بازگشت اعتماد به دولت
حدود یک سال پس از آمدن دولت سیزدهم، موضوعات گوناگون منجر به اعمال محدودیت‌هایی در مصرف اینترنت و موضوع فیلترینگ جدی‌تر از گذشته دنبال شد تا روند فیلترینگ را نه برای نخستین‌بار، اما برای همیشه ادامه دهند. البته قصه فیلترینگ سر دراز دارد و روند آن از سال ۸۷ آغاز شد.
در این سال نخستین موج گسترده فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی گریبانگیر یوتیوب و توییتر شد. فیلترینگ این شبکه‌ها در حالی انجام گرفت که شرایط کشور آرام بود و بحرانی برای بهانه فیلتر شدن تا آن لحظه وجود نداشت.در جریان اعمال این محدودیت در دولت سیزدهم اینستاگرام، واتس‌اپ و اسکایپ نیز به جمع فیلترشده‌ها افزوده شدند. نخستین موج مسدودسازی برخی شبکه‌های اجتماعی با امکان استفاده برخی اپلیکیشن‌ها به‌وسیله کامپیوترهای خانگی در دولت محمود احمدی‌نژاد، فراگیر شد. گسترش دامنه محدودیت‌های دسترسی آزاد به شبکه‌های اجتماعی، پای فیلترشکن‌ها را به اقتصاد ایران باز کرد. موضوعی که باعث شد ایرانی‌ها با تکنولوژی فیلترشکن آشنا و برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، دست به دامن فیلترشکن‌ها شوند. این روند از آن سال تا امروز ادامه دارد و بنا بر شرایط روز با قدرت بیشتر یا کمتر اعمال می‌شود. این در حالی است که مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم بارها در مناظرات انتخاباتی تاکید کرد تمام‌قد در مقابل فیلترینگ خواهد ایستاد.
حال در آستانه آغاز به‌کار دولت چهاردهم، کاربران اینترنت و فعالان اقتصادی امیدوار به تحقق شعارهای انتخاباتی، منتظر مسدود شدن جاده فیلترینگ هستند.
پزشکیان: در برابر فیلترینگ می‌ایستم
مسعود پزشکیان پیش از آنکه با آرای مردم به‌عنوان رئیس‌جمهوری منتخب انتخاب شود، در مناظرات پخش‌شده و برخی برنامه‌های خود همواره بر اینکه فیلترینگ و محدودیت اینترنت مانع برخی کسب‌وکارها شده است و بسیاری از مشاغل را به‌واسطه آن از دست داده‌ایم و زمینه‌ساز مهاجرت بسیاری در این حوزه هم شده است، تاکید داشت.
او در وعده‌های خود می‌گفت: «اگر من رئیس‌جمهور شوم، قطعا در مقابل ممنوعیت‌هایی که اعمال و موجب عصبانیت و تخریب بسیاری از مشاغلی که در فضای مجازی وجود داشت، شده است، می‌ایستم.»
به‌باور پزشکیان، «دسترسی به فضاهای مستهجن با استفاده از فیلترشکن خیلی راحت‌تر شده است» و می‌گوید: «دولت با آزاد کردن اینترنت می‌تواند فضا را مدیریت کند، چراکه در صورت مدیریت دولت، می‌تواند اجازه ندهد که کاربران به فضاهایی که نباید بروند، مراجعه کنند اما در عین حال نیز، باید اجازه دهد مردم از این فضا استفاده کنند. ما الان در حال اتوبان کردن خطوط باند اینترنت هستیم، اما هر ۵ متر برای آن مانع می‌گذاریم و این موانع اعصاب کسانی که از اینترنت استفاده می‌کنند را خراب می‌کند.»
او می‌افزاید: «اگر ما بخواهیم در آینده از قافله علم و تمدن و هوش‌مصنوعی عقب نمانیم، لازمه‌اش این است که با در نظر گرفتن محدودیت‌های امنیتی، با دنیا ارتباطات اینترنتی داشته باشیم؛ الان به‌دلیل اینکه بستر برای فعالیت دانشمندان زحمتکش در این رشته آماده نیست، در حال خروج از کشور هستند. باید کاری کنیم که این دانشمندان از مملکت ما خارج نشوند. واقعیت این است که ما فضا را برای فعالان حوزه فضای مجازی در کشور آماده نکردیم.
او وعده داد زیرساخت‌ها را توسعه دهد و به‌صورت مکتوب تضمین داد که دولت او تمام‌قد در برابر فیلترینگ و فروش فیلترشکن می‌ایستد.
این در حالی است که حمیده زرآبادی، سخنگوی ستاد انتخاباتی پزشکیان، بخش‌هایی از سخنان مسعود پزشکیان درباره تحریم و فیلترینگ را در شبکه اجتماعی ایکس خود بازنشر کرد: «دکتر پزشکیان: در برابر تحریم، فیلترینگ و انحصار در اقتصاد دیجیتال می‌ایستم؛ با این 3 درخواست بخش خصوصی همدل و همراه هستم و به مردم گزارش شفاف خواهم داد.»
حال باید دید که چگونه این وعده‌ها محقق خواهد شد؟ اصلا می‌توان امیدی به رفع این چالش آن هم با صرف هزینه‌های سنگینی که تاکنون برای آن شده است، داشت؟
تفاوت نگاه مردم و دولت به فضای مجازی
کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری باتوجه به وعده پزشکیان در رابطه با رفع فیلترینگ به صمت گفت: بی‌شک دولت امکان رفع فیلتر را دارد، اما باید دید چه مقدار عزم لازم برای این اقدام مهم وجود دارد. باید منتظر ماند و دید که دولت چهاردهم موضوع فیلترینگ را در اولویت کارهای خود قرار داده و پیگیر رفع آن خواهد بود؟ به‌عقیده بنده، یکی از ۱۰ مسئله مهمی که دولت پزشکیان باید در اولویت خود قرار دهد، رفع فیلترینگ است. در کل امکان رفع فیلترینگ از لحاظ فنی وجود دارد، اما به مذاکرات بیشتری میان دولت جدید و ارکان حکومتی برای حل این موضوع نیاز است. در صورتی که این اقدام طی ۴ ماه آینده انجام گیرد، شاهد اعتماد بیشتر مردم به دولت چهاردهم و همراهی بیشتر آنها برای انجام سایر اقدامات در کنار دولت خواهیم بود.
وی بااشاره به تفاوت نگاه مردم و دولت به فضای مجازی اظهار کرد: فضای مجازی در کشور یک فضای امنیتی ـ سیاسی است، اما به‌نظر می‌رسد، مردم بیشتر نگاه اقتصادی، اجتماعی و آموزشی به فضای مجازی دارند. در نتیجه نگاه مسئولان و مردم به فضای مجازی کاملا متفاوت است، حاصل این تفاوت نگاه، بروز مشکلاتی ادامه‌دار در فضای مجازی پس از اتفاقات سیاسی و امنیتی است. در حالی که در صورت آزادی فضای مجازی، بسیاری از چالش‌های مردم با دولت‌ها رفع خواهد شد.
نقره‌کار با مقایسه دولت دوازدهم و سیزدهم در رابطه با فیلترینگ بیان کرد: در هر کشوری ممکن است مشکلات سیاسی و اقتصادی وجود داشته باشد که با اعتراض مردم همراه باشد، کمااینکه در چند دهه گذشته این اتفاق رخ داد، اما رویکرد دولت‌ها با فضای مجازی در شرایط خاص متفاوت است. برای مثال زمانی شاهد بودیم که آذری‌جهرمی پای فضای مجازی ایستاد و اجازه تحریم این فضا را نداد و تنها برای یک یا 2 روز آن هم در ساعاتی، اینترنت با قطعی روبه‌رو شد، اما همین موضوع در دولت بعدی تبدیل به بهانه‌ای برای فیلترینگ دائمی فضاهایی شد که برای مردم رویکرد اقتصادی داشت که این موضوع تاثیرات خود را در فضای کلی جامعه و به‌ویژه اعتماد عمومی گذاشت.
وی بااشاره به قطعی‌های اینترنت و اعمال محدودیت و تاثیرات آن بر کسب‌وکارهای اینترنتی گفت: هنگامی که زیرساخت کیفیت لازم را ندارد، از دست صاحبان مشاغل اینترنتی کاری برنمی‌آید. حتی تعطیلی ۲۴ساعته یک کسب‌وکار اینترنتی هم موجب بی‌اعتمادی مشتریان و پرسنل می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت ایجاد حس امنیت در مشتریان تنها در حیطه وظایف و قدرت صاحب کسب‌وکار نیست، بلکه بخشی از آن به مسائل بیرونی برمی‌گردد. به‌بیان دیگر، شفاف‌تر وظیفه دولت و نهادهای بالادستی است که زمینه ایجاد امنیت و اعتماد لازم را ایجاد کنند. اشتغالزایی و توسعه کسب‌وکار در هر کشوری سلسله‌نیازمندی‌هایی دارد که تامین آن وظیفه دولت‌ها است تا یک کسب‌وکار بتواند متولد شود و رشد پیدا کند و در نهایت درآمد کسب‌وکار ایجادشده به همان دولت بازمی‌گردد.
ضرر دوجانبه
این کارشناس فناوری باتوجه به عدم‌استفاده از پلتفرم‌های داخلی پس از رفع فیلترینگ بیان کرد: هزینه‌های گزافی که صرف پلتفرم‌های داخلی شده است، اما بار اولی نیست که بودجه‌های کلانی صرف پروژه‌های بلااستفاده می‌شود، پیش از این شاهد جست‌وجوگر بومی، اینترنت ملی و... بودیم. بارها نیز بر این موضوع تاکید داشتیم که چنین پلتفرم‌هایی نباید به‌عنوان جایگزین برای مردم ایجاد شود، بلکه تنها گزینه‌هایی هستند که می‌توان در کنار پلتفرم‌های بین‌المللی قرار گیرد و به مخاطبان خاص خود امکاناتی ارائه دهد. هر اندازه که به جایگزینی پلتفرم‌های داخلی اصرار داشته باشیم، باید هزینه بیشتری بابت آنها بپردازیم،زیرا مردم راه‌های دور زدن فیلترینگ را به‌خوبی می‌دانند.
فیلترینگ به‌نفع دولت نیست
وی با تاکید بر اینکه فیلترینگ به‌نفع دولت نیست، افزود: فیلترینگ هزینه‌های سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند. از طرف دیگر، شائبه وجود یک سیستم یا مجموعه را که توانسته با عبور از محدودیت‌ها ادامه حیات دهد، تقویت می‌کند. در نهایت نیز، بدترین شائبه پشت‌پرده، تجارت فیلترشکن است و فرصت اقتصادی که فیلترینگ برای عده‌ای خاص ایجاد کرده است.
مزایای رفع فیلترینگ
نقره‌کار با تاکید بر اینکه هر زمان برای رفع فیلترینگ اقدام شود، سود زیادی شامل حال کشور خواهد شد، افزود: در نتیجه اصرار به فیلترینگ، مردم 2 بار ضرر می‌کنند؛ یک‌بار هزینه‌ای که صرف دور زدن فیلترینگ می‌شود و بار دیگر، بودجه‌ای که از جیب آنها صرف توسعه زیرساخت‌های لازم برای توسعه پلتفرم‌های داخلی خواهد شد، همچنین با آزادسازی فضای مجازی بستر رقابت برای توسعه پلتفرم‌های داخلی ایجاد خواهد شد.
اینترنت مانند آب و برق است
رضا الفت‌نسب، دبیر اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی باتوجه به وعده رفع فیلترینگ در دولت پزشکیان به صمت گفت: بسیار نسبت به اجرای وعده‌های دولت پزشکیان امیدوار هستیم، اما آنچه اهمیت دارد، این است که دولت بخشی از پازل این ماجرا است و سازمان‌های دیگری نیز در بخش حاکمیت در رابطه با این موضوع صاحب‌نظر هستند، اما به‌نظر می‌رسد که همین وعده رفع فیلترینگ به‌عنوان نخستین قدم به مهیا شدن بسترهای رفع فیلترینگ کمک خواهد کرد.
وی با تاکید بر لزوم آزادسازی اینترنت بیان کرد: اینترنت مانند آب و برق و از نیازهای اساسی خانواده‌ها است و بی‌شک رئیس‌جمهوری جدید به این ضرورت توجه ویژه خواهد داشت.
پذیرش پلتفرم‌های داخلی از سوی مردم
الفت‌نسب درباره میزان پذیرش پلتفرم‌های داخلی از سوی مردم گفت: تحقق هدف نفوذ در بین مردم زمانی ممکن است که اعتمادسازی انجام شود. مردم در صورت حصول اعتماد، وارد یک شبکه اجتماعی می‌شوند. با فراهم شدن بستر اعتماد، اشخاص با خیال راحت به گفت‌وگو، کسب درآمد و تفریح خواهند پرداخت. این برخورد خوبی با مردم نیست که از آنها خواسته شود که حتما وارد پیام‌رسان مدنظر آنها شوند. این روش به‌صلاح مملکت نیست. من منکر لزوم وجود پیام‌رسان‌های داخلی نیستم، اما این پیام‌رسان‌ها باید توسط بخش خصوصی عرضه شوند. هیچ‌کس مخالف شبکه‌های اجتماعی داخلی نیست.
در کشور افراد نخبه‌ای هستند که ساختن پلتفرم‌هایی شبیه اینستاگرام برای آنها کار ساده‌ای است، اما شرایط برای راه‌اندازی شبکه اجتماعی مشابه، به‌دلیل مشکلات زیرساختی و بحث‌های حقوقی مهیا نیست.
از سوی دیگر تجمعی که در اینستاگرام وجود دارد، در هیچ‌کدام از شبکه‌های اجتماعی داخلی نیست. می‌توان از اپلیکیشن‌های داخلی در کنار اینستاگرام استفاده کرد. در مجموع باید این واقعیت را پذیرفت که پلتفرم‌های داخلی در شرایط معمول و بازار رقابتی پیشرفت بهتری خواهند داشت.
زمان لازم است
دبیر اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی با اشاره به اینکه رفع فیلترینگ نیازمند گذر زمان است، گفت: بی‌شک در زمان کوتاه، امکان رفع فیلترینگ وجود ندارد، اما همین وعده، امیدی برای مردم جامعه به‌ویژه فعالان کسب‌وکارهای اینترنتی است که رئیس دولت چهاردهم، عزم لازم برای رفع فیلترینگ را دارد.
سخن پایانی
اواخر تابستان سال ۱۴۰۱ بنا بر دستور مراجع ذی‌صلاح محدودیت‌هایی برای برخی شبکه‌های اجتماعی خارجی رخ داد و به‌دنبال این اتفاق، کسب‌وکارهای اینترنتی با چالش‌هایی مواجه شدند. اگرچه تلاش‌های بسیاری در مدت ۳ سال گذشته برای توسعه کسب‌وکارها در پلتفرم‌های داخلی و بهبود وضعیت اینترنت انجام شد، اما همچنان به دلایل بسیار که یکی از مهم‌ترین آنها عدم‌اعتماد است، پلتفرم‌های داخلی نتوانستند جایگزین پلتفرم‌های خارجی شوند.حال که پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم عزم خود را برای رفع فیلترینگ جزم کرده است، امید داریم زندگی روی خوش خود را به مردم به‌ویژه فعالان حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی نشان دهد. بی‌شک همین موضوع نیز می‌تواند نقطه آغازی برای آشتی مردم با دولت و اعتماد آنها به دولت باشد.
