سود حاصل از افزایش نرخ تسعیر ارز دارایی موهومی نیست

حجت‌الله فرزانی، کارشناس پولی و بانکی؛ معمولا بانک‌هایی که دارایی ارزی آنها وضعیت مثبت دارد، از افزایش نرخ تسعیر ارز و تغییرات نرخ ارز مرتفع می‌شوند. از طرف دیگر، طبق استانداردهای حسابداری، بانک‌ها موظف هستند در گزارش صورت‌های مالی دارایی ارزی را به ریال تسعیر کنند و این اتفاق باید براساس استانداردهای حسابداری اتفاق بیفتد. استاندارد حسابداری نرخ بازار را مبنای تغییر نرخ تسعیر قرار می‌دهد.

تغییر نرخ تسعیر را بانک مرکزی برعهده گرفته و ابلاغ میزان آن را هم پذیرفته است. البته این موضوع و روش آن مورداعتراض حسابداران است، اما این موضوع در بانک‌ها عملیاتی شده و آن دسته از بانک‌هایی که دارایی‌های ارزی آنها بیشتر از بدهی‌های ارزی ایشان است، از افزایش نرخ تسعیر ارز منتفع می‌شوند که تفاوت حاصل از تسعیر ارز را باید در صورت‌های مالی خود به شکل سود و زیان بیاورند.

اما برای آنکه برداشت دارایی موهوم از سود حاصل از افزایش نرخ تسعیر ارز نشود، باید گفت اگر بانک بابت طلب ارزی که در بانک دارد، ارزی دریافت کند، باید به فراخور نرخ همان زمان ارز آن را به ریال تبدیل کند، از این‌رو به‌نوعی می‌توان گفت یک دارایی تحقق‌یافته است که قابل‌شناسایی است، اما تنها به ریال وصول نشده و جریان نقدی آن هم وجود ندارد. درآمدی محسوب می‌شود که جریان نقدی آن منوط بر این است که در آینده ارز حاصل از طلب خود را دریافت کند و بعد آن را یا در بازار بفروشد یا در موضوع دیگری استفاده کند، بنابراین دارایی موهومی نیست. ضمن اینکه قواعد حسابدرای این موضوع را پذیرفته که وقتی دارایی ارزی وجود دارد و بانک می‌خواهد دارایی مالی خود را به ریال گزارش کند آن دارایی ارزی ـ به‌ویژه درباره اقلام پولی ـ را باید به تاریخ روزی که گزارش مالی تهیه شده، نرخ تسعیر ارز انجام دهد. یعنی با نرخ ارز همان روز، آن را افزایش دهد. مابه‌التفاوت این نرخ همان سودی است که ایجاد شده و این یک نوع عملیات پذیرفته‌شده در قوانین بانکداری است و بانک‌ها مجاز به انجام عملیات ارزی هستند. از این‌رو خواه‌ناخواه این موضوع دارایی و بدهی ارزی برای‌شان ایجاد می‌شود. در این موارد از قاعده استاندارد حسابداری تبعیت می‌کنند. ضوابط بانک مرکزی ایجاب می‌کند که نرخ تسعیر ارز را بانک مرکزی اعلام کند و براساس نرخ اعلامی بانک مرکزی، بانک‌ها موظف به انجام این عملیات هستند.

برای بانک‌هایی که دارایی ارزی داشته‌اند، افزایش نرخ تسعیر ارز می‌تواند گزارش مالی مناسب‌تری برای بانک رقم بزند. ضمن اینکه این سود طبق قوانین بانک مرکزی قابلیت تقسیم بین سهامداران را ندارد، به این دلیل که جریان وجه نقد حاصل نشده و آن دارایی وصول نشده است. در صورت تقسیم این سود میان سهامداران، ریسک نقدینگی در بانک ایجاد خواهد شد، چراکه وجه نقد بانک در ازای توزیع سود میان سهامداران از میان رفته، در صورتی که وصول نقدی وجود نداشته است. صورت‌های مالی بانک‌ها در مرحله اول، توسط حسابرس مستقل چک و تایید می‌شود و در مرحله دوم، محاسبات مجدد توسط گروه‌های بازرسی و قبل از برگزاری مجمع بررسی می‌شود.

نقش بی‌تاثیر افزایش نرخ تسعیر ارز در سایه تحریم‌ها

ایمان اسلامیان، کارشناس پولی و بانکی؛ نرخ تسعیر ارز و تاثیر آن بر افزایش سودآوری بانک‌ها می‌توانست در حالت عادی برای نظام بانکی مهم تلقی شود، اما باتوجه به شرایط تحریم و پایین آمدن درآمد ارزی بانک‌ها عملا افزایش نرخ تسعیر ارز چندان کمکی به بانک‌هایی که دارایی ارزی دارند، نمی‌کند و تنها بخشی از سود حسابداری صورت‌های مالی آنها را بهبود می‌دهد و منجر به بهبود ناترازی موجود در نظام بانکی هم نمی‌شود. اما می‌تواند بخشی از سود غیرعملیاتی بانک‌های بورسی و غیربورسی را پوشش دهد و برخی بانک‌ها را از منطقه قرمز خارج کند. از لحاظی می‌تواند تاحدودی بر بهبود کفایت سرمایه نیز موثر باشد. این سود از طرفی سود عملیاتی نیست و تنها سودی است که از منابع غیرقابل‌دسترس که قدرت مانور روی آن وجود ندارد، شناسایی می‌شود و تنها به بهینه‌سازی صورت‌های‌مالی بانک‌ها کمک می‌کند. بانک‌ها در حال ‌حاضر از نظر درآمد ارزی بسیار تکیده و نحیف هستند.

بازندگان و برندگان بازی تسعیر

محمدتقی فیاضی، تحلیلگر اقتصادی؛ از نظر تئوری زمانی که نرخ ارز افزایش می‌یابد، بانک‌هایی که دارایی ارزی یا سرمایه‌گذاری خارجی داشته‌اند، دارایی‌شان افزایش پیدا می‌کند و در صورت مالی‌شان هم دیده می‌شود. اما بحث بر سر این است که چرا بر روی ناترازی آنها تاثیر نداشته است؟ نرخ تسعیر ارز و افزایش آن بسیار به ساختار دارایی‌های آن بانک مرتبط است و برای همه بانک‌ها نتیجه یکسان ندارد. بانک‌هایی که اکنون کفایت سرمایه منفی دارند و با بحران ناترازی مواجهند، به‌احتمال زیاد بانک‌هایی هستند که دارایی ارزی ندارند. از سویی این درآمدها حاصل عملیات بانکداری یا بنگاه اقتصادی نیست و دارایی موهومی محسوب می شود. در نظر داشته باشید که هر تصمیم بازنده و برنده دارد. قطعا عده‌ای هم برندگان بازی افزایش نرخ تسعیر ارز هم  هستند. بانک مرکزی باید پاسخگوی بازندگان این بازی نیز باشد. آقای همتی اگرچه تصمیمات درستی را درباره سیاست‌های ارزی اتخاذ کردند، اما زمان مناسبی را برای اجرای این نوع سیاست‌ها انتخاب نکردند. افزایش نرخ تسعیر ارز توسط بانک مرکزی می‌تواند به بهبود ترازنامه بانک‌ها کمک کند، اما میزان این بهبود به حجم دارایی‌ها و بدهی‌های ارزی هر بانک بستگی دارد. بانک‌هایی که دارای خالص دارایی‌های ارزی مثبت هستند، از افزایش نرخ تسعیر ارز منتفع می‌شوند و ممکن است ناترازی خود را کاهش دهند. با این حال، بانک‌هایی که بدهی‌های ارزی بیشتری دارند، ممکن است با افزایش نرخ تسعیر ارز، ناترازی‌شان تشدید شود. افزایش نرخ تسعیر ارز می‌تواند به بهبود ترازنامه بانک‌هایی که دارایی‌های ارزی دارند، کمک کند، اما این تاثیر برای همه بانک‌ها یکسان نیست و به ساختار دارایی‌ها و بدهی‌های هر بانک بستگی دارد.

سخن پایانی

بانک مرکزی از نرخ تسعیر ارز به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری پولی و مالی استفاده می‌کند که می‌تواند بر سودآوری بانک‌ها تاثیر بگذارد. این تاثیر بیشتر در بانک‌هایی دیده می‌شود که دارای دارایی‌ها و بدهی‌های ارزی هستند. وقتی بانک مرکزی نرخ تسعیر ارز را افزایش می‌دهد (برای مثال نرخ دلار از ۵۰ هزار تومان به ۶۰ هزار تومان تغییر کند)، بانک‌هایی که دارایی‌های ارزی دارند، سود شناسایی می‌کنند. چراکه دارایی‌های ارزی آنها (مثل دلار یا یورو) ارزش ریالی بیشتری پیدا می‌کند. در صورت محاسبه مجدد ارزش دارایی‌ها، سود دفتری بانک‌ها بالا می‌رود، حتی اگر پول نقدی به بانک وارد نشود. این سود می‌تواند باعث بهبود ترازنامه بانک‌ها و افزایش نرخ سهام آنها در بازار سرمایه شود. اما این سیاست بانک مرکزی با چالش‌هایی هم مواجه است.

به‌زعم برخی کارشناسان، سود ناشی از تسعیر ارز واقعی نیست؛ یعنی بانک‌ها بدون اینکه فعالیت اقتصادی خاصی انجام دهند، سود شناسایی می‌کنند. از سویی اثر کوتاه‌مدت دارد، چراکه این سود فقط روی کاغذ بوده و ممکن است مشکلات بنیادی بانک‌ها را پنهان کند. بانک مرکزی از نرخ تسعیر ارز برای مدیریت سیستم بانکی و کمک به بانک‌ها استفاده می‌کند، اما این سیاست اگر در بلندمدت و بدون اصلاحات اساسی در سیستم بانکی ادامه پیدا کند، می‌تواند به افزایش نقدینگی و تورم منجر شود. بنابراین، استفاده از نرخ تسعیر به‌عنوان راهکار کوتاه‌مدت قابل‌قبول است، اما در بلندمدت نیاز به اصلاحات بنیادی در نظام بانکی وجود دارد.