رویکرد جدی وزارت جهاد کشاورزی

خودکفایی در تولید برنج با بکارگیری ارقام پرمحصول رویکرد جدی وزارت جهاد کشاورزی دولت‌های مختلف در استان‌های شمالی دنبال می‌شود، موضوعی که موسسه تحقیقات برنج کشور هفته پیش 4 رقم جدید برنج به نام‌های «هستی»، «امید»، «توکا» و «طارم مازند» را معرفی و رسانه‌ای کرده، اما واقعیت این است که کشت و کار برنج و بازرگانی برنج با هر محصول کشاورزی دیگری فرق دارد و پایه اصلی ایجاد هرگونه تحول در کشت این محصول کشاورز است و برای وارد کردن کشاورز به میدان باید او را به صورت غیرمستقیم متقاعد کرد، در غیر این صورت هرگونه سیاست‌گذاری با شکست مواجه می‌شود.

آمار کشت برنج پرمحصول

گسترش کشت برنج پرمحصول در استان‌های شمالی طبق تعریف برنامه راهبردی برای خودکفایی و معرفی ده‌ها گونه جدید طی ۲ دهه گذشته مطرح است، اما همواره چالش‌های مختلف از جمله نوع و کیفیت برنج ارقام پرمحصول، متناسب نبودن با ذائقه مردم، آب‌بر بودن ارقام و از همه مهم‌تر بازرگانی و فروش ضعیف محصول سبب شد تا آمار کشت ارقام پرمحصول به عنوان انتخاب شالیکاران در نوسان باشد.

شالیکاران معتقدند: محصول تولیدی کشاورزی باید با توجه به هزینه تولید وقتی وارد بازار می‌شود هم مشتری داشته باشد و هم نرخ مناسب بخورد. در واقع به این موضوع «به‌صرفه بودن» کشت و کار گفته می‌شود و اگر این شرایط محقق نشود، تولید محصول مورد‌توجه کشاورز قرار نمی‌گیرد.

سابقه اعلام ارقام کیفی پرمحصول برنج در شمال وجود دارد و بررسی تاریخی از کشت و کار و انتخاب ارقام مختلف برنج در ۲ استان شمایل مازندران و گیلان نشان می‌دهد که همچنان شالیکاران می‌گویند؛ ارقام طارم هاشمی و محلی همواره با هر قیمتی به تناسب شرایط بازار مشتری دارد و به همین دلیل هم با‌وجود عملکرد پایین به عنوان کشت اصلی مورد توجه قرار می‌گیرد.

گزارش‌ها نشان می‌دهد شالیکاران برای کشت ارقام پرمحصول تنها به عملکرد آنها توجه نمیکنند بلکه کل درآمد، ثبات درآمد و تقاضای مطمئن برای خرید را ملاک تصمیم‌گیری قرار می‌دهند.

در زمان حاضر مهم‌ترین و عمده‌ترین ارقام برنج مورد‌توجه برای کشت بین کشاورزان در مازندران طارم محلی و هاشمی و در استان گیلان نیز «دم سیاه» و «هاشمی» است که کم محصول و کیفی محسوب می‌شوند. ارقام پرمحصولی مانند «شیرودی» و «فجر» در این استان‌ها بنا بر شرایط مختلف آب دهی رودخانه‌ها، ذخیره آب پشت سدها و آب بندان‌ها و مکانیزاسیون و آفات و از همه مهم‌تر بازار فروش بین ۳۰ هزار تا ۹۵ هزار هکتار در ۲ دهه اخیر در نوسان بوده است. به عبارتی سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در این استان‌ها همواره کمتر از ۲۰ درصد از زمین‌های شالیزاری در شمال بوده است.

از سوی دیگر خود اتکایی برنج همچنین با اجرای طرح آبیاری تناوبی و تجهیز و نوسازی ۲۷۵ هزار هکتار از شالیزارهای شمال نیز مورد تاکید است، اما این طرح‌ها همچنان با کُندی در این ۲ استان برنج‌خیز کشور درحال انجام است. طبق آمار جهاد کشاورزی مازندران طرح تسطیح، یکپارچه‌سازی و نوسازی در ۶۰ هزار هکتار از زمین‌های شالیزاری استان مازندران انجام شده است.

کشت این ارقام همواره در زمین‌های شالیزاری مازندران بین ۳۰ هزار تا حدود ۹۳ هزار هکتار در نوسان بوده است. بر اساس آمار رسمی اداره برنج جهاد کشاورزی مازندران بیشترین سطح زیر کشت ارقام پر‌محصول در سال ۱۳۹۰ با ثبت ۹۲ هزار و ۵۰۴ هکتار بوده است که در سال ۹۱ به ۷۶هزار و ۹۸۴ هکتار کاهش یافت و سال ۹۲ هم به ۷۶ هزار و ۸۱۴ هکتار رسید. همچنین در سال ۱۳۹۳ هم سطح زیر کشت ارقام پرمحصول در مازندران به ۴۹ هزار و ۸۶۵ هکتار، سال ۱۳۹۴ به ۴۷ هزار و ۶۴۹ هکتار و سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ به ۵۰ هزار هکتار کاهش یافت. سال ۱۳۹۷ در مازندران بدترین سال برای کشت ارقام پرمحصول بود چون در این سال سطح زیر کشت به کمترین میزان خود یعنی ۳۴ هزار و ۵۹۶ هکتار رسید.

اگر چه سال ۱۳۹۸ به خاطر بارندگی‌های بهاری و آب فراوان سطح زیر کشت دوباره به ۵۸ هزار و ۳۸۸ هکتار افزایش یافت ولی در سال ۹۹ بار دیگر با ادامه روند کاهشی به ۴۶ هزار و ۷۰۲هکتار کاسته شده است.

طبق اعلام رسمی جهاد کشاورزی سال ۱۴۰۰ از ۲۱۵ هزار هکتار اراضی شالیزاری مازندران ۶۴ هزار هکتار زیر کشت ارقام پرمحصول رفت که این رقم حدود ۱۸ هزار هکتار از سال ۱۳۹۹ بیشتر بود. سال ۱۴۰۲ نیز سطح زیر کشت برنج ارقام پرمحصول در استان مازندران به حدود ۳۵ هزار هکتار رسید که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۱ نصف شد.

بر اساس آمار اداره برنج سازمان جهاد کشاورزی مازندران در سال زراعی گذشته از ۲۱۵ هزار هکتار زمین شالیزاری ۱۸۰ هزار هکتار ارقام محلی و بقیه ارقام پرمحصول برنج بوده است.

ویژگی‌های ۴ رقم جدید برنج کیفی پرمحصول

موسسه تحقیقات برنج کشور هفته پیش 4 رقم جدید برنج به نام‌های «هستی»، «امید»، «توکا» و «طارم مازند» را معرفی و رسانه‌ای کرده است، رقم «هستی» نخستین ارقام معرفی‌شده این موسسه است که خوش‌کیفیت و متحمل به تنش خشکی بوده و کم‌آبی اواخر فصل کشت و کار را تا حدود 4 هفته تحمل می‌کند، حفظ پایداری تولید در شرایط تنش خشکی و تغییرات اقلیمی پیش‌رو، هدف موسسه تحقیقات برنج کشور برای معرفی برنج هستی است. «امید» دیگر رقم جدید برنج کیفی پرمحصول معرفی این موسسه است، این رقم به طور متوسط در هر هکتار شالیزار 8 تن شلتوک تولید می‌شود، متحمل به بیماری بلاست است؛ هدف از معرفی این رقم نیز افزایش عملکرد در واحد سطح و افزایش تولید برنج ایرانی است. «توکا» دیگر رقم جدید برنج است این نوع نیز حاصل ترکیب ۲ ژنوم محلی شامل؛ علی کاظمی و طارم دیلمانی است و حدود

یک تا ۱.۵ تن بیشتر از رقم محلی محصول می‌دهد و تا حدی متحمل به خوابیدگی و ورس است. موسسه تحقیقات برنج کشور هدف از معرفی رقم برنج توکا را محافظت از ذخایر ژنتیکی ارقام محلی و بالابردن عملکرد ارقام محلی برای کشاورزان عنوان کرد.

معرفی رقم جدید برنج «طارم مازند» نیز بسیار مهم و خبری خوش برای شالیکاران شمال است.این نوع حاصل خالص‌سازی توده محلی طارم و هدف از اصلاح و معرفی آن حفظ ژنوم توده‌های محلی و تولید بذر طبقات رسمی برای عرضه وسیع به کشاورزان است.افزایش عملکرد در واحد سطح، کیفیت مناسب ارقام معرفی شده و در نهایت رسیدن به تولید پایدار و امنیت غذایی از اهداف محوری معرفی ارقام جدید توسط موسسه تحقیقات برنج کشور است.

اعلام کف نرخ برنج پیش از شروع کشت

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تاکید بر این نکته که ظرفیت و شرایط تولید برنج برای خوداتکایی در ۲ استان مازندران و گیلان به طور یقین وجود دارد، گفت: از آن جایی که هزینه تولید برنج ارقام پرمحصول و کیفی کم محوصل تقریبا یکسان است، اما با مدیریت بازار با توجه به افزایش یک تا ۲ برابری تولید در ارقام پرمحصول درآمد کشاورزان نیز قابل‌توجه خواهد شد.

هادی باقری در گفت‌وگو با ایرنا، تثبیت و ماندگاری خودکفایی برنج با تولید داخل را منوط به اجرای طرح‌های مهم تسطیح، یکپارچه‌سازی و نوسازی زمین‌های شالیزاری، ساخت سد و افزایش مهار آب‌های سطحی، زهکشی، تامین بذر گواهی شده، تولید رقم کیفی پر‌محصول، افزایش سطح زیر کشت ارقام پر محصول و ایجاد زنجیره مکانیزاسیون دانست و اظهار کرد: اعلام کف نرخ برنج پیش از کشت و کار، تنها راه رسیدن به هدف ایجاد انگیزه و استقبال شالیکاران به کشت ارقام پرمحصول است.

وی با ذکر این نکته که برنج هم همانند گندم و کلزا و دیگر محصولات کشاورزی که به صورت تضمینی قیمت‌ها پیش از کشت و کار مشخص و اعلام می‌شود، عملیاتی شود، ادامه داد: اکنون موسسه تحقیقات برنج ارقام کیفی پرمحصول که ذائقه و بازار‌پسندی خوبی دارد، معرفی کرده است.

معاون جهاد کشاورزی مازندران تصریح کرد: این که کشاورزان به‌صرفه بودن محصولات کشاورزی را به عنوان یک اصل مهم درآمدی و اقتصادی مورد توجه قرار می‌دهند، شکی نیست، بنابراین اعلام کف نرخ ارقام مختلف برنج پیش از کشت وکار نقش محوری در انتخاب شالیکاران دارد.

باقری با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی با تامین نهاده‌های کشاورزی و آموزش صحیح به بهره‌برداران در صدد رسیدن به افزایش تولید در واحد سطح است، گفت: اگر قرار است تولید مازندران را در همه بخش‌های کشاورزی نجات دهیم باید به تولید بذر، توجه ویژه داشته باشیم.

وی با‌اشاره به اثرات مثبت مدیریت تغذیه در تولید بذر و محصول مرغوب و باکیفیت، اظهار کرد: با ورود تکنولوژی‌های جدید نظیر پهپادها، اوضاع کشاورزی ما بهتر شد اما همچنان نیازمند دقت بیشتر در کشاورزی هستیم تا بتوانیم کشاورزی دقیق را به‌طور کامل در استان پیاده کنیم. این مسئول کشاورزی مازندران از اجرای طرح حمایتی و پشتیبانی از برنجکاران با ستاد اجرایی فرمان حضرت امام‌خمینی (ره) در سال زراعی جاری خبر داد و گفت: در این طرح این ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) همانند طرح گندم در دیمزارها پشتیبانی ویژه‌ای را از برنجکاری در تامین نهاده‌های کشاورزی، آموزش و تغذیه گیاه و مکانیزاسیون انجام می‌دهد.

باقری با‌اشاره به برنامه‌های جهاد کشاورزی مازندران برای افزایش تولید و ارتقای کیفی برنج در سال‌های آینده، افزود: استفاده از ارقام پر‌محصول، توسعه کشت مکانیزه، ترویج روش‌های نوین آبیاری، مبارزه با آفات و بیماری‌ها و آموزش کشاورزان از جمله برنامه‌های این سازمان برای افزایش تولید و ارتقای کیفی برنج در مازندران است. وی ابراز امیدواری کرد با‌توجه به بارندگی‌های مناسب امسال و اعلام چند رقم جدید کیفی برنج و از همه مهم‌تر با بررسی‌ها نشان می‌دهد که با‌توجه به اینکه کیفیت برنج‌های شیرودی و فجر نزدیک به طارم محلی است، به لحاظ عملکردی نیز حدود 3 تن بیشتر دارد، پس کشت ارقام پر‌محصول به‌مراتب با‌صرفه‌تر است.

سخن  پایانی

برنجکاری یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان این استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید‌کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد. این استان با برخورداری از تنها 2. 5 درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه 7 درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد. بنابراین با‌توجه به ویژگی‌ها 4 ارقام جدید برنج که امسال از سوی موسسه تحقیقات برنج کشور معرفی شده است، می‌تواند مورد انتخاب کشت و کار سال زراعی جاری شالیکاران شمال قرار بگیرد.