در سال ‌ های گذشته وقوع سیلاب و طغیان رودخانه ‌ ها گریبانگیر اهالی غرب مازندران شده است. این موضوع در یک دهه اخیر روند صعودی به خود گرفته و شدت بیشتری یافته، به ‌ نحوی که خسارت ‌ های متعددی به ساکنان شهرها و روستاهای منطقه به ‌ ویژه در روستاها و مناطق بالادست ییلاقی وارد کرده است.

برآیند بررسی ‌ ها و اخبار مرتبط با سیل ‌ های گذشته بیانگر سیل ‌ خیز بودن غرب مازندران بوده و خفته بودن خطر سیل را برای ساکنان مناطق مختلف به ‌ ویژه روستاها به ‌ عنوان یک تهدید مستمر گوشزد می ‌ کند و ششم مرداد امسال در حوزه غرب استان به ‌ ویژه در چالوس وقوع سیل، خسارت جانی و مالی فراوانی برجا گذاشت.

به ‌ گفته کارشناسان، طرح ‌ های آبخیزداری می ‌ توانست از وقوع چنین خسارت ‌ هایی جلوگیری کند.

وقوع سیلاب بامداد ۷ مرداد امسال در بخش ییلاقی و کوهستانی مرزن ‌ آباد ـ چالوس در مجموع حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان خسارت به بخش زیرساخت ‌ ها از جمله: محورهای ارتباطی و تخریب ۷ دستگاه پل برجا گذاشت.

واسپول، مچر، دز ماکتی، نوکرس، الیت، انگوران، پولادکوه، علی ‌ آباد، گیجان، پولادکوه سر و چهارباغ جزو روستاهای کوهستان غرب بخش مرزن ‌ آباد چالوس هستند که در حادثه سیل اخیر بیشترین خسارت را دیدند.

سیلاب باعث تخریب ۱۰۰ درصدی، ۴۳ واحد مسکونی و خسارت به ۲۶۳ بنای مسکونی از ۲۰ درصد تا ۷۰ درصد شد و خرابی ‌ های برجای ‌ مانده به ‌ حدی است که در بعضی از نقاط روستایی از جمله واسپول و پولادکوه آثاری از سکونتگاه اهالی باقی نمانده است.

ضرورت اجرای طرح آبخیزداری در کاهش خسارت سیلاب ‌ ها و طغیان رودخانه ‌ ها در غرب مازندران و نگاه ویژه دولت در یک ‌ سال گذشته سبب شد تا دولت ۲۰ میلیارد تومان اعتبار موردنیاز برای اجرای ۱۴ سازه آبخیزداری با حجم عملیات ۴ هزار و ۶۹۱ مترمکعب برای این منطقه تامین کند، همچنین برای امسال نیز بیش از ۳۲ میلیارد تومان مصوب شد تا هرچه زودتر طرح ‌ های آبخیزداری به سرانجام برسد. معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر به سیل اخیر در حوضه چالوس اشاره کرد و گفت: به ‌ دلیل شدت بارندگی، شیب زیاد و فقر پوشش گیاهی، عمده بارش در بالادست رخ داده و تبدیل به رواناب و بروز سیل اخیر چالوس شده است.

محمدرسول رجبی در گفت ‌ وگو با ایرنا یادآور شد: باتوجه به اقدامات آبخیزداری انجام ‌ شده در این حوضه، خسارت ‌ های وارده حداقلی بوده است، اما در آبراهه اصلی زیر حوضه روستای دلیر چالوس علاوه بر شکل ‌ گیری رواناب ناشی از بارندگی و آب شدن بخشی از یخچال طبیعی واقع در بالادست به ‌ دلیل گرمای هوا، منجر به افزایش حجم قابل ‌ توجه رواناب شد.

وی بر لزوم اجرای طرح ‌ های آبخیزداری در محدوده ۱۶ رودخانه از ۳۴ رودخانه غرب مازندران تاکید کرد و گفت: به ‌ دلیل اجرا نشدن طرح ‌ های آبخیزداری و تجاوز به حریم و بستر آبراهه اصلی در مسیر رودخانه در دلیر و انگوران شاهد خسارت انسانی و مالی بودیم.

وی خاطرنشان کرد: در 5 سال گذشته، بیش از ۷۳ میلیارد تومان اعتبار از محل ‌ های صندوق توسعه ملی و استان، برای اجرای عملیات ۲۰۰ طرح آبخیزداری در حدود ۵۰۰ هزار هکتار از عرصه ‌ های منابع طبیعی غرب مازندران اجرا شد که شامل بندهای سنگی ملاتی و سنگی کابیونی و دیوار سنگی ملاتی هستند که بیش از ۳۱۵ هزار هکتار از منابع طبیعی منطقه را شامل می ‌ شوند.

وی ادامه داد: از این تعداد، 6 پروژه شامل سازه بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه ‌ گیر روی رودخانه ‌ های مهم منطقه از جمله رودخانه ‌ های کرکرودسر و خیرود نوشهر، تیروم ‌ رود تنکابن و چالکرود و پلنگ ‌ رود و میجران رامسر با ۸۴ هزار و ۶۴۰ هکتار، عرصه ‌ های منابع طبیعی منطقه را پوشش می ‌ دهند.

معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر بااشاره به در حال اجرا بودن سازه ‌ های سنگین بندهای مشبک بتنی موسوم به سرشاخه ‌ گیر در ۶ رودخانه این منطقه، خواستار تامین اعتبارات قابل ‌ توجه ملی و استانی برای اجرای این پروژه در ۱۰ رودخانه فاقد بندهای سرشاخه گیر منطقه شد. با اجرای طرح ‌ های آبخیزداری، علاوه بر کاهش خطرهای ناشی از سیل می ‌ توان بخش زیادی از فرسایش خاک را کنترل و موجب توسعه و تقویت پوشش گیاهی در شیب ‌ های ناپایدار و تامین آب برای تغذیه سفره ‌ های آب زیرزمینی شد.

جلوگیری از سیلاب و فرسایش خاک

به ‌ گفته کارشناسان، فقر پوشش گیاهی به ‌ دلیل شرایط توپوگرافی و عمق کم خاک و چرای بیش از ظرفیت پوششی منطقه، وجود یخچال ‌ های طبیعی در بالادست زیرحوضه ‌ های کوهستانی به ‌ عنوان یکی از ظرفیت ‌ های بالقوه شکل ‌ گیری سیل در فصول گرم، پراکندگی روستاهای منطقه و وجود محورهای ارتباطی غیراستاندارد در مناطق کوهستانی که منجر به قطع شدن آبراهه ‌ های فرعی و اصلی شده است و از سوی دیگر، تجاوز به حریم و بستر رودخانه ‌ ها، منشأ سیل و دلایل بروز آن محسوب می ‌ شود.

براساس آمار رسمی در زمان حاضر، اجرای طرح آبخیزداری در ۹۰ میلیون هکتار از اراضی کشور ضروری است که به ‌ گفته مسئولان ذی ‌ ربط، برای اجرای ۱۸ میلیون هکتار طرح آبخیزداری در کشور به ۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه و اعتبار نیاز است.

همچنین به ‌ دلیل از بین رفتن لایه مفید و موثر خاک، روند تجدید حیات گونه ‌ های مختلف گیاهی در بیشتر مناطق جنگل ‌ ها و مراتع با مشکل مواجه شده است و این وضعیت به ‌ سبب افزایش و شدت میزان بارندگی در غرب مازندران از شدت بیشتری برخوردار است که افزایش سیل در این منطقه در چند سال اخیر، این موضوع را تایید می ‌ کند. به تاکید صاحب ‌ نظران و دست ‌ اندرکاران امر، سالانه ۱۶ تن در هکتار فرسایش آبی و ۳۰ تن در هکتار فرسایش بادی در کشور رخ می ‌ دهد که حجم زیادی از خاک کشور را از دسترس خارج می ‌ کند که با اقدامات موثر آبخیزداری می ‌ توان فرسایش آبی را به ۹ تن در هر هکتار کاهش داد. براساس آمار موجود، به ‌ طور میانگین هر سیلاب حدود ۴۰ میلیارد ریال خسارت در بردارد و طی دهه اخیر، شاهد وقوع بیش از7 هزار و ۸۰۰ سیلاب در کشور بودیم که به ایجاد ۲۰۰ میلیون مترمکعب رسوب در مخزن سدها منجر شده است و این رسوبات علاوه بر کاهش عمر سدها، سبب پر شدن مخزن آن می ‌ شود که پروژه ‌ های آبخیزداری ۷۰ درصد خسارت ناشی از سیل را در کشور کاهش می ‌ دهد و باعث می ‌ شود در هر هکتار، هزار مترمکعب آب به سفره ‌ های آب زیرزمینی نفوذ کند.

سخن پایانی

باتوجه به ‌ نظر کارشناسان منابع طبیعی در سیل اخیر بارش ‌ ها به ‌ صورت رگباری و در مدت زمان کوتاه رخ داد که منجر به وقوع سیل به ‌ صورت جریان واریزه ‌ ای بوده که به انسداد پل ‌ ها و ابنیه فنی احداث ‌ شده در مسیر آبراهه ‌ ها و خروج از مسیر آبراهه منجر شده است.

مهم ‌ ترین نکته اینکه، خسارت سیل در مناطقی که از اقدامات آبخیزداری در سنوات گذشته بهره برده ‌ اند، کمترین میزان بوده،اما بیشترین خسارت ‌ های ایجادشده در مناطقی رخ داده است که از اقدامات آبخیزداری بی ‌ بهره بوده ‌ اند. تاثیر تخریبی سیل در بالادست زیرحوضه ‌ ها کم و در خروجی این زیرحوضه ‌ ها در پایین ‌ دست بیشترین خسارت ثبت شده است.

این در حالی است که به ‌ نظر کارشناسان این حوزه، این رخداد نشأت گرفته از اجرا نشدن طرح ‌ های آبخیزداری در این منطقه است و با اجرای طرح ‌ های آبخیزداری، می ‌ توان از طغیانی شدن رودخانه ‌ ها که هر ساله خسارت سنگین چند هزار میلیارد تومانی برجای می ‌ گذارد، جلوگیری کرد. با نگاهی به مساحت ۶۴۰ هزار هکتاری حوضه آبخیزداری که در زیر پوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران ـ نوشهر قرار دارد و غرب مازندران را با ۳۱۳ هزار هکتار عرصه جنگلی و ۱۹۷ هزار هکتار مرتع از رامسر تا رویان، زیرپوشش دارد، اهمیت اجرای طرح ‌ های آبخیزداری باتوجه به وسعت زیرپوشش و جمعیت ثابت و شناور آن بیشتر احساس می ‌ شود.