افغانستان از کشورهایی است که به محصولات نهایی فولاد ایران نیاز بسیار زیادی دارد و نیاز به محصولات فولادی ایران زمینه‌ساز توسعه و گسترش همکاری۲ کشور خواهد بود. افغانستان در راستای سیاست کلی معدنکاری فراسرزمینی به‌عنوان یکی از نقاط مهم و استراتژیک برای ایران محسوب می‌شود و به‌همین‌دلیل نیز اعمال سیاست‌هایی برای توسعه همکاری در این زمینه از الزامات است.

نگاهی به معادن همسایه شمال‌شرقی

سرزمین افغانستان معادن بی‌شماری دارد که بعضی از آنها کشف شده و دوره‌های اکتشافی را پشت‌سر گذاشته‌اند و آماده استخراج هستند و بعضی هم در حال حاضر استخراج می‌شوند، اما باز هم با قاطعیت می‌توان گفت؛ تمامی معادن افغانستان به حالت دست‌نخورده باقی مانده است. گاز طبیعی، زغال‌سنگ، آهن، نفت، مس، اورانیوم، نمک، کروم، نیکل، طلا، سولفور، باریت، روی، قلع، فلوئور، طلق، منیزم، میکا، سنگ‌لاجورد، یاقوت، آلومنیوم، سرب، پنبه‌نسوز، جیوه، بوکسیت، تنگستن، لیتیم، منگنز، سنگ مرمر، سنگ‌گچ، سنگ‌آهک و ... مهم‌ترین ذخایر معدنی شناخته‌شده در افغانستان هستند.

از این میان، عمدتا گاز طبیعی، زغال‌سنگ و نمک، اورانیوم، کروم، مس، طلا، نقره و... استخراج شده‌اند. هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ شرکت چینی برای انعقاد قرارداد استخراج معادن در افغانستان، در وزارت معادن افغانستان ثبت‌نام کرده‌اند و پس از حاکمیت طالبان حدود ۵۰۰ بازرگان چینی وارد افغانستان شده و از نزدیک منابع‌طبیعی این کشور را بررسی کرده‌اند. پس از قرارداد نفتی آمودریا، هم‌اکنون قرارداد استخراج معدن مهم مس عینک و معادن لیتیوم افغانستان توسط شرکت‌های چینی در دست بررسی قرار دارد. علاوه بر این، مطابق اعلامیه شرکت ملی برق افغانستان، سرمایه‌گذاری حکومت چین روی زغال‌سنگ افغانستان با هدف تولید انرژی برق نیز در دست بررسی قرار دارد. شرکت‌های چینی مدت‌ها در آرزوی دسترسی به ذخایر غنی و گسترده لیتیوم افغانستان بوده‌اند که ارزش آن بیش از یک تریلیون دلار تخمین زده می‌شود.

افغانستان بهشت مواد معدنی در منطقه است

رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان از موانع توسعه روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری ایران در بخش معادن افغانستان خبر داد.  محمود سیادت در گفت‌وگو با صمت ضمن بیان این مطلب گفت: افغانستان سرشار از منابع‌معدنی است و به‌دلیل اینکه در ۴۵ سال گذشته با ناامنی‌های گسترده مواجه بوده، بهره‌برداری از معادن آن با مشکلات بسیاری همراه شده و در عمل ممکن نبوده است و معادن دست‌نخورده باقی مانده‌اند.

رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان بااشاره به اقدامات دولت جدید این کشور در سیاست‌های معدنی افزود: دولت سرپرست طالبان در دور جدید، شرایط را آماده بهره‌برداری از معادن افغانستان کرده ‌است و توفیقات خوبی هم در این‌باره داشته‌اند که البته بیشترین اکتشاف و استخراج معادن این کشور توسط چین انجام شده و علاوه بر آن سهم بخش عظیمی از فروش این منابع نیز با پکن است.

وی خاطرنشان کرد: معادن گسترده از آهن، سرب، روی، طلا و سنگ‌های قیمتی به‌وفور در افغانستان وجود دارد و معادن گستره لیتیوم را هم باید به این لیست افزود. در اصل وضعیت این ماده گرانبها در افغانستان مشابه وضعیت نفت در عربستان است و شایعاتی نیز درباره بهره‌برداری امریکا از اورانیوم و لیتیوم افغانستان نیز مطرح شده است.

رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان افزود: کاری که ما می‌توانیم در حوزه معدن افغانستان انجام دهیم، بسیار وسیع است. براساس اخبار، بخش خصوصی در فعالیت‌های اقتصادی افغانستان از سهم بالایی برخوردار است و فعالان بخش خصوصی این کشور تمایل زیادی برای همکاری با ایران دارند، آن‌هم به‌دلیل آنکه زبان مشترک میان دوطرف برقرار است و هم به‌سبب امکان همکاری با کارشناسان ایرانی و استفاده از امکانات، لجستیک و ماشین‌آلات طرف ایرانی برای اکتشاف و استخراج.

سیادت ادامه داد: همچنان مشکلات ساختاری در مرز داریم و تردد وسایل نقلیه با موانع زیادی روبه‌رو است. البته راه‌اندازی راه‌آهن خواف به هرات، یک اقدام موثر برای برطرف کردن این مشکل است که نرخ حمل محصولات‌معدنی را کاهش می‌دهد.

ضرورت سرمایه‌گذاری مشترک

این فعال‌معدنی بااشاره به ضرورت سرمایه‌گذاری مشترک برای پیشبرد پروژه‌ها بین 2 کشور گفت: برای تحقق برنامه‌ها، نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در افغانستان داریم که کنسرسیوم‌هایی نیز در این زمینه شکل گرفته است که برخی موفق بوده‌اند، اما برای توسعه همکاری، توفیق کنسرسیوم‌های سرمایه‌گذاری نیازمند حمایت بیشتر صندوق ضمانت صادرات ایران است.

وی افزود: صندوق ضمانت صادرات ایران کمترین حضور را در افغانستان دارد و برای توسعه این همکاری باید برنامه‌های حمایتی گسترده‌تری را در دستور کار قرار دهد. از سوی دیگر، به‌دلیل همجواری بسیاری از استان‌های معدن‌خیز افغانستان با ایران، در صورت افزایش واردات مواد خام معدنی افغانستان، می‌توان با فرآوری و صادرات مجدد به ارزآوری بیشتر و صدور کالای با ارزش‌افزوده بالاتر دست یافت. علاوه بر آن، صنایع بالادستی ایران در استان‌های همجوار با افغانستان نیز به ظرفیت تولید بالاتری می‌رسد که در نهایت به افزایش توازن تجاری ما با افغانستان برطرف خواهد شد.

رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان با تاکید بر اینکه افغانستان در حال حاضر بهشت مواد معدنی در منطقه است، درباره خرید ماده خام و فروش فرآورده به افغانستان گفت: طالبان بر فرآوری مواد معدنی در خاک افغانستان تاکید دارد که به‌دلیل گرانی انرژی و نبود زیرساخت‌ها، امکان این فرآوری در کوتاه‌مدت وجود ندارد، هرچند باوجود تمام مشکلات یادشده، حضور ایران در بسیاری از پروژه‌های معدنی افغانستان قطعی است، چنانچه معدنی در داخل افغانستان به‌ویژه در مرکز و جنوب‌غرب آن وجود ندارد که از توانمندی فنی ایران بهره نبرد، به‌علاوه اینکه ترک‌ها، ازبک‌ها و چینی‌ها به‌شدت در بخش معدن افغانستان فعال هستند و می‌توانند رقبای جدی برای همتایان ایرانی در بهره‌برداری از معادن افغانستان به‌شمار روند.

سد محدودیت‌های ناشی از تحریم

وی در ادامه افزود: بیشترین ضربه به فعالان‌معدنی ایران که باعث عقب افتادن از همتایان ترک، ازبک و چینی می‌شود، بحث تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از تحریم در زمینه نقل و انتقالات بانکی است.

در ادامه، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان گفت: نبود حمایت لازم دولتی از فعالان معدنی و تجار ایرانی نیز قدرت رقابت با همتایان خارجی را کاهش می‌دهد. برای رفع این مشکل، دولت می‌تواند با تشکیل کارگروه‌هایی به حمایت بخش خصوصی ایران بیاید تا قادر به انجام کار اصولی‌تر و عمیق‌تر باشند.

وی با اشاره به اقدامات صندوق ضمانت صادرات ایران گفت: این صندوق می‌تواند سرمایه‌گذاری ما را ضمانت بکند، چنانچه بسیاری از کشورها در سایه حمایت دولت‌ها قادر به همکاری بالا با افغانستان هستند.

دولت طالبان در همه امور از تولید داخل افغانستان حمایت می‌کند، آن هم با اعمال تعرفه بالا بر واردات که باعث شده است امکان صادرات بسیاری از کالاها از ایران به افغانستان وجود نداشته ‌باشد. تاثیر تعرفه‌های بالای وارداتی افغانستان تا آنجاست که حتی کار به صادرات مواد خام به این کشور رسیده و صادرات میلگرد را باوجود تعرفه‌های یادشده از صرفه اقتصادی انداخته و این اتفاق درباره صادرات بسیاری از مواد غذایی و بهداشتی ایران نیز افتاده است.

وی افزود: برای توسعه همکاری، راهی جز حمایت از سرمایه‌گذاران نداریم و باید اقتصاد را از امور سیاسی و امنیتی جدا کنیم؛ یکی از راه‌های توسعه همکاری نیز حضور در نمایشگاه‌ها است.

تبعات ورود روسیه به افغانستان

محمود سیادت درباره تبعات ورود روسیه به افغانستان و احتمال کمک به ایران در مقابله با تحریم‌ها افزود: روس‌ها در حال حاضر می‌خواهند از طریق ما مشکلات خود را رفع کنند و دل بستن به آنها امید واهی است. تجربه هم این را نشان داده، در افغانستان اگر بخواهیم از طریق کشور دیگری مشکلات خود را رفع کنیم، باید با چینی‌ها این زمینه را فراهم کنیم، آن‌هم مبتنی بر نقد کردن امتیازاتی که در مواجهه با طرف چینی وجود دارد، از جمله به‌نتیجه رساندن کریدور کمربند ـ جاده. به این ترتیب می‌توان گفت، روس‌ها حضور فعال و موفقی در افغانستان ندارند.

در آخر، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و افغانستان گفت: براساس مسئولیت اجتماعی، طالبان انتظار دارد طرف سرمایه‌گذار در قبال بهره‌برداری از معادن این کشور، اقدام به ساخت تاسیساتی از جمله جاده، درمانگاه و... در محل موردبهره‌برداری کند. اجرای این تعهدات نیاز به سرمایه سنگین اولیه دارد و ایران باوجود محدودیت‌های ناشی از تحریم و مشکلات نقل و انتقال بانکی، توان این کار را ندارد.

سهم ۲۷درصدی ایران در بازار افغانستان

رایزن بازرگانی ایران در افغانستان ضمن اشاره به اینکه سهم ایران از واردات به افغانستان ۲۷درصد است، گفت: ۲ کشور می‌توانند در رابطه با بهره‌برداری و تولید معادن وارد همکاری‌های اقتصادی شوند.

به‌گزارش مهر، حسین روستایی، رایزن بازرگانی ایران در افغانستان گفت: افغانستان کشوری محصور در خشکی است که تنها از بندر کراچی پاکستان و چابهار ایران به آب‌های آزاد دسترسی دارد و بیش از ۹۰ درصد نیازهای خود را از طریق واردات به‌ویژه از ایران تامین می‌کند. وی بااشاره به اینکه ایران همواره شریک اول تجاری افغانستان بوده است، اظهار کرد: دولت افغانستان کمترین مداخله را در تجارت این کشور دارد و بخش خصوصی با همت خود کار را پیش می‌برد.

روستایی به روند رشد صادرات محصولات ایرانی به افغانستان با ۱۴درصد رشد در سال ۱۴۰۲ اشاره کرد و ادامه داد: سهم ایران از واردات به افغانستان ۲۷درصد است، در حالی‌ که رکورد واردات ۴۰ درصدی را نیز داشته‌ایم.

براساس اعلام اتاق ایران، وی افزود: در حال‌ حاضر دولت افغانستان بهره‌برداری و تولید معادن را به‌طورجدی در دستور کار قرار داده است و 2 کشور می‌توانند در این رابطه وارد همکاری‌های اقتصادی شوند. رایزن بازرگانی ایران در افغانستان بیان کرد: برقراری امنیت سراسری و استقرار حاکمیت مرکزی در کل کشور افغانستان، سیاست جایگزینی واردات با تولیدات داخلی، شفاف‌سازی در وزارت مالیه، ارتقای نرخ برابری افغانی در برابر دلار و بهبود ثبات اقتصادی از جمله شرایط و مواردی است که برای توسعه اقتصاد در این کشور در نظر گرفته شده که می‌تواند به افزایش مبادلات تجاری با کشورهای مختلف منجر شود.

سخن پایانی

بسیاری از کارشناسان معتقدند همکاری معدنی افغانستان با ایران به‌ویژه در چارچوب سیاست معدنکاری فراسرزمینی، همکاری برد ـ برد برای 2 کشور است، به‌همین‌دلیل نیز ایران و معدنکاران ایرانی سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در شرق کشور انجام داده‌اند و اگر معدنکاران ایرانی بتوانند در افغانستان مواد معدنی را استحصال و استخراج و به واحدهای تولیدی و صنایع معدنی ایران منتقل کنند، هم می‌توانند ظرفیت واحدهای تولیدی را افزایش دهند و با ظرفیت کامل کار کنند و تولیدشان را افزایش دهند و هم اینکه در معادن افغانستان اشتغال ایجاد کنند. باتوجه به اینکه بسیاری از مناطق معدنی افغانستان اکتشاف نشده و مطالعات معدنی به‌گونه‌ای که پاسخگوی تمام ظرفیت معدنی افغانستان باشد، انجام نشده است، با برنامه‌ریزی درست، افغانستان می‌تواند از دانش فنی ایران استفاده کند، همچنین افغانستان می‌تواند با حفظ و حراست از منابع زیرزمینی و معدنی خود، راه‌های اکتشاف و استخراج را از ایران فرابگیرد و ضمن درآمدزایی، راهی برای توسعه فعالیت‌های معدنی خود با کمک ایران داشته باشد. به‌علاوه اینکه معدنکاری فراسرزمینی، موضوعی راهبردی و مهم برای ایران به‌ویژه تشکل‌های بخش خصوصی و اتاق بازرگانی است و از برنامه‌های جدی کوتاه‌مدت و بلندمدت است که به‌طورقطع دنبال خواهد شد.