ذخیره‌سازی راه‌حلی برای رفع ناترازی گاز در فصل سرما
طبق دفتر مطالعات انرژی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در حال حاضر متوسط ناترازی سالانه گاز کشور حدود ۱۲۰میلیون مترمکعب در روز و حداکثر میزان ناترازی در فصل سرد معادل ۳۱۵میلیون مترمکعب در روز است. آمار این ناترازی در حالی ارائه می‌شود که ایران بعد از روسیه، دارنده دومین ذخایر گاز طبیعی جهان است و همچنین این موضوع که ایران سومین تولیدکننده گاز طبیعی و چهارمین مصرف‌کننده آن است نیز، نکته قابل‌تاملی است که نشان از وضعیت نامتوازن تولید و مصرف دارد. باوجود بالا بودن تولید، کشور همواره درگیر ناترازی، به‌ویژه در فصول سرد است
براساس آمار متوسط ناترازی سالانه گاز کشور حدود ۱۲۰میلیون مترمکعب در روز و حداکثر میزان ناترازی در فصل سرد معادل ۳۱۵ میلیون مترمکعب در روز است که یکی از راه‌های عبور از ناترازی گاز، استفاده از ظرفیت ذخیره‌سازی است.
میزان شدت مصرف انرژی در ایران 2برابر متوسط دنیا بوده که نشان از هدررفت و مصرف غیربهینه انرژی در زنجیره تولید تا مصرف انرژی دارد. ایران حدود یک درصد از جمعیت جهان را تشکیل داده، اما حدود ۶ درصد گاز طبیعی دنیا را مصرف می‌کند. این شدت مصرف، پدیده ناترازی گاز را رقم زده که آسیب‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی بسیاری را برای کشور ایجاد کرده است.
در مواجهه با مسئله ناترازی گاز، باید 2 مفهوم ناترازی فصلی (اوج مصرف) و ناترازی سالانه را از یکدیگر تفکیک کرد. ناترازی فصلی، ناترازی مشهود و بحران‌آفرین است و اثرگذاری لحظه‌ای بر مشترکان مصرفی دارد؛ در مقابل ناترازی سالانه، ناترازی عمیق ولی غیرمشهود است که اگرچه اثر آن به‌صورت مستقیم به مردم تحمیل نمی‌شود، اما به‌دلیل انتقال بار ناترازی به بخش صنعت و صادرات گاز کشور، آثار زیانباری بر تولید و وجهه بین‌المللی کشور دارد.
اصلی‌ترین راهکار رفع ناترازی گاز، اصلاح نرخ انرژی است که با شرایط اقتصادی موجود عملا امکان‌پذیر نیست و دولت سیزدهم هم تلاش کرد با راهکارهای غیرقیمتی، ناترازی گاز را کنترل کند، اما این ناترازی همچنان یک چالش بزرگ، پیش‌روی دولت چهاردهم است. اگر در زمستان ۱۴۰۳ سرمایی فراگیرتر و شدیدتر نسبت به زمستان ۱۴۰۲ بر کشور حاکم شود، با تشدید تقاضای مصرف گاز در بخش خانگی، امکان افزایش ناترازی تا ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز نیز وجود دارد و این به‌معنای افزایش محدودیت در تامین گاز بخش مولد کشور است.
دولت خود را آماده کند
دولت چهاردهم باید خود را برای مقابله با چنین وضعیتی آماده کند و از آنجا که راهکارهای قیمتی در حال حاضر به‌کار نمی‌آیند، دولت باید با استفاده از راهکارهای غیرقیمتی، دست به اقدامات سریع و جدی، برای روبه‌رویی با این شرایط بزند.
عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون صنعت نفت به‌تازگی درباره موضوع ناترازی انرژی و اولویت دولت چهاردهم برای رفع آن بیان کرده است: «برای کاهش شیب رشد بسیار شدید ناترازی انرژی کشور به‌ویژه ناترازی گاز قاعدتا اولویت دولت باید به 2 حوزه تولید و مصرف معطوف شود، دولت جدید در حوزه تولید باید به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری برای مشارکت در طرح فشارافزایی در پارس‌جنوبی باشد که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، در این حوزه باید به‌دنبال سرمایه‌گذاری برای اکتشاف میادین گازی جدید و توسعه و به‌ویژه میادین گازی کشف‌شده در شمال‌شرق کشور باشیم.»
ذخیره‌سازی، یک راه‌حل اساسی
متوسط نسبت ذخیره‌سازی گاز به کل مصرف در دنیا ۱۱ درصد بوده و در امریکا، روسیه و اروپا این شاخص، حدود ۲۰ درصد است؛ اما ایران، باوجود برخورداری از دومین ذخایر گاز جهان، دارای ظرفیت ذخیره‌سازی 4.1درصدی است که لازم است این عدد به حداقل ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.
در حال حاضر راهی جز سرمایه‌گذاری روی توسعه میادین و ذخیره‌سازی، برای حل این مهم وجود ندارد. دبیرکل فدراسیون صنعت نفت، ذخیره‌سازی گاز را امر مهمی دانست که دولت چهاردهم باید به آن توجه ویژهای داشته باشد و در این زمینه گفت: «باید ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی را بالا ببریم، چراکه در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در کشور ما نسبت به میانگین جهانی بسیار کم است و این موضوع باتوجه به اینکه ناترازی تولید و مصرف در کشور ما فصلی بوده؛ حائزاهمیت است.»
مصطفی نخعی، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز درباره بهینه‌سازی که راه‌حلی برای رفع ناترازی گاز است،سخن گفته و بیان کرده: «یکی از احکام برنامه هفتم توسعه به ذخیره‌سازی گاز بازمی‌گردد. امروز متوسط ذخیره‌سازی گاز در دنیا ۱۱درصد کل مصرف گاز است و در کشورهای اروپایی و پیشرفته بالای ۲۰ درصد ذخیره‌سازی انجام می‌شود، اما در کشور ما ذخیره‌سازی گاز 1.5درصد است.
بخش قابل‌توجهی از ناترازی گاز با ذخیره‌سازی قابل‌مدیریت است و بهینه‌سازی موضوع مهمی است که باید با جدیت دنبال شود. ما تشکیل حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی را در قانون پیش‌بینی کردیم و باید موردتوجه باشد.»
ذخیره‌سازی باید در همه بخش‌ها انجام بگیرد و این یک امر حیاتی است که می‌تواند هم کشور را از شرایط ناترازی نجات دهد و هم در ادامه برای کشور ارزآوری داشته باشد.
محمدرضا کارگذار، کارشناس انرژی معتقد است: ذخیره‌سازی گاز برای صنایع بسیار سودمند است، زیرا تامین پایدار گاز را حتی در دوره‌های افزایش مصرف خانگی تضمین می‌کند.
سخن پایانی
لازم است وزارت نفت دولت چهاردهم، از طریق شرکت‌های تابعه ذی‌ربط و با استفاده از منابع داخلی خود نسبت به ایجاد و توسعه زیرساخت‌های لازم برای ذخیره‌سازی گاز طبیعی با اولویت مخازن زیرزمینی به‌نحوی اقدام کند که ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در پایان برنامه، به معادل حداقل ۱۰ درصد مصرف سالانه گاز طبیعی کشور افزایش یابد؛ این مسئله در برنامه هفتم توسعه نیز مدنظر قرار گرفته است.
