بازی برد - برد اقتصاد برون‌مرزی
معدنکاری فراسرزمینی، موضوع اقتصادی مهم و ارزآوری است که می‌تواند اقتصاد کشور را رونق بخشد و معادن را از چالش‌هایی که در کشور دارند، نجات دهد. بهره‌گیری از امکانات سایر کشورها در زمینه معدنکاری، می‌تواند نیازهای داخلی معدنی کشور را فراهم کند و از طرف دیگر، می‌تواند چالش‌های موجود معدنکاری را پشت‌سر بگذارد. ایران، با دارا بودن موقعیت‌های معدنی بسیار، گاهی به‌علت محدودیت‌هایی که وجود دارد، نمی‌تواند آن‌طور که باید، از این ظرفیت‌ها استفاده کند. این محدودیت‌ها در سایر کشورها وجود ندارد و ایران می‌تواند با برقراری ارتباط با سایر کشورها، معدنکاری را رونق بخشد.
ارزیابی جهانی معدنکاری فراسرزمینی
معدنکاری فراسرزمینی سال‌هاست که توسط کشورهای مهم در جهان ارزیابی شده است. بسیاری از کشورهای پیشرو با سرمایه‌گذاری روی معادن کشورهای دیگر مواد اولیه خود را تامین می‌کنند. این نوع همکاری‌ها یک معامله برد ـ برد محسوب می‌شود. طی سال‌های اخیر مسوولان و فعالان معدنی کشور اهمیت این موضوع را دریافته و به‌دنبال سرمایه‌گذاری روی معادن سایر کشورها هستند.
یکی از عوامل جذاب برای فعالان معدنی تامین مواد معدنی موردنیاز کشور از طریق معادن کشورهای دیگر است. به‌طورمثال ایران این خطر را احساس کرده است که برای ۱۵سال آینده نیاز به سنگ‌آهن دارد تا تولید محصولات فولادی را پرقدرت ادامه دهد. به‌همین‌سبب سرمایه‌گذاری روی معادن سایر کشورها می‌تواند جایگزین مناسبی برای منابع داخلی باشد. به‌نظر می‌رسد، دلیل اشتیاق معدنکاران داخلی برای سرمایه‌گذاری روی معادن سنگ‌آهن کشوری همچون افغانستان، همین امر باشد.
عامل دیگری که معمولا کشورهای مقصد به آن دچار هستند و به دیگر کشورها اجازه ورود و انجام عملیات معدنی روی معادن خود را می‌دهند؛ این است که باوجود بودن معادن، دانش و تکنولوژی لازم برای بهره‌برداری از آن را در اختیار ندارند. ورود کشور دیگری به معادن آنها هم باعث افزایش درآمد می‌شود و هم تبادل دانش و فناوری بین ۲ کشور رخ می‌دهد. این تبادل دانش می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های کشور مقصد تبدیل شود که بسیار پرسود و ماندگار خواهد بود.
از طرف دیگر، معادن یکی از ارکان رشد اقتصادی کشورهای معدنی به‌شمار می‌آیند. کشورهای در حال توسعه که به‌دنبال راهی برای حرکت به‌سمت توسعه پایدار هستند، می‌توانند معادن را به‌عنوان یکی از روش‌های دستیابی به آن انتخاب کنند.
توسعه معادن می‌تواند باعث رشد اقتصادی، توسعه راه و شهرسازی و پایه‌ریزی صنایع دیگر شود. این مسئله خود می‌تواند نویدبخش روزهای پرفروغ اقتصادی یک کشور باشد.
معدنکاران ایرانی به‌دنبال سرمایه‌گذاری در کشورهای همسایه هستند. به‌گفته فعالان این حوزه؛ افغانستان، ارمنستان، جمهوری‌آذربایجان، کوبا و قزاقستان مقاصد مهم معدنکاری فراسرزمینی برای ایران به‌شمار می‌آیند.
در عین حال برخی شرکت‌ها نیز به‌دلیل کمبود برخی کامودیتی‌ها مانند سنگ‌آهن قصد معدنکاری فراسرزمینی در برخی کشورها را دارند؛ موضوعی که پیش‌تر محل بحث و تبادل‌نظر کارشناسان بود و برخی روایت‌ها گویای عدم‌کفایت ذخایر کشف‌شده کنونی کشور در بخش سنگ‌آهن برای تولید پایدار فولاد طبق اهداف ۱۴۲۰ کشور است.
استفاده ایران از ظرفیت کشورهای دارای معدن
صباح زنگنه، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ارتباط با معدنکاری فراسرزمینی به صمت گفت: امکانات بسیاری در سایر کشورها وجود دارد که موردنیاز کشورمان است و می‌توان از این امکانات با رعایت منافع مشترک دوجانبه، استفاده کرد. ایران، معادن متنوع بسیاری دارد و در برخی رشته‌های اقتصادی به تولید بسیار مطلوبی رسیده که این محصولات نهایی موردنیاز سایر کشورهای دنیا است. از طرفی، برای دریافت مواد خام و مکمل صنایع‌معدنی کشور، ظرفیت‌های فراوانی در آسیا و افریقا وجود دارد که ایران می‌تواند با اتخاذ یک سیاست روشن و مطالعات بازار کشورها و مطالعات بازار کشور خودمان، از این ظرفیت‌ها استفاده کند.
زنگنه ادامه داد: صنایع‌معدنی مختلف کشور می‌تواند از مواد خام کشورهای آسیاسی، افریقایی و برخی کشورهای اروپایی استفاده کند که بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها نیازمند شناخت دقیق است. وجود برنامه‌ریزی‌های اجرایی دقیق، می‌تواند موضوع معدنکاری فراسرزمینی را گسترش دهد و ایران با برقراری ارتباط موثر با کشورهای دارای معدن و تکنولوژی می‌تواند نیاز خود و سایر کشورها را تامین کند. تامین نیازها باید براساس منافع دوجانبه باشد تا همکاری‌های معدنی تداوم یابد. بحث‌های بسیاری پیرامون معدنکاری فراسرزمینی مطرح می‌شود که ایران باتوجه به این موضوع، می‌تواند همکاری‌های تازه‌ای را
آغاز کند.
نقش مهم برقراری ارتباط با چین
وی گفت: ایران با کشوری مانند چین و کشورهای عضو بریکس، باید وارد تعامل‌های اقتصادی در حوزه معدنکاری فراسرزمینی شود تا کمبود سرمایه‌گذاری که بزرگ‌ترین مشکل حوزه معدن است، جبران شود. البته منافع کشور ما و منافع کشور مقابل باید تعریف‌شده باشد تا در آینده، مشکلات دامنگیر کشور نشود. این موضوع قابل‌اجرا و نیازمند درک امکانات و شناخت بازار متقابل است که شناخت هدف و تامین کمبودها از کشورهای موردنظر، نقش بسیار مهمی خواهد داشت. زنگنه خاطرنشان کرد: حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در خارج از کشور، اگر به‌درستی مطالعه و اجرایی شود، می‌تواند امر بسیار مهمی باشد. از سوی دیگر، کشورهای اطراف مانند افغانستان، ظرفیت‌های بسیار بالای معدنی در کشورشان دارند که می‌توان از این ظرفیت‌ها در راستای تامین ۲ کشور و نیاز کشورهای همسایه استفاده کرد. بنابراین، حضور سرمایه‌گذاران ایرانی در معادن افغانستان، نمی‌تواند مشکلی برای کشور داشته باشد. سرمایه‌گذاری در افغانستان از نظر دارای ارزش سرمایه‌گذاری بودن، امری قطعی است. چنین موضوعی نیازمند توافق میان دو دولت است که یک سرمایه‌گذار فعال در بخش خصوصی، اگر قصد مشارکت در این کشور را دارد، چه تضمینی برای محفوظ بودن سرمایه وجود خواهد داشت.
وی افزود: گاهی با ایجاد یک همکاری سه‌جانبه، می‌توان به چنین موضوعی جنبه عملی داد. معدنکاری فراسرزمینی، امری عملی است و برای مثال، کشور چین، سرمایه‌گذاری‌هایی را در افغانستان انجام می‌دهد. افغانستان باتوجه به نزدیکی به ایران، می‌تواند همکاری‌هایی را در راستای انتقال مواد خام به ایران در راستای فرآوری مواد خام معدنی عملیاتی کند. شرط مسائل حقوقی و ضمانت‌های لازم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است تا بتوان پروژه‌های معدنکاری در دیگر کشورها عملیاتی شود. می‌توان نتیجه گرفت که معدنکاری فراسرزمینی برای هر دو کشور طرف اجرا، منافع بسیاری در پی خواهد داشت. وی گفت: کاهش سرمایه در گردش تولیدکنندگان، بلاتکلیفی کالاهای گشایش اعتبار شده از محل حساب ذخیره ارزی، سردرگمی درباره نحوه تسویه تسهیلات ارزی و افزایش ریسک صنعت بیمه، از دیگر چالش‌هایی است که تحریم‌ها بر سر بازارهای مالی و صنعتی کشور آورده است. البته معادن نیز از این موضوعات بی‌نصیب نمانده‌اند. کمبود ماشین‌آلات معدنی، یکی از چالش‌های بزرگ معادن است که تحریم سد راه ورود آنها شده و معدنکاری را با دردسر همراه کرده است. معدنکاری فراسرزمینی، می‌تواند تنها از یک بابت موثر باشد و آن، تحریم نبودن سایر کشورها است. کشورهای بسیاری در اطراف ما وجود دارند که تحت تحریم‌های امریکا نیستند و ایران می‌تواند در آن کشورها سرمایه‌گذاری کند.
باید نگاهی به کشورهای همسایه داشته باشیم
چندی پیش عماد هاشمی‌زاده، فعال معدن در ارتباط با موضوع معدنکاری فراسرزمینی گفت: بنده معتقدم که در حوزه فولاد و آهن، نیازمند سنگ هستیم تا مجموعه‌های فولادی بتوانند سرپا بمانند.
ذخایر فعلی ما تا چند سال آینده پاسخگو نخواهد بود، بنابراین نیاز است که حفاری عمیق انجام شود. علاوه بر این، باید مجموعه‌های دولتی همت کنند و به‌سمت استخراج و حتی اکتشاف قدم بردارند.
وی افزود: همچنین نیاز است که نگاهی به کشورهای دیگر، چه در همسایگی و چه در مرزهای دور داشته باشیم. کشورهایی نظیر افغانستان، برزیل، استرالیا، ونزوئلا و... بخش خصوصی اگر می‌خواهد وارد گود شود، باید هوشمندانه عمل کند تا قراردادهای حقوقی، بین‌المللی خیلی محکمی ببندد؛ قراردادهایی که مو لای درز آن نرود.
این فعال معدنی خاطرنشان کرد: برای اینکه این اتفاق رخ دهد، نیازمند همکاری سفارتخانه‌های‌مان هستیم. متاسفانه تا یک سال پیش در هیچ سفارتخانه‌ای، رایزن اقتصادی نداشتیم. اگر رایزنان اقتصادی ما با همراهی وزارت صمت کمک کنند تا معادن فرامرزی شناسایی شوند، آنگاه است که بخش خصوصی می‌تواند وارد عمل شود. آن موقع است که تضمینی برای استمرار فعالیت زنجیره فولاد کشور فراهم می‌شود.
وجود محدودیت‌های اکتشافی
وی با بیان اینکه باتوجه به محدودیت‌هایی که در بحث اکتشاف در معادن داخلی وجود دارد، پروژه بهره‌برداری از معادن فراسرزمینی را باید پی گرفت، اظهار کرد: منابع‌طبیعی، محیط‌زیست و معارضان معدنی مشکلات زیادی برای فعالان معدنی و صاحبان معدن در ایران ایجاد کرده‌اند، از این‌رو در پیشنهاد سرمایه‌گذاری در معادن دیگر پیشنهاد بسیار خوبی است. طرح معادن فراسرزمینی مورداستقبال فعالان بخش خصوصی قرار گرفته است و امیدواریم که در چند کشور به‌صورت کنسرسیومی این پروژه را فعال کنیم.
عمادی خاطرنشان کرد: اصل موضوع باید بر تقویت بخش خصوصی استوار باشد و لازم است دولت در این زمینه از بخش خصوصی حمایت کند. در این میان، اگر دولت در بخش دیپلماسی اقتصادی از فعالان خصوصی حمایت کند، بدون‌تردید زودتر به نتیجه خواهیم رسید.
کشورها در حوزه صنعت قوانین خاص خود را دارند و ما باتوجه به میزان عیار ذخیره‌شده در معادن، راه‌های دسترسی و زیرساخت‌های موجود در آن کشورها تعیین می‌کنیم که در کدام کشورها سرمایه‌گذاری را آغاز کنیم. باید به این نکته توجه داشت که در بخش زیرساخت‌ها و ماشین‌آلات معدنی ضعیف هستیم و باید از سایر کشورها این نیازها را تامین کنیم.
وی در پاسخ به این سوال که معدنکاری فراسرزمینی در تامین مواد اولیه صنایع معدنی کشور چه تاثیری دارد، اظهار کرد: شک نکنید که معدنکاری فراسرزمینی به رفع مشکل تامین مواد اولیه کمک خواهد کرد، به‌ویژه در حوزه سنگ‌آهن حتما شرکت‌های ایرانی مجبور هستند به‌سمت معادن فراسرزمینی حرکت کنند. هر شرکتی که زودتر به این فکر باشد، سود بیشتری کسب خواهد کرد. تا امروز شرکت‌های زیادی به کشورهای دیگر رفته و از معادن آنها بازدید کرده‌اند، اما تعداد محدودی از آنها عملیات معدنکاری را در این معادن آغاز کرده‌اند.
سخن پایانی
توجه به اهمیت معدنکاری فراسرزمینی، نیاز است تا دولت، توجه ویژه‌ای بر این موضوع داشته باشد و بخش خصوصی را که می‌تواند یکی از محرک‌های اصلی این امر باشد، وارد
زمین کند. توجه به چنین موضوعی، نه‌تنها نیاز داخل را تامین می‌کند، بلکه می‌تواند جایگاه ایران را در میان کشورهایی که در حوزه معدن، حرفی برای گفتن دارند، ارتقا دهد.
دولت باید عزم جدی در راستای تحقق چنین موضوعی داشته باشد.
