افزایش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی

کاهش ارزش پول ملی می‌تواند موجب کاهش نرخ محصولات صادراتی در بازارهای جهانی شود و در نتیجه، کالاهای ایرانی برای مشتریان خارجی جذاب‌تر شود. این امر به‌ویژه برای صنایعی که وابستگی کمتری به واردات دارند، یک مزیت مهم محسوب می‌شود. صنایعی مانند فرش دستباف، محصولات کشاورزی و صنایع‌معدنی از جمله بخش‌هایی هستند که با افزایش نرخ ارز، می‌توانند سهم بیشتری از بازارهای جهانی را کسب کنند. بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر، تقاضا برای برخی محصولات کشاورزی و معدنی کشور به‌دلیل کاهش نرخ ریالی افزایش یافته است.

رشد هزینه‌های تولید و اثرات منفی آن بر صادرات

بسیاری از صنایع داخلی برای تولید محصولات خود به مواد اولیه، تجهیزات و قطعات وارداتی نیاز دارند. افزایش نرخ ارز، هزینه واردات این کالاها را افزایش داده و در نتیجه، هزینه نهایی تولید نیز بالا می‌رود. برای مثال، در صنایع خودروسازی، لوازم‌خانگی، داروسازی و برخی از بخش‌های صنعتی، وابستگی زیادی به واردات وجود دارد و افزایش نرخ ارز باعث افزایش نرخ تمام‌شده محصولات شده است. این موضوع توان رقابتی برخی صنایع را کاهش داده و صادرات آنها را دشوارتر کرده است.

تاثیر افزایش نرخ ارز بر صادرات غیرنفتی

براساس مطالعات اقتصادی، افزایش نرخ ارز می‌تواند در کوتاه‌مدت تاثیر مثبتی بر صادرات غیرنفتی بگذارد، اما در بلندمدت به‌دلیل رشد هزینه‌های تولید، این تاثیر مثبت کاهش می‌یابد.

بسیاری از تولیدکنندگان داخلی برای تامین مواد اولیه و قطعات خود نیازمند واردات هستند و افزایش نرخ ارز، این وابستگی را پرهزینه‌تر می‌کند. در نتیجه، اگرچه برخی صنایع از افزایش نرخ ارز سود می‌برند، اما بسیاری از بخش‌های اقتصادی با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد.

از سوی دیگر، هر صنعت به‌شکل متفاوتی تحت‌تاثیر افزایش نرخ ارز قرار می‌گیرد. برای مثال، در صنعت فولاد که وابستگی به واردات برخی مواد اولیه مانند الکترودهای گرافیتی دارد، افزایش نرخ ارز منجر به رشد هزینه‌های تولید شده است. در مقابل، صنایعی که از منابع داخلی برای تولید استفاده می‌کنند، مانند صنایع‌معدنی توانسته‌اند از افزایش نرخ ارز بهره ببرند و سهم خود را در بازارهای صادراتی افزایش دهند.

بی‌ثباتی در بازار ارز و کاهش اطمینان صادرکنندگان

یکی از مشکلاتی که صادرکنندگان در شرایط نوسانات ارزی با آن مواجه می‌شوند، عدم‌پیش‌بینی‌پذیری قیمت‌ها و عدم‌ثبات در قراردادهای تجاری است. تغییرات سریع نرخ ارز باعث افزایش ریسک‌های تجاری می‌شود و صادرکنندگان نمی‌توانند برای قراردادهای بلندمدت برنامه‌ریزی کنند. این مسئله می‌تواند منجر به کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری در بخش صادرات شود.

سیاست‌های ارزی و تاثیر آن بر صادرات

سیاست‌های ارزی دولت نقش مهمی در تعیین تاثیر نرخ ارز بر صادرات دارد. برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که افزایش تدریجی و کنترل‌شده نرخ ارز، در صورتی که با سیاست‌های حمایتی همراه باشد، می‌تواند به رشد صادرات کمک کند. اما افزایش ناگهانی و غیرمنتظره نرخ ارز معمولا منجر به ایجاد نوسانات شدید و کاهش اعتماد تجار و سرمایه‌گذاران می‌شود.

چند راهکار

باتوجه به تاثیرات گسترده افزایش نرخ ارز بر صادرات، ارائه راهکارهایی برای کنترل این شرایط ضروری است. برخی پیشنهادات کلیدی عبارتند از: حمایت از تولید داخلی از طریق کاهش وابستگی به واردات و افزایش تولید مواد اولیه در داخل کشور، تثبیت نرخ ارز و جلوگیری از نوسانات شدید آن برای ایجاد اطمینان در بازار صادرات، ارائه تسهیلات ارزی به صادرکنندگان برای کاهش هزینه‌های مربوط به مواد اولیه و قطعات وارداتی، گسترش بازارهای صادراتی و کاهش وابستگی به چند کشور محدود برای افزایش انعطاف‌پذیری در تجارت خارجی.

توسعه صادرات با واقعی‌سازی نرخ ارز

علیرضا کلاهی صمدی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق ایران با تاکید بر اینکه صد درصد با تک‌نرخی کردن نرخ ارز و حذف هرگونه نرخ ترجیحی موافقم، به صمت گفت: ارز چندنرخی چیزی جز رانت ایجاد نکرده و علاوه بر اینکه به اهداف همچون کاهش تورم، حفظ قدرت خرید مردم و... نرسیده و به‌نفع مردم نبوده و به تولید هم آسیب ‌زده است.

این فعال اقتصادی درباره ایجاد بازار توافقی ارز هم معتقد است، انجام این کار باید با هماهنگی بیشتر انجام می‌شد و باید دید در آینده این بازار تا چه میزان کارآ و سریع خواهد بود و برای اظهارنظر زود است.

کلاهی صمدی درباره تاثیر این سیاست روی کسب‌وکارها و فعالیت اقتصادی معتقد است؛ اظهارنظر در این زمینه کمی زود است، اما چیزی که مشخص است، این است که سیاست ارز ترجیحی و پیمان‌سپاری ارزی صادرات و تولید را نابود کرده است و قطعا واقعی‌سازی نرخ ارز می‌تواند به توسعه صادرات کمک کند.

وی تاکید دارد؛ شرایط صنعت کشور واقعا بحرانی است و باید کاری کرد.

رئیس کمیسیون صنعت اتاق ایران همچنین می‌گوید؛ متاسفانه تصمیمات درست در زمان بد گرفته ‌شده، ظهور ترامپ یکی از چالش‌های جدی است و اگر توافقی انجام نگیرد و ترامپ به سیاست‌های خارجی تهاجمی و فشار حداکثری خود علیه ایران برگردد و فروش نفت کاهش پیدا کند، تصمیمات منطقی اقتصادی گرفتن در این شرایط دشوار می‌شود.

FATF راه نجات است

مسعود دانشمند، کارشناس حوزه تجارت بااشاره به رابطه مستقیم صادرات با تولید صمت گفت: صادرات بدون توجه به تولید یا به‌عبارت دقیق‌تر بدون خلق ارزش‌افزوده بیشتر یعنی خام‌فروشی و فروش منابع نسل‌های آتی به‌بهای ناچیز در بازارهای جهانی. این نوع صادرات گرچه منافع کوتاه‌مدتی را نصیب کشور می‌کند، اما در بلندمدت به زیان کشور تمام خواهد شد.

 باید دقت داشت افزایش صادرات کشور، در گرو افزایش تولید، آن هم تولید باکیفیت است که بدون همکاری دولت و بخش خصوصی این مهم اتفاق نخواهد افتاد و این همکاری باید واقعی و هم‌افزا باشد. با دستور و دستورالعمل بدون‌شک این همدلی و همکاری شکل نخواهد گرفت. دانشمند بااشاره به کشورهای بسیاری که با آنها مراودات تجاری داریم، بیان کرد: براساس آمار، ایران با کشورهای بسیاری مراودات تجاری به‌ویژه صادرات دارد، اما باید دید این روند صادراتی چگونه انجام خواهد شد؟ هرچند ارزیابی داده‌های اعلام‌شده از سوی گمرک نشان‌دهنده آن است که ۸۴ درصد کل صادرات در سال گذشته به ۱۰ کشور عمده انجام شده که چین و عراق مقاصد اول و دوم صادراتی بوده‌اند، اما باید در نظر داشت که روند تجاری ما با این کشورها چگونه است؟ این کارشناس تجارت با بیان اینکه رونق اقتصادی بدون تبادلات اقتصادی و تجاری امکان‌پذیر نیست، افزود: زبان بین‌المللی پرداخت وجوه معاملات کشورها در تجارت «ال‌سی» یا اعتبار اسنادی است که ایران از آن محروم مانده است. ما در فهرست سیاه FATF قرار گرفته‌ایم و این یعنی اجازه مبادله با کشورهای دیگر دنیا را نداریم و همین موضوع شرایط را برای صادرات کشور بسیار سخت کرده است. در واقع کانال‌های مالی به‌دلیل تعلیق عضویت ایران در FATF همچنان به روی اقتصاد کشور ما بسته است. بی‌شک تا زمان هماهنگی با نظام بانکی دنیا نمی‌توانیم به‌درستی به صادرات بپردازیم.   زمانی که اجازه مبادلات در بازار جهانی از ایران گرفته می‌شود، واسطه‌ها برای خرید‌وفروش کالا و محصولات موردنیازشان از بازار جهانی افزایش می‌یابند که همین موضوع باعث ایجاد فساد و تورم در اقتصاد کشور شده است. وقتی به نظام بانکی جهانی متصل نیستیم و نمی‌توانیم اعتبار اسنادی صادراتی بگیریم، بخش زیادی از صادرات ما به‌صورت امانی انجام می‌شود. یعنی باید ابتدا کالا در مقصد به فروش برسد و بعدا ارز حاصل از آن به داخل کشور بازگردد.

سخن پایانی

افزایش نرخ ارز تاثیرات متعددی بر صادرات کشور دارد که برخی مثبت و برخی منفی هستند. در حالی که کاهش ارزش پول ملی می‌تواند باعث افزایش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای جهانی شود، از سوی دیگر، رشد هزینه‌های تولید و نوسانات شدید ارزی، چالش‌های مهمی برای صادرکنندگان ایجاد می‌کند. سیاست‌های ارزی دولت و توان مدیریت بحران اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تاثیرگذاری این نوسانات بر صادرات کشور دارد.

در نهایت، برای بهره‌گیری از فرصت‌های ناشی از افزایش نرخ ارز و کاهش اثرات منفی آن، سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت‌های هدفمند از تولیدکنندگان و صادرکنندگان ضروری است. تنها در این صورت می‌توان از این تغییرات به‌عنوان فرصتی برای توسعه اقتصادی استفاده کرد و در عین حال از آسیب‌های احتمالی آن کاست.