حذف صورت‌حساب‌های کاغذی از دی‌ ۱۴۰۴

با حذف کامل صورت‌حساب‌های کاغذی از دی‌ ۱۴۰۴، نظام مالیاتی کشور وارد مرحله‌ای تازه از هوشمندسازی و تحلیل داده‌های برخط می‌شود؛ اقدامی که هدف آن کاهش فرار مالیاتی و افزایش شفافیت مبادلات اقتصادی است.

پیگیری‌ها از سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد باتوجه به تکالیف قانونی و تاکیداتی که برای هوشمندسازی نظام مالیاتی طی سال‌های اخیر انجام شده، از دی سال جاری صورت‌حساب‌های کاغذی در اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده کنار گذاشته خواهد شد و تنها صورت‌حساب‌های الکترونیک ملاک محاسبه قرار خواهد گرفت.

باید توجه داشت صدور صورت‌حساب‌های الکترونیک در واقع تکلیف مودیانی است که مشمول قانون مالیات برارزش افزوده هستند؛ بنابراین هر یک از مشاغل که پیش از این در دایره ارزش افزوده قرار داشته‌اند یا در ادامه وارد دایره شمول این قانون شوند، موظف به صدور صورت‌حساب مالیاتی می‌شوند.

در حال حاضر شرکت‌های معتمد مالیاتی به‌عنوان رابط بین مودیان و سازمان امور مالیاتی فعالیت دارند و در صورتی که مودی خودش راسا اقدام به صدور صورت‌حساب الکترونیک نکند یا امکان انجام این کار را نداشته باشد باید از شرکت‌های معتمد استفاده کند.

پایان دوران نگهداری اسناد کاغذی برای مودیان

هم‌اکنون نیز سازمان امور مالیاتی برای مودیان، چه صاحبان مشاغل و چه برخی اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول ارائه اظهارنامه، اظهارنامه پیش‌فرض ایجاد می‌کند و مودیان می‌توانند با وارد شدن به سامانه نسبت به رد یا تایید این اظهارنامه اقدام  کنند.

در صورتی که مودی مغایرتی در اطلاعات مشاهده کند می‌تواند با رد اظهارنامه پیش‌فرض نسبت به ارائه اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی اقدام کند. گفتنی است اظهارنامه پیش‌فرض برای فراریان مالیاتی که نسبت به ارائه اظهارنامه اقدام نکرده بودند نیز صادر می‌شود که در این موارد جرایم نیز اعمال خواهد شد. باتوجه به فرآیندی که تاکنون طی شده تا امروز اکثر مشمولان قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان باید فرآیند صدور صورت‌حساب الکترونیک خود را تکمیل کرده باشند. در مراحل ابتدایی اجرای قانون اختیارات بخشودگی بالایی برای جلوگیری از جریمه‌های سنگین افرادی که صورت‌حساب الکترونیک صادر نکرده بودند در نظر گرفته شد.

با این وجود انتظار می‌رود در ادامه اختیارات بخشودگی در این مورد کاهش پیدا کند و برخوردهای جدی با مودیانی که صورت‌حساب الکترونیک صادر نکرده یا حداقل بخشی از فروش خود را خارج از شبکه الکترونیک انجام داده‌اند صورت بگیرد.

با در نظر گرفتن دی ۱۴۰۴ به‌عنوان خط پایان صورت‌حساب‌های کاغذی، می‌توان گفت یکی از مراحل بسیار مهم هوشمندسازی نظام مالیاتی کشور به‌زودی تکمیل خواهد شد. این مرحله کمک بسیار بزرگی برای ایجاد زمینه شناسایی شرکت‌های صوری و مقابله نظام‌مند با فرار مالیاتی خواهد بود. با این حال تکمیل این مرحله پایان فرآیند هوشمندسازی نیست و اولویت بعدی مستقر کردن نظامات تمرکز تحلیل داده‌های کلانی است که در سامانه‌های سازمان امور مالیاتی جمع‌آوری می‌شوند.

دولت الکترونیک، مکمل هوشمند‌سازی مالیاتی 

رئیس کل اسبق سازمان امور مالیاتی درباره تاثیر هوشمندسازی نظام مالیاتی گفت: هوشمندسازی نظام مالیاتی گامی بسیار مثبت در روند مالیات‌ستانی است، اما شرط کارآمدی بهتر آن استقرار کامل دولت الکترونیک است. 

غلامرضا کرد زنگنه، رئیس کل اسبق سازمان امور مالیاتی در گفت‌وگو با صمت در تشریح تاثیرات هوشمندسازی نظام مالیاتی بیان کرد: یکی از مشکلاتی که اکنون در ایران و البته بیشتر کشورهای جهان‌سوم وجود دارد، مراجعات مداوم مودیان به مراکز مالیاتی برای انجام کارهای این حوزه است، اما استقرار هر سیستم الکترونیکی در هر مرحله از فرآیند مالیات‌ستانی به‌معنای کاهش این رفت‌وآمد‌ها به ادارات مالیات است که بارزترین نتیجه آن صرفه‌جویی در زمان و روان شدن امور است. 

وی با اشاره به پیشینه طرح هوشمندسازی نظام مالیاتی اظهار کرد: هوشمندسازی نظام مالیاتی طرحی است که در نیمه ابتدایی دهه ۸۰، زمانی که من در سازمان امور مالیاتی حضور داشتم بنیان گذاشته و به‌منظور اجرای آن از یک شرکت کانادایی دعوت شد. در آن زمان این شرکت با هزینه ۴ میلیون دلار ۳۲ پروژه در راستای هوشمندسازی نظام مالیاتی تعریف کرد که این طرح‌ها اکنون در حال اجرا است.

این متخصص مسائل مالیاتی با تاکید بر مطلوبیت هوشمندسازی مالیاتی، الکترونیکی شدن کل دولت و به‌عبارتی E-Government را ضرورت کارآمدی بیشتر این طرح دانست و در این باره توضیح داد: خوراک مالیات اطلاعات است؛ یعنی هرچه اطلاعات کامل‌تری وارد سیستم شود، روند اخذ مالیات عادلانه‌تر و آسان‌تر خواهد شد. در برخی از کشورها تمام اطلاعات اقتصادی کشور به‌صورت برخط به سامانه مالیاتی این کشورها ارسال می‌شود که نتیجه این امر وصول کم‌چالش‌تر مالیات است. 

راه وصول مالیات منصفانه 

کرد زنگنه الکترونیکی‌سازی را ابزار سالم‌سازی دانست و در این باره توضیح داد: رویارویی ارباب‌رجوع با کارکنان نهادهای مالیاتی فرصت و بستر زدوبندها و مصالحه‌های غیرقانونی را فراهم می‌کند، اما در سیستم‌های الکترونیکی مانند آنچه در ژاپن و آلمان و... وجود دارد، از آنجایی که حسابرس مالیات اصلا نمی‌داند که در حال بررسی پرونده چه شخصی با چه ویژگی‌هایی است، وصول مالیات منصفانه و حقه را شاهد  هستیم. 

رئیس کل اسبق سازمان امور مالیاتی در پایان در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه چه چالش‌هایی می‌تواند مانع از اجرای موفق طرح هوشمندسازی نظام مالیاتی شود؟ تاکید کرد: واقعیت این است که شرایط نسبت به گذشته بهتر شده، اما همان‌طور که پیش از این هم اشاره کردم نتایج درخشان این طرح‌ زمانی نمود پیدا می‌کند که مجموع اطلاعات مالی کل نهادها از گمرک گرفته تا بانک‌ها و بیمه‌‌ها و... به صورت برخط به سیستم امور مالیاتی ارسال شود. با این حال هوشمندسازی که اکنون در جریان است یک گام رو به جلو است و می‌تواند دستاوردهای مطلوبی در حوزه مالیات‌ستانی داشته باشد. 

هوش مصنوعی، ابزار کارآمد هوشمندسازی

یک کارشناس مسائل مالیاتی درباره تاثیر هوشمندسازی نظام مالیاتی گفت: هوشمندسازی با متمرکز کردن داده‌ها در نهایت سبب رشد تمکین مودیان خواهد شد و درآمد مالیاتی دولت را در بازه‌ای کوتاه‌تر به دستش می‌رساند. 

سیاووش غیبی‌پور، کارشناس مسائل مالیاتی در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: هوشمندسازی اتفاقی جدید در نظام مالیاتی ما نیست و پیش از این نیز در زمینه تراکنش‌های بانکی، بررسی اظهارنامه‌ها و... روندها به‌صورت الکترونیکی پیش می‌رفته، اما به‌تازگی معاونتی به‌نام هوشمندسازی در سازمان امور مالیاتی تعریف شده که در واقع شرح وظیفه آن تکمیل کردن اقدامات قبلی است، نه آغاز آن.

این کارشناس مسائل مالیاتی با اشاره به انتظارات مودیان از سازمان امور مالیاتی بیان کرد: خواسته مودیان این است که اطلاعات و داده‌های اقتصادی به‌صورت دقیق جمع‌آوری شود تا خطا در تعیین مالیات‌ها کمتر شود که باتوجه به آنچه در بخش تراکنش‌ها شاهد بوده‌ایم الکترونیکی‌سازی می‌تواند راه مناسبی برای تحقق این امر باشد. 

غیبی‌پور در ادامه با اشاره به چالش‌های کنونی نظام مالیاتی بیان کرد: در حال حاضر مهم‌ترین مشکل در حوزه مالیات‌ستانی مربوط به داده‌ها و در مرحله بعدی زمان دستیابی به این داده‌ها است؛ یعنی ممکن است داده‌ها با کیفیت مناسب در اختیار باشد، اما اگر به‌موقع به‌دست ماموران نرسد، کارآیی مناسبی نخواهد داشت؛ بر همین مبنا هوشمندسازی طرحی است که اجرای آن ضروری به‌نظر می‌رسد.

کاهش خطا، نتیجه هوشمندسازی

این کارشناس مسائل مالیاتی بهترین ابزار هوشمندسازی را استفاده از هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌های نوین دانست و در این باره توضیح داد: تمرکز اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند فرآیند انطباق و مغایرت‌گیری را با سرعت بهتر و خطای کمتر پیش ببرد؛ به‌گونه‌ای که کار به اعتراض مودی و هزینه دادرسی و هیات‌های خل اختلاف و... نکشد که اکنون تا حدودی این ابزار در حال استفاده است، اما هنوز هم مشکلاتی وجود دارد. غیبی‌پور نتیجه‌ای که از هوشمندسازی‌ انتظار می‌رود را کاهش خطا عنوان کرد و گفت: همین حالا شاهد خطاهایی در بررسی پرونده‌ها هستیم که اگر تمرکز اطلاعاتی وجود داشت، اصلا شکل نمی‌گرفتند؛ به‌طور مثال فردی ۵ سال پیش خانه‌ای را فروخته و حالا نامه‌ای مبنی بر خالی بودن خانه‌اش و الزام به پرداخت مالیات این پایه برای او ارسال می‌شود. 

این کارشناس مسائل مالیاتی در پایان در اشاره‌ای کوتاه به شرایطی که هوشمندسازی در فرآیند مالیات‌ستانی رقم خواهد زد، گفت: مالیات‌ستانی یک نقطه ابتدایی دارد و یک نقطه انتهایی. اگر در نقطه ابتدایی، یعنی قبل از رسیدگی، داده‌ها با کمک هوش مصنوعی تکمیل شوند، در نقطه پایانی شاهد تمکین مودی خواهیم بود و دولت نیز سریع‌تر به پول خودش خواهد رسد؛ در غیر این صورت باید منتظر به نتیجه رسیدن پرونده‌ها در هیات‌ها باشیم که ممکن است این فرآیند حتی یک سال زمان ببرد و این یعنی یک سال طول می‌کشد تا رقم مالیات پرونده، به خزانه دولت برسد؛ زمانی که باتوجه به تورم موجود در اقتصاد ما باعث کاهش ارزش درآمد به‌دست آمده خواهد شد.

سخن پایانی

هوشمندسازی نظام مالیاتی کمک بزرگی به رشد درآمدهای دولت و وصول به‌موقع آن خواهد کرد، اما براساس آنچه کارشناسان می‌گویند در حال حاضر هوشمندسازی آن‌گونه که باید اجرا نمی‌شود و برای تحقق کامل آن باید در مرحله اول دولت الکترونیک به‌معنای واقعی استقرار پیدا کند تا در نتیجه آن سازمان امور مالیاتی به تمام داده‌های اقتصادی مشمول مالیات دسترسی پیدا کند. 

اگر چنین شرایطی محقق شود در نتیجه افزایش شفافیت، اعتراضات و ارجاع پرونده به هیات‌ها کاهش خواهد یافت و در سوی مقابل تمکین افزایش.