ایران، بهشت سنگ جهان
در بسیاری از کشورهای دنیا، معادن سنگی وجود دارد که تامین‌کننده نیاز صنایع و مصرف‌کنندگان سنگ در سرتاسر دنیا هستند و به‌نوعی می‌توان گفت، این معادن در ۵ قاره جهان پراکنده شده‌اند. در بین این معادن، می‌توان از معادن با ارزش مرمریت هم نام برد که بخش قابل‌توجهی از آنها در کشور ما ایران قرار دارد. البته هرکدام از این معادن دارای نوع مخصوصی از مرمریت بوده و در میان شهرهای مختلف، استان‌های لرستان، مرکزی، یزد و کرمان به‌ترتیب دارای بیشترین معادن سنگ مرمریت هستند. ما در این گزارش، طبق روال هر هفته به بررسی معادن مهم دنیا پرداخته‌ایم.
جایگاه صنعت سنگ در اقتصاد کشور
تولید و مصرف سنگ‌های تزئینی و نما در ایران دارای قدمت طولانی است. استفاده از این سنگ‌ها در هزاره‌های نخست شکل‌گیری تمدن در سرزمین ایران، چه به‌عنوان سنگ‌های ساختمانی و چه به‌عنوان سنگ‌های تزئینی داخل بناها مرسوم بوده است. آثار برجای‌مانده از مصرف چنین سنگ‌هایی در تخت‌جمشید، پاسارگارد، تخت‌سلیمان و بسیاری از بناهای ساسانی و اسلامی تا امروز در سراسر کشور پراکنده و مشهود است. سرزمین ایران به‌دلیل تنوع رخدادهای زمین‌شناسی و عریان بودن نسبی سنگ‌های مختلف به‌دلیل پوشش ناچیز جنگلی و خاک‌ها، از نظر طبیعی دارای ظرفیت‌های بالایی از انواع سنگ‌های تزئینی و نما، از جمله سنگ‌های نرم برش و سخت برش است. این فراوانی و تنوع اجازه می‌دهد ایران بتواند در بازار داخلی و جهانی جایگاه مهمی را کسب کند. موقعیت جغرافیایی ایران از نظر به‌دست آوردن بازارهای خارجی نیز بسیار مناسب است، زیرا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، به‌مناسبت اینکه رهنمون‌های زمین‌شناسی محدودی دارند و کشورهای اروپایی و خاور دور به‌دلیل مسائل زیست‌محیطی، امکانات کمتری برای گسترش معدنکاری و صنایع سنگین از جمله صنعت سنگ را دارند و سرانجام به‌دلیل گرانی انرژی و نیروی کار، مزیت نسبی مانند ایران برای توسعه این صنعت را ندارند.بنابراین ایران می‌تواند تولید و همچنین بازار بهتری برای رونق صنایع پایین‌دستی سنگ‌های تزئینی و نما را برای صادرات داشته باشد. هرچند بسیاری از فعالیت‌های استخراج، فرآوری و فروش داخلی و خارجی سنگ ایران توسط بخش خصوصی و بدون حمایت برنامه‌ریزی‌شده دولت انجام گرفته، اما بازار سنگ ایران در 3 دهه اخیر، به‌تدریج با ایجاد ظرفیت‌های استخراج و تولید و فرآوری و به‌روز کردن تکنولوژی در ابعاد داخلی و خارجی از رونق مناسبی برخوردار شده است. ایران به‌واسطه سهولت دسترسی به بازار سنگ و موقعیت جغرافیایی، نیروی جوان و متخصص و وجود ذخایر غنی در زمینه تنوع سنگ‌نما، مقام اول؛ ذخیره سنگ، مقام سوم و در فرآوری و تولید، رتبه چهارم جهان را دارد. باوجودی که ۲۵ درصد ذخایر سنگ دنیا در ایران هستند، اما در صادرات این صنعت جایگاه مطلوب و مشخصی ندارد. امروزه معادن بسیار زیادی در ایران وجود دارد که در حوزه استخراج سنگ‌های تزئینی ساختمان مشغول به کار هستند. معادن سنگ ایران در مقایسه با رقیب خود هند که تنها سنگ گرانیت یا ایتالیا که سنگ مرمریت در آن یافت می‌شود، بسیار متنوع بوده و در آن می‌توان انواع سنگ‌های ساختمانی را استخراج کرد. همین تنوع در معادن و گونه‌های سنگ باعث شهرت ایران به بهشت معادن سنگ ساختمانی شده است. صادرات سنگ ایرانی به کشورهای زیادی انجام می‌شود. این صنعت بازار فعالی در کشورهایی مثل چین و امارات متحده عربی دارد. صادرات سنگ ایران به اروپا نیز انجام می‌شود. کشورهای ایتالیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، بلژیک و لهستان در اروپا و کشورهای امریکای‌جنوبی، استرالیا و ژاپن، واردکنندگان سنگ ایران هستند. می‌توان گفت ایران محصولات کمی برای صادرات به اروپا دارد، پس باید از ظرفیت صادرات سنگ به این قاره استفاده کنیم. ایران هشتمین کشور دارنده معادن سنگ ساختمانی به‌شمار می‌رود. تقریبا ۸۰ درصد از انواع سنگ‌های ساختمانی در ایران وجود دارد و استخراج می‌شود. بسیاری از سنگ‌های ساختمانی ایران جزو باکیفیت‌ترین سنگ‌های دنیا هستند. با صادرات سنگ ایران، این سنگ‌ها در تمام جهان با نام ایران شناخته می‌شوند. بیشترین معادن سنگ ایران در شهرهای اصفهان، کرمانشاه، محلات و قم واقع هستند. آنچه در ادامه می‌خوانید اطلاعاتی از معادن سنگ برخی از کشورهای معدن‌خیز جهان است
ایتالیا
سنگ مرمریت‌های استخراج‌شده از معادن ایتالیا به‌دلیل خلوص بالا، ماندگاری و زیبایی به‌عنوان بهترین سنگ‌های مرمریت در دنیا شناخته می‌شوند. بیشتر معدن‌های مرمریت ایتالیا در استان‌های ماسا و توسکانی واقع شده‌اند و از جمله این معادن می‌توان از معدن سنگ مرمریت ایتالیا در Monte Altismo نام برد که در دامنه کوه “Seravezza” قرار دارند. این معدن‌ها به‌لطف تلاش‌های میکل آنژ زمانی که در جست‌وجوی سنگ مناسب برای ساخت مجسمه‌های خود بود، کشف شدند. سنگ سفید با رگه‌های خاکستری استخراج‌شده از این معادن به کیفیت بالا و زیبایی معروف است و در ساخت بسیاری از مجسمه‌های معروف و دکوراسیون و نمای ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. در حال حاضر آثار ارزشمند تاریخی مختلفی نظیر مجسمه‌ها و بناهای زیادی در این سرزمین با سنگ‌های استخراج‌شده از این معادن ساخته شده‌اند. بسیاری از مجسمه‌ها و معابد باستانی شهر رم نظیر معبد پانتون در ۱۲۶ سال قبل از میلاد مسیح و مجسمه ادوارد هفتم در سال ۱۹۱۳ از این نوع مرمریت ساخته شده‌اند.
امریکا
معدن Danby در کوه Dorest به‌عنوان بزرگ‌ترین معدن سنگ مرمریت در جهان شناخته می‌شود.
این معدن در دهه ۱۸۵۰ تاسیس شد و به‌عنوان نخستین معدن مرمریت در ایالات‌متحده امریکا به‌ثبت رسید. یکی از معروف‌ترین سنگ مرمریت‌های این معدن “Imperial Danby” است که با رگه‌های خاکستری و یا طلایی شناسایی می‌شود.
ضمنا معدن یل نیز در ۲ مایلی شهر کلرادو امریکا واقع شده است.
این نوع مرمریت به رنگ سفید با دانه‌بندی درشت و منظم است که رگه‌های نازک قهوه‌ای در آن دیده می‌شود. این نوع مرمریت بافت یکنواختی دارد که به آن مرمریت برفی نیر گفته می‌شود. بسیاری از بناهای مشهور کشور امریکا نظیر یادبود آبراهام لینکلن و یادبود سربازان گمنام از مرمریت‌های این معدن ساخته شده است.
ترکیه
کشور ترکیه به‌عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی سنگ مرمریت به بازار مصرف دنیا شناخته می‌شود. این کشور دارای معادن غنی از مرمریت است که معدن آلانیا با بهره‌مندی از مرمریت «Emperador Dark Marble»به‌عنوان یکی از معادن ارزشمند در این کشور شناخته می‌شود.
امپرادور دارک تم رنگ قهوه‌ای تیره دارد و رگه‌های سفید و طلایی محیطش را پر کرده و جذابیت منحصر به فردی به این سنگ داده‌اند. ساب‌پذیری خوب، شفافیت بالا و نقش و الگوی چشم‌نواز آن همیشه نظر معماران و طراحان آرشیتکت را به خودش جلب می‌کند. امپرادور لایت هم برادر دوقلوی همین سنگ است که خلاف نوع دیگر، بیشتر از معادن ترکیه وارد ایران می‌شود. تم رنگ این سنگ عسلی، رگه‌های سفید و طلایی عنکبوتی است. به‌تازگی در کشور خودمان هم سنگ‌های مرمریتی کشف شده‌اند که شباهت بسیار زیادی به امپرادور لایت دارند.
اسپانیا
یکی از معروف‌ترین معادن تولیدکننده مرمریت نوع کرما مارفیل در شهر آلیکانته اسپانیا واقع شده است.
در معادن این ناحیه تنوع وسیعی از انواع مرمریت‌های Crema Marfil وجود دارد که دارای جذابیت و زیبایی‌های منحصر به‌فردی هستند.
یونان
این معدن که در کوه‌های Pentelicus و در نزدیکی آتیکا از مناطق تاریخی آتن واقع شده است، به‌عنوان یکی از معروف‌ترین معادن سنگی در دنیا شناخته می‌شود.
جزیره پاروس در کشور یونان نیز دارای یکی از غنی‌ترین منابع مرمریت است که قدمت استخراج آن به زمان امپراتوری روم باز می‌گردد. معادن ماراتی در این جزیره سنگ با برخورداری از سنگ مرمریت‌های سفیدرنگ موردتوجه مجسمه‌سازان معروفی از سراسر دنیا قرار گرفته‌اند.
ایران
بخش قابل‌توجهی از معادن مرمریت دنیا در کشور ایران قرار دارد. از میان معادن متعدد در شهرهای مختلف، استان‌های لرستان، مرکزی، یزد و کرمان دارای بیشترین معادن سنگ مرمریت هستند. سایر استان‌ها نظیر خراسان، هرمزگان و فارس هم از تعدادی معادن مرمریت برخوردار هستند.
هندوستان
معدن مرمریت Makrana marble تولیدکننده مرمریت سفید نیز از دیگر معادن معروف سنگ مرمریت در دنیاست که در منطقه ناگور در استان راجستان از استان‌های بخش غربی هند واقع شده است.
این نوع سنگ از لحاظ رنگ و بافت به چند دسته تقسیم می‌شود:
مرمریت سفید: با رنگ سفید مشخص شده است و در بناهای تجاری و مذهبی نظیر مسجد، معبد، کلیسا و یادبودها استفاده شده است.
مرمریت قهوه‌ای آلبرتا: به رنگ سفید شیری تا خاکستری تا قهوه‌ای وجود دارد و به‌صورت بلوک و تایل و اسلب برش داده می‌شود. مرمریت دانگری: این نوع مرمریت از قدیمی‌ترین بخش معدن مجموعه ماکراناست و به‌طورعمده در کف ساختمان مورداستفاده قرار می‌گیرد. بسیاری ار بناها و یادبودهای مهم کشور هند از مرمریت‌های معادن ماکرانا استفاده شده است مانند بنای تاج محل در آگرای هند و یادبود ویکتوریا در کلکته.
سخن پایانی
صنعت سنگ به‌شدت محیط‌زیست را تخریب می‌کند و متاسفانه ما بدون اینکه هیچ‌گونه استراتژی داشته باشیم، با هدف توسعه صادرات یا افزایش تولید در زیباترین مناطق کشور که معادن در آنجاها وجود دارند، آن مناطق را به تلی از خاک تبدیل می‌کنیم؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون از ۱۰۰ تن سنگ استخراج‌شده ۷۰ تن را دور می‌ریزیم و محیط‌زیست را تخریب می‌کنیم؛ در صورتی که این ضایعات بسیار ارزشمند هستند و اگر بتوانیم آنها را به پودر سنگ تبدیل کنیم، دارای ارزش‌افزوده بسیار بالایی خواهند بود. محصولی که کاربرد استراتژیک در دنیا دارد و موردنیاز صنایع جانبی است، اما بدون توجه به این واقعیت، به‌سادگی از کنار آن می‌گذریم، ضمن اینکه محیط‌زیست را هم به‌شدت تخریب می‌کنیم.
