان بورس، احتمال وقوع تخلفات مالی مانند سفته‌بازی و کلاهبرداری کاهش یافته و اعتماد سرمایه‌گذاران افزایش خواهد یافت. اما بازار رمزارزها باوجود افق روشنی که پیش‌رو دارد، همچنان با موانعی نیز همراه است. دولت ایران تاکنون رویکرد محافظه‌کارانه‌ای در قبال رمزارزها اتخاذ کرده و در برخی موارد محدودیت‌هایی برای استفاده از آنها در مبادلات داخلی و بین‌المللی وضع کرده است. یکی از این محدودیت‌ها که چندی پیش منجر به مسدود شدن درگاه‌های مبادلات رمزارز شد، عدم‌شفافیت قوانین و نبود قوانین مشخص و شفاف برای معاملات رمزارزی بود که باعث شد سرمایه‌گذاران و فعالان این حوزه برای مدتی از دسترسی به دارایی‌های خود محروم باشند. بازار رمزارزها در ایران مستعد سوءاستفاده‌های مالی و کلاهبرداری است که موجب بی‌اعتمادی برخی سرمایه‌گذاران می‌شود. از سویی نوسانات شدید نرخ رمزارزها موجب شده است که برخی افراد از سرمایه‌گذاری در این بازار اجتناب کنند.

تعارض بانک مرکزی و رمزارزها در حیطه قانون‌گذاری

حجت‌الله فرزانی، کارشناس پولی و بانکی؛ موضوع رمزارزها را باید در چند دسته تعریف کرد. رمزارزهای جهان‌روا یا جهانشمول مانند بیت‌کوین ساختار غیرمتمرکز دارند و از این‌رو با سیاست‌گذاری‌های بانک‌های مرکزی دنیا که به‌شکل متمرکز هستند، در تعارض قرار دارند و به‌همین‌دلیل نمی‌توان گفت چرا بانک‌های مرکزی به‌سمت استفاده درست از این نوع دارایی دیجیتال حرکت نمی‌کنند. چرخه و رویکرد سیاست‌گذاری در بانک مرکزی متمرکز است، در حالی که در چرخه رمزارزها این رویکردهای متمرکز وجود ندارد و تنها دفاتر تعریف‌شده‌ای وجود دارند که به‌صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند. از این نظر سازکارهای رمزارزهایی که برمبنای ماینینگ یا استخراج قرار دارند مانند بیت‌کوین غیرمتمرکز هستند و از این‌رو بانک‌های مرکزی دنیا نمی‌توانند تعاملی با آنها داشته باشند، بلکه تنها می‌توانند در معاملات مشکوک که به‌واسطه بیت‌کوین‌ها انجام می‌شود، رصد و نظارت داشته باشند. بانک مرکزی نمی‌تواند مانند کنترل حجم پول که در جامعه، که در حال‌ حاضر در بانک‌ها رصد می‌شود، کنترل متمرکزی بر رمزارزها داشته باشد. پروژه رمزریال که بانک مرکزی در دست دارد، مشابه نوعی سازکار معامله با دارایی‌های دیجیتال است، اما این موارد در حال حاضر درباره معاملات خرد انجام می‌شود. اگرچه سازکارش به‌شکل مستقیم در دست بانک مرکزی است، اما در حوزه پرداخت‌های زیر ۱۵میلیون تومان است. این امکان به‌منظور تسهیلگری در مبادلات پول رمزنگاری‌شده ایجاد شده است و مشکلی ایجاد نمی‌کند و در راستای تسهیلگری مبادلات بوده و بخشی از نیاز جامعه را مرتفع کرده است. دسته دیگر رمزارزهایی هستند که در مبادلات پولی دوجانبه و چندجانبه استفاده می‌شوند. این مسئله هم در راستای تسهیلگری برای دور زدن تحریم‌ها است که حکومت‌ها و دولت‌های مختلف استفاده می‌کنند و هم در زمینه استفاده از رمزارزهای غیرقابل‌رصد مانند بیت‌کوین است که باز هم برای دور زدن تحریم‌ها است.

اما پیش‌بینی آینده پول سنتی در برابر پول رمزنگاری‌شده موضوع دشواری است. در زمینه هوش‌مصنوعی که نظام بانکی را متحول و به تغییرات سرعت بخشیده، تنها واقعیت قابل‌رویت این است که بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها از جمله صورتگری بازارها که به‌واسطه دولت‌ها اتفاق می‌افتاد، همه اینها در آینده و با ورود سازکارهای هوشمند و رشد فناوری اطلاعات از بین خواهند رفت. تا آن زمان باید تعریف جدیدی از پول داشت، چراکه کارکردهای بانک‌های مرکزی دنیا به احتمال زیاد دستخوش تغییراتی خواهند شد که پیش‌بینی میزان و حدود این تغییرات و چگونگی تحقق آنها هم دشوار و هم زود است. اما به‌نظر می‌رسد بسیاری از سازکارهای بانک مرکزی از بین خواهند رفت و امکان و دیده‌بانی و رصد بسیاری از سیاست‌گذاری‌ها از سوی بانک مرکزی به‌احتمال زیاد، دستخوش تغییر و کاستی خواهد شد. در حال ‌حاضر بانک مرکزی در رابطه با رمزریال تلاشی برای همسو شدن با تغییرات و تغییر شکل پول فیزیکی داشته اما هم‌اکنون سیاست‌گذاری بانک مرکزی در حدود خرده‌فروشی است که اگر عملیاتی شود، مشکلی در بازار داخلی ایجاد نخواهد کرد، اما اگر قرار باشد در قالب یک رمزارز در مبادلات خارجی مورداستفاده قرار بگیرد، در حال‌ حاضر رمزریال ساختار و زیرساخت‌های لازم را برای آن دست مبادلات خارجی و قابلیت استفاده برای این موضوع را ندارد. در رابطه با سکوهای مبادلاتی رمزارزها که مسدود شدند، به‌نظر می‌رسد باتوجه به سرعت و تغییری که در حوزه ارز دیجیتال در حال رخ دادن است، این حجم از بازار رمزارز قابل حذف کردن نیست و در عمل به این معنا است که اگر بر فرض تمامی این صرافی‌ها را مسدود کنند، پول‌هایی که در این بازار هست، اگر بخواهد نقد شود، بانک مرکزی باید تمامی این پول را ضمانت کند و بعید است بخواهد به‌راحتی چنین اتفاقی رخ دهد. در حال ‌حاضر بانک مرکزی دارایی‌های این صرافی‌ها را پشتیبانی نمی‌کند، اما برنامه‌هایی برای سیاست‌گذاری در رابطه با این حوزه از دارایی‌های دیجیتال دارد. قانون هم این وظیفه را برعهده بانک مرکزی قرار داده تا در این حوزه ورود پیدا کند و از طریق معاونت فناوری نوین بخواهد این موضوع را سیاست‌گذاری کند و همه جوانب را هم باید به‌ناچار در نظر بگیرد.

ریسک‌های بازار رمزارز

محمد ارباب افضلی، پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی؛ دغدغه اصلی بانک‌های مرکزی برای تنظیم‌گری، مسئله ریسک است، چراکه در صورت ایجاد بحران، این ریسک می‌تواند از بازار رمزارز به دیگر بازارهای سنتی سرایت کند. در کشورهایی با تورم ماندگار کاربران علاقه دارند استیبل کوین نگه دارند. اما عمده ریسک‌های حوزه رمزارز را می‌توان به 3 دسته تقسیم کرد: ریسک مربوط به اقتصاد کلان می‌تواند در مواردی مانند تراکنش‌های اف‌چین و شدو بنکینگ باشد و حتی در مواردی مانند ارائه وام خرید کالا در ازای وثیقه‌گذاری کریپتویی، نمود پیدا کند. دومین ریسک مربوط به سلامت نظام پرداخت است و در نهایت آخرین ریسک این حوزه مربوط به جرائم مالی، پولشویی و تامین مالی تروریسم می‌شود. در حال‌ حاضر بانک مرکزی براساس قانون بانک مرکزی، متولی تنظیم‌گری حوزه رمزارز است، در حالی که امروزه بسیاری از کشورها از این رویکرد پیروی نمی‌کنند. امروزه کشورها به سیاست‌های نرم‌تر روی آورده‌اند و نهادهای جدید تاسیس شده که لزوما بانک مرکزی تنظیم‌گر حوزه رمزارزها در این کشورها نیست. در قطر، ترکیه و امارات، مرجع نظارت و تنظیم‌گری، بانک‌های مرکزی نیستند و بانک‌های مرکزی به‌سمت توسعه ارز دیجیتال CBDC رفته‌اند. هرچند در هر ۳ کشور اخذ مجوز الزامی است و فقط بانک مرکزی چین به‌عنوان رگولاتور دیده می‌شود اما بیشتر کشورها تنظیم‌گرانی از جنس بازار سرمایه برای این کار در نظر گرفته‌اند.

سخن پایانی

به‌اعتقاد کارشناسان، رمزارزها در آینده اقتصاد ایران نقش پررنگ‌تری ایفا خواهند کرد، اما تحقق این امر نیازمند تدوین قوانین مشخص، کاهش موانع قانونی و افزایش نظارت دولتی است. همچنین ورود رمزارزها به بازار بورس ایران می‌تواند تحولی مثبت در بازار سرمایه ایجاد کند، اما این موضوع نیازمند بررسی‌های بیشتر و تدوین مقررات دقیق است. با در نظر گرفتن این چالش‌ها و فرصت‌ها، می‌توان پیش‌بینی کرد که ایران در صورت اتخاذ سیاست‌های مناسب، می‌تواند از ظرفیت‌های رمزارزها برای رشد اقتصادی خود بهره ببرد. برمبنای تحلیل روندهای جهانی و منطقه‌ای، بررسی داده‌های تاریخی، تحلیل قوانین و سیاست‌های دولتی، بررسی نقش رمزارز در تجارت بین‌المللی ایران و مطالعه رفتار سرمایه‌گذاران داخلی می‌توان آینده رمزارزها در اقتصاد ایران را تحلیل و بررسی کرد. بررسی تغییرات بازار جهانی رمزارز، سیاست‌های کشورهای مشابه ایران و پذیرش رمزارز در اقتصادهای نوظهور، مطالعه روند قیمت، حجم معاملات، استخراج و پذیرش رمزارزها در ایران در سال‌های اخیر، بررسی تصمیمات دولت و بانک مرکزی درباره رمزارزها، قوانین احتمالی و تاثیر آن بر آینده بازار، استفاده از رمزارز برای دور زدن تحریم‌ها و تاثیر آن بر صادرات و واردات و بررسی استقبال مردم از رمزارزها، تغییرات الگوی سرمایه‌گذاری و تاثیر نوسانات بازار بر تصمیمات آنها نشان می‌دهد رمزارزها یکی از بازیگران اصلی نه در اقتصاد ایران،؛ بلکه در اقتصاد جهان خواهد بود.