به‌گونه‌ای که با لغو برجام در سال 1397 هر گونه مبادله نفتی کشورها با ایران، جز در موارد و محدوده زمانی خاص ممنوع شد و معامله‌کنندگان با ایران در این بخش تهدید به مجازات ازسوی امریکا شدند. بر همین مبنا میزان صادرات نفت ایران کاهش شدیدی را تجربه کرد و تنها چین بود که به‌واسطه شرکت‌های مستقل نفتی و تی‌پات‌هایش (پالایشگاه‌های کوچک)به خرید نفت از ایران ادامه می‌داد که البته این مبادله با زیرفروشی‌های اجباری ایران نفع طرف‌های چینی را تضمین می‌کرد. در هر حال ایران ناگزیر به تن دادن به این دادوستد بود. اما حالا به‌نظر می‌رسد شرایط در حال دگرگون شدن است، زیرا ترامپ در اظهارنظرهای اخیر خود تلویحا از کاهش فشار به ایران سخن گفته و چین را در خرید نفت از ایران به‌نوعی آزاد اعلام کرده است؛ اتفاقی که به‌گفته کارشناسان اگر به‌طور رسمی محقق شود، دست ایران را برای چانه‌زنی در دادوستد با چین بازتر می‌گذارد و سبب رشد درآمدهای کشور به‌واسطه حذف هزینه‌های زائد در مبادله غیررسمی و زیرفروشی می‌شود.

صمت  در گزارش پیش‌رو با نگاهی به آخرین آمار دادوستد نفتی ایران و چین نظر کارشناسان و فعالان حوزه انرژی را درباره دستاوردهای احتمالی رفع تحریم فروش نفت ایران به چین جویا شده است.

رشد چشمگیر فروش نفت ایران به چین

رویترز اعلام کرد متوسط صادرات نفت ایران به چین در ماه جاری میلادی به ۱.۴۶ میلیون بشکه در روز رسیده که نسبت به ماه قبل افزایش ۴۶ درصدی داشته است.

رویترز نوشت: واردات نفت ایران ازسوی چین در ماه ژوئن و قبل‌از آغاز درگیری ایران با رژیم صهیونیستی، به‌دنبال بالا رفتن تقاضا ازسوی پالایشگاه‌های مستقل چین افزایش یافته بود.

اطلاعات شرکت ردیابی نفتکش‌های ورتکسا نشان می‌دهد بزرگ‌ترین واردکننده نفت دنیا و بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران، از اول تا بیستم ماه ژوئن روزانه بیش‌از ۱.۸ میلیون بشکه نفت از ایران خریداری کرده ‌است. طبق اطلاعات کپلر، متوسط واردات ماهانه نفت و میعانات گازی چین از ایران تا ۲۷ ژوئن ۱.۴۶ میلیون بشکه در روز بوده ‌است؛ یعنی ۴۶ درصد بالاتر از یک میلیون بشکه وارد شده در ماه مه. تسریع تخلیه مقادیر بالای نفت ایران روی آب پس ‌از به اوج رسیدن صادرات این کشور تا ۱.۸۳ بشکه در روز در ماه مه، از دلایل بالا رفتن واردات نفت چین از ایران بوده‌ است.

تحلیلگران ورتکسا و کپلر می‌گویند بارگیری بالای نفت ایران در ماه‌های مه و اوایل ژوئن به‌معنای ادامه روند افزایشی واردات نفت چین از این کشور است.

تقاضا برای نفت ایران ازسوی پالایشگاه‌های مستقل چین با عنوان تی‌پات که اصلی‌ترین خریداران نفت این کشور هستند، به‌دنبال خالی شدن ذخایرشان افزایش یافته است. نکته امیدوارکننده این است که در کنار رشد فروش نفت ایران به چین، ترامپ نیز روز چهارشنبه گذشته اعلام کرد واشنگتن سیاست فشار حداکثری علیه ایران ازجمله محدودیت‌های فروش نفت این کشور را کنار نگذاشته اما شاید تخفیف‌هایی قائل شود که در اشاره به این تخفیف‌ها مشخصا به رفع تحریم فروش نفت ایران به چین اشاره کرده است.

نفت خام سبک ایران در هفته‌ای که گذشت حدود ۲ دلار در هر بشکه پایین‌تر از نرخ نفت برنت برای تحویل در اواخر ژوئیه تا اوایل ماه اوت معامله می‌شود. نفت ایران پیش از این ۳ دلار و ۳۰ تا ۳ دلار و ۵۰ سنت پایین‌تر از نفت برنت خریدوفروش می‌شد.

انتظار رشد ۲۰ درصدی درآمدهای نفتی 

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران درباره رفع تحریم فروش نفت ایران به چین خلاف کارشناسانی که معتقدند ایران اکنون نیز به چین نفت می‌فروشد و اظهارنظر اخیر ترامپ تاثیری بر حوزه یادشده ندارد، گفت: فروش آزادانه نفت ایران به چین قطعا وضعیت بهتری را به‌لحاظ درآمدی نسبت به وضعیت فعلی برای کشور ایجاد خواهد کرد و نمی‌توان گفت شرایط دگرگون خواهد شد. 

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت در تشریح ابعاد تاثیرگذاری رفع تحریم‌ فروش نفت ایران به چین بیان کرد: اکنون فروش نفت به چین دارای هزینه‌های غیرمعمول زیادی چون کشتی به کشتی و تغییر اسناد و پرداخت به واسطه‌ها و بیمه‌ها و... انجام می‌شود که رفع تحریم فروش نفت به این کشور سبب حذف این هزینه‌ها و طبیعتا رشد درآمدهای نفتی خواهد شد. 

وی عدم اجبار به ارائه تخفیف در فروش را دیگر مزیت عرضه آزادانه نفت به چین دانست و تاکید کرد: با ایجاد گشایش در مبادلات نفتی ایران و چین، پالایشگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ چین نیز به جرگه مشتریان نفت ما خواهند پیوست که این امر در کنار دیگر مزیت‌های یادشده رشد حدود ۲۰ درصدی و چه‌بسا بیشتر درآمدهای نفتی را به‌دنبال خواهد داشت. 

رشد کمی فروش

نجفی در ادامه در پاسخ به سوال صمت مبنی بر اینکه آیا باید تغییر شرایط ایران در فروش نفت را محدود به بخش درآمد دانست یا می‌توان انتظار داشت به لحاظ میزان فروش نیز شاهد رشد باشیم؟ گفت: قطعا تسهیل در فروش، رشد فروش را نیز به‌دنبال خواهد داشت؛ ضمن اینکه می‌توانیم با برنامه‌ریزی برای پیش‌فروش تامین منابع را آسان‌تر کنیم.

این فعال حوزه انرژی رشد عرضه و فروش نفت ایران به چین را در قیمت‌ها و در کل بازار جهانی چشمگیر بی‌تاثیر و تصریح کرد: میزان تولید ما نسبت چندانی از میزان مصرف دنیا را در بر نمی‌گیرد که حالا رشد عرضه ما به بازار چین بتواند شرایط متفاوتی را در بازار جهانی رقم بزند.

 آنچه در ایام اخیر سبب دگرگونی قیمت‌ها و ایجاد نوسان صعودی در بازار نفت شد، نگرانی‌ها و گمانه‌زنی‌ها در زمینه بسته شدن تنگه هرمز و محدود شدن عرضه دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در بازار جهانی بود، نه درگیری ایران با رژیم صهیونیستی و به‌تبع آن کاهش عرضه نفت ایران در بازار جهانی.

انگیزه رشد سرمایه‌گذاری

رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در توضیح پیامد فروش رسمی نفت ایران به چین در بخش صنعت نفت و سرمایه‌گذاری در این حوزه گفت: اگر شرایط پایداری ایجاد و برنامه‌ریزی دست‌کم میان‌مدتی برای صنعت نفت انجام شود، می‌توانیم امیدوار به ورود سرمایه‌گذاران چینی یا شرکت‌هایی که می‌توانند از کریدور چین وارد ایران ‌شوند به صنعت نفت کشور و استخراج نفت از منابع جدید باشیم. 

نجفی در پایان تصریح کرد: جای تاسف دارد که کشوری دیگر درباره دارایی و مایملک یک کشور و نوع دادوستد آن اظهارنظر و مداخله می‌کند، با این حال متاسفانه شرایط فعلی همین است و اگر قرار است اظهارنظر اخیر رئیس‌جمهوری امریکا سبب گشایشی شود باید آن را دریابیم و از آن برای توسعه صنعت نفت استفاده کنیم. 

گسترش طیف مشتریان

دبیر کل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی معتقد است گشایشی که رئیس‌جمهوری امریکا در زمینه صادرات نفت ایران از آن خبر داد را باید به فال نیک بگیریم، زیرا درحال‌حاضر فروش نفت ایران با محدودیت‌های فراوانی در حال انجام است و همین امر سبب می‌شود بخشی از عواید این فروش از دست برود.

فریدون اسعدی، دبیر کل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران در گفت‌وگو با صمت در تشریح تاثیر فروش آزادانه نفت ایران به چین بر اقتصاد نفت کشور بیان کرد: ما تاکنون در پی شرایطی بوده‌ایم که بتوانیم شفاف و بی‌دردسر نفت خود را به فروش برسانیم که حالا رفع تحریم فروش نفت به چین با برداشته شدن ازسوی امریکا، این فرصت را برای ما فراهم کرده و قطعا اقتصاد این حوزه تاثیرات مثبتی را از این امر برداشت خواهد کرد.

این فعال حوزه انرژی با تاکید بر اینکه رفع تحریم فروش نفت ایران به چین از چند جهت می‌تواند اقتصاد را منتفع کند، در تشریح ابعاد این تاثیرگذاری مثبت گفت: نخستین مزیت فروش آزادانه نفت به چین این است که طیف متقاضیان و مشتریان نفت ما در این کشور متفاوت و گسترده‌تر خواهد شد. درحال‌حاضر بیشتر فروش نفت ما به چین به شرکت‌ها و متقاضیان کوچک است که رفع تحریم می‌تواند دامنه این متقاضیان را به شرکت‌های بزرگ و مادر گسترش دهد.

کاهش هزینه مبادله

اسعدی در توضیح دومین مزیت فروش رسمی نفت به چین بیان کرد: فروش نفت ایران به چین در نبود محدودیت‌ها و تحریم‌ها، هزینه مبادله ما را کاهش خواهد داد و سبب می‌شود هزینه‌های فروش غیررسمی نفت که تحریم بر دوش ایران گذارده از فهرست هزینه‌های ما خارج شود.

دبیر کل اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران فروش به نرخ رسمی و جهانی، بدون ارائه تخفیف‌های اجباری چشمگیر که گاهی رقم آن به ۱۰ دلار در هر بشکه نیز می‌رسید را دیگر مزیت مسئله یادشده عنوان و تاکید کرد: مزیت‌های یادشده در نهایت سبب رشد درآمد نفتی کشور می‌شود و متناسب با این درآمدها می‌توانیم فاینانس جذب کنیم و سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز را افزایش دهیم. 

بازار جهانی منتفع می‌شود

این کارشناس حوزه انرژی در ادامه با تاکید بر اینکه فروش آزادانه نفت ایران به چین بازار جهانی را نیز منتفع خواهد کرد افزود: افزایش عرضه به هر میزانی می‌تواند تاثیرات خود را -هرچند اندک- بر بازار داشته باشد که مشخصا این تاثیرگذاری دارای دو نمود کاهش قیمت‌ها به‌واسطه افزایش عرضه و ایجاد تعادل در نظام عرضه و تقاضای بازار نفت است.

اسعدی در پاسخ به سوال خبرنگار صمت مبنی بر اینکه به شرط آزادشدن فروش نفت ایران به چین، آیا صنعت نفت ما ظرفیت رشد صادرات و بهره‌برداری از این شرایط را دارد؟ تاکید کرد: ما در زمان برجام روزانه ۲.۵ تا ۱.۷ میلیون بشکه نفت صادر می‌کردیم که با لغو این توافق ازسوی امریکا و اعمال سختگیری علیه ایران حالا روزانه حدود ۱.۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کنیم که این یعنی بخش از ظرفیت‌های صادراتی ما بدون استفاده مانده و با رفع تحریم فروش نفت ایران به چین و گسترده شدن دامنه مشتریان می‌توان این ظرفیت معطل‌مانده را به کار گرفت.

 اکنون ظرفیت استخراج نفت خام ما روزانه بین ۳۸۰۰ تا ۳۹۰۰ بشکه است که ظرفیت‌های پالایشی ما حدود ۲.۲ بشکه آن را به خود جذب می‌کند و باقی این رقم را می‌توان در بازار جهانی عرضه کرد.

سخن پایانی

رئیس‌جمهوری امریکا در روزهای اخیر در اظهارنظری از ایجاد گشایش در مناسبات نفتی ایران و چین سخن گفت که همین امر امیدها به رشد درآمدهای نفتی کشور را افزایش داده است؛ مسئله‌ای که کارشناسان بر این باورند که عموما از محل کاهش هزینه‌های زائد ناشی از معاملات غیررسمی و حذف زیرفروشی اجباری ایران محقق خواهد شد. با این حال باید منتظر ماند و دید سیاست‌های غرب به‌ویژه امریکا به کدام سو می‌رود؟ و اصلا چنین تصمیمی رسمیت پیدا می‌کند یا خیر؟ زیرا غرب به‌ویژه امریکا و ویژه‌تر از آن ترامپ، به‌کرات ثابت کرده قابل‌اعتماد نیست و ممکن است هر دم تصمیم وسیاست جدیدی را در مقابله با ایران به‌کار بگیرد.