صنعت چاپ به‌ویژه در سال‌های اخیر روزهای سختی را پشت‌سر گذاشته و همواره فعالان این صنعت از وضعیت آن ابراز نگرانی می‌کنند. در کنار عدم‌امکان بروزرسانی تجهیزات و ماشین‌آلات، نداشتن متولی مشخص این صنعت را به محاق برده است. این در حالی است که جای صنعت چاپ به‌عنوان یک صنعت استراتژیک در سیاست‌گذاری‌های کلان خالی است. کارشناسان معتقدند صنعت چاپ ایران با وجود تمام ظرفیتی که دارد در حال حاضر در جایگاه جهانی مناسبی نیست و نیاز به حمایت جدی دارد. صمت در این گزارش درباره عمده چالش‌های صنعت چاپ با فعالان این صنعت گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.

صنعت چاپ در تنگنا

جهانگیر رضایی، عضو اتحادیه چاپخانه‌داران استان قم درباره وضعیت کنونی صنعت چاپ به صمت گفت: صنعت چاپ به‌عنوان یک صنعت استراتژیک و نماد توسعه‌یافتگی در بین کشورهای جهان شناخته می‌شود. این صنعت مهم در حال حاضر در ایران شرایط مناسبی ندارد. از حدود یک دهه گذشته تاکنون صنعت چاپ در ایران با چالش‌های گوناگونی دست‌به‌گریبان بوده است. از کمبود نقدینگی تا مشکلاتی در تامین مواد اولیه و بروزرسانی تجهیزات و ماشین‌آلات و... این صنعت را به صنعتی گرفتار تبدیل کرده است و ما در نتیجه این شرایط شاهد تعطیلی برخی از واحدهای فعال در صنعت چاپ هستیم که وضعیت نگران‌کننده‌ای را ایجاد کرده است.

رضایی افزود: در حال حاضر تقاضا در صنعت چاپ بالاست، اما چالش‌های این صنعت مانع از پاسخگویی به این تقاضاها شده که از عمده‌ترین آنها فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات است. ماهیت صنعت چاپ در جهان فناوری امروز، مدام در حال تغییر است و بروزرسانی تجهیزات این صنعت باید به سرعت و در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت انجام شود. این گلوگاه اصلی صنعت چاپ است که امکان خرید و بروزرسانی این تجهیزات فراهم نیست و فعال این صنعت را متحمل صرف هزینه زیادی می‌کند.

 فعال حوزه چاپ ادامه داد: متاسفانه صنعت چاپ در کشور ما از کشورهای دیگر عقب‌مانده و در این میان هم بانک‌های حمایت چندانی از این صنعت نمی‌کنند. از سوی دیگر هم رغبت و انگیزه‌ای برای ارتقای آن وجود ندارد و بیشتر فعالیت‌های این صنعت بر حوزه چاپ و بسته‌بندی متمرکز شده است. صنعت چاپ به‌طور خاص یک صنعت وابسته به واردات است که بیشتر نیازهای آن از کشور آلمان تامین می‌شود. در این میان دشواری در ثبت سفارش و انجام واردات از یک سو و گرانقیمت بودن ماشین‌آلات و تجهیزات و عدم‌حمایت بانک‌ها از سوی دیگر، به‌وضوح صنعت چاپ را در شرایط دشوار ادامه حیات قرار داده است. واقعیت این است که بانک‌ها تعامل خوبی با فعالان این صنعت ندارند و درحالی‌که گردش مالی در این صنعت بالا نیست، حمایت‌های مالی دولت شامل حال آن نمی‌شود؛ ازاین‌رو انتظار این است که این تعامل بهبود یابد و تسهیلات راحت‌تر در اختیار فعالان این صنعت قرار بگیرد. تامین قطعات و مواد اولیه به آورده مالی قابل‌توجهی نیاز دارد که در این بخش هم دولت می‌تواند به کمک صنعت چاپ بیاید.

چالش‌های دوگانه و آسیب‌زننده

رضایی در ادامه گفت: مشکلات صنعت چاپ برگرفته از عوامل گوناگونی است که بخشی از آنها به تحریم‌های خارجی برمی‌گردد و بخشی هم متاثر از سوءمدیریت داخلی است. در کل مسیر برای توسعه صنعت چاپ هموار نیست. البته با تمام اینها راهکارهایی برای کمک به صنعت چاپ وجود دارد. یکی از راه‌هایی که دولت می‌تواند به صنعت چاپ کمک کند، تبدیل شهرک صنعتی چاپ به یک منطقه آزاد است که در صورت همراهی وزارت صنعت، معدن و تجارت و براساس قوانین مناطق آزاد و ارتباط راحت‌تر بین‌المللی بخش زیادی از مشکلات فعالان صنعت چاپ برطرف خواهد شد و به گردش مالی این صنعت کمک می‌کند. این پیشنهاد در ابتدای دهه ۹۰ ازسوی اتحادیه چاپخانه‌داران پیگیری شد، اما در نهایت به‌دلیل عدم‌حمایت متولیان امر و همچنین نبود انگیزه برای اجرای آن، به نتیجه نرسید.

وی با اشاره به اینکه صنعت چاپ ما در تنگنای شدیدی قرار دارد، اظهار کرد: این صنعت در حالی در تنگنا قرار دارد و به آن توجهی نمی‌شود که در کشورهای توسعه‌یافته برای آن اهمیت خاص و ویژه‌ای قائل هستند و جزو صنایع استراتژیک به‌شمار می‌رود. واقعیت این است که ازسوی مسئولان کشور نگاه درستی به صنعت چاپ نمی‌شود. دولت از طریق نهادهای گوناگون از آموزش‌وپرورش گرفته تا ارشاد و سازمان حج و زیارت و... وارد صنعت چاپ‌شده یعنی عکس اصل ۴۴ عمل کردند و صنعتی که در اختیار مردم و اتحادیه‌ها بود، به دست نهادها و سازمان‌های دولتی افتاد. این موضوع در اواخر دهه ۷۰ اتفاق افتاد و آسیب بسیار بزرگی به صنعت چاپ وارد کرد. در حال حاضر، بسیاری از سرمایه‌های بخش صنعت کشور خوابیده و به‌نوعی این سرمایه‌ها هدر رفته است. متاسفانه مسیر را اشتباه رفتند. به‌دلیل همین تصمیمات اشتباه، بسیاری از فعالان صنعت چاپ از این صنعت خارج شدند. البته هنوز هم می‌توان این اشتباه را با واگذاری بخش‌های دولتی صنعت چاپ به بخش خصوصی جبران کرد؛ در صورتی که مدیریت درستی بر این صنعت حاکم شود و دولت بیشتر نقش نظارتی داشته باشد.

صنعت چاپ حامی ندارد

فعال حوزه چاپ در پایان با اشاره به اینکه صنعت چاپ دو متولی دارد، اما حامی ندارد، دو متولی گفت: موضوع چالش‌برانگیز دیگر درباره صنعت چاپ، وجود دو متولی به‌نام وزارت صمت و ارشاد است که از دهه ۸۰ مطرح بوده است. متاسفانه نه وزارت ارشاد بودجه خوبی برای صنعت چاپ در نظر می‌گیرد و نه وزارت صمت و در نهایت آسیب متولیان دوگانه را صنعت چاپ دید. هر دو وزارتخانه مدعی تولی‌گری صنعت چاپ هستند، اما درنهایت حرکت مثبتی برای حمایت از این صنعت نکردند. صنعت چاپ صنعتی فرسوده شده که حمایت هم نمی‌شود و به فراموشی سپرده شده است.

صنعتی با چالش‌های بی‌شمار

علی مزرعتی، فعال حوزه چاپ نیز درباره مشکلات صنعت چاپ کشور با اشاره به اینکه این صنعت وضعیت چندان مناسبی ندارد به صمت گفت: کمبود نیروی متخصص، فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات، نبود نقدینگی، مشکلات تامین و تخصیص ارز، مشکلات گمرکی و ترخیص تجهیزات، به‌صرفه نبودن اجرت کارهای چاپی، عدم‌حمایت دولت و در دسترس نبودن دوره‌های آموزشی تخصصی برای بروزرسانی مهارت نیروهای انسانی از جمله معضلاتی است که صنعت چاپ را در شرایط بدی قرار داده است.

مزرعتی در ادامه اظهار کرد: در شرایط کنونی این صنعت مانند بسیاری از صنایع دیگر متاثر از تحریم‌ها امکان واردات و صادرات ندارد و فعالان این صنعت برای تامین مواد اولیه و قطعات و لوازم یدکی، ناچار به دور زدن تحریم‌ها هستند که هزینه بالایی برای آنها دارد و علاوه بر آن زمانبر است. در حالی که تجهیزات صنعت چاپ به سرعت زیادی تغییر می‌کنند، این موضوع صنعت چاپ ما را از دنیا عقب نگه داشته و آسیب‌های بسیار جدی به آن زده است. در چنین شرایطی اغلب ناچار به استفاده از قطعات و لوازم چینی کم‌دوام هستیم که هم به ماشین‌آلات ما آسیب وارد می‌کند و هم منجر به کاهش کیفیت انجام کارهای ما می‌شود.

نیازمند حمایت نهادهای بالادستی

مزرعتی ادامه داد: به‌نظر من، نخستین چالش صنعت چاپ در زمینه تامین و آموزش نیروی انسانی ماهر است و در مرحله بعد، عدم‌حمایت از این صنعت و نبود چارچوب مشخص برای واردات ماشین‌آلات نو یا با طول عمر کم. البته در قالب‌های گوناگونی مانند ارائه تسهیلات، تخصیص ارز نیمایی و... می‌توان به حل برخی از مشکلات صنعت چاپ کمک کرد که متاسفانه عملی نمی‌شود. ارزش دلاری ماشین‌آلات صنعت چاپ بسیار بالاست و فعال این صنعت نمی‌تواند به‌راحتی نسبت به خریداری آنها اقدام کند. این به‌نوبه خود مشکل بزرگی است و حل آن قاعدتا نیاز به حمایت‌های بالادستی دولت و وزارتخانه‌های مربوطه دارد.

صنعتی که ناشناخته مانده است

مزرعتی گفت: در کنار تمام مشکلاتی که صنعت چاپ دارد، متاسفانه برای این صنعت چشم‌انداز و برنامه میان‌مدت و بلندمدتی در قالب یک برنامه مدون تعریف نشده است. نامعلوم بودن مسیر این صنعت یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های این صنعت است که در ادامه امکان جذب و ورود سرماهی‌های جدی به این صنعت را تحت‌تاثیر قرار داده است. صنعت چاپ یکی از صنایع بسیار مهم کشور است، اما در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های کلان دولت‌ها نشانی از آن نیست. این صنعت جامعه بسیاری را تحت‌پوشش دارد و در صورتی که موردحمایت جدی قرار نگیرد و از این شرایط بحرانی عبور نکند، چالش‌هایی برای این گستره بزرگ از جامعه، از فعالان چاپ روز لباس و بسته‌های مواد خوراکی گرفته تا حوزه کتاب و مجله و هر کالایی وابسته به صنعت چاپ ایجاد می‌کند.

این کارشناس صنعت چاپ درباره اهداف توسعه‌ای این صنعت در کشور اظهار کرد: اگر متولیان امر در سطوح بالا نگاه ویژه‌ای به صنعت چاپ داشته باشند و اتحادیه‌ها و تشکل‌های مربوطه همکاری و همراهی کنند تا این صنعت معرفی و ظرفیت‌های آن دیده شود، قاعدتا صنعت چاپ در مسیر توسعه حرکت خواهد کرد و شاهد تحقق اهداف توسعه‌ای شایسته و بایسته‌ای در این صنعت خواهیم بود.

صنعت چاپ فناوری‌محور است

مزرعتی درباره لزوم حرکت صنعت چاپ به سمت توسعه گفت: ویژگی بارز تکنولوژی به‌روز شدن است و از آنجا که صنعت چاپ فناوری‌محور است باید با تکنولوژی روز حرکت کنیم تا بتوانیم صنعت چاپ پویا و ماندگار و پیشرفته‌ای داشته باشیم. با این حال در صنعت چاپ نسبت به کشورهای اروپایی از نظر تکنولوژی و ماشین‌آلات بسیار عقب‌مانده‌ایم. صنعت چاپ ما با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. به‌ندرت در سطح کشور چاپخانه‌هایی را داریم که نزدیک استانداردهای جهانی فعالیت دارند. هزینه ایجاد زیرساخت چاپخانه‌داری متناسب با استانداردهای جهانی بسیار بالاست، این در حالی است که برخی از فعالان این صنعت از تامین هزینه زیرساخت‌های اولیه نیز ناتوان هستند.

مزرعتی در پایان تاکید کرد: صنعت چاپ با تمام مشکلات و چالش‌هایی که با آنها روبه‌رو است، اما ظرفیت بالایی دارد و اگر موردحمایت جدی قرار گیرد می‌تواند نقش تاثیرگذاری در صنعت و اقتصاد کشور داشته باشد و به‌واسطه گستره پوشش‌دهی بالایی که دارد می‌تواند اشتغالزایی و درآمدزایی بالایی برای کشور داشته باشد. این صنعت اگر دیده شود روزهای روشنی خواهد داشت.

سخن پایانی

بنا بر این گزارش، صنعت چاپ در شرایط سخت و دشواری قرار گرفته و بیش از پیش نیازمند توجه و حمایت جدی دولت است. این صنعت در کشور می‌تواند نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در توسعه اقتصادی کشور داشته باشد، اما مغلوب سیاست‌گذاری‌های اشتباه و نبود چشم‌انداز بلندمدت شده و سیر قهقرایی پیدا کرده است. فعالان صنعت چاپ معتقدند یکی از عمده مشکلات این صنعت، نداشتن متولی یگانه و مشخصی برای آن است که همین خود حمایت از این صنعت را کمرنگ کرده است. در کنار این موضوع، فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات صنعت چاپ دردسرآفرین شده است. انتظار می‌رود دولت جدید مشکلات این صنعت مهم و استراتژیک را شناسایی کرده و به‌واسطه اهمیت این صنعت آن را در اولویت بررسی و حمایت قرار دهد.