چالشی به نام ماشین‌آلات / رنج معادن از نبود تکنولوژی
معدنکاری در کشور، همواره با چالش‌ها و مشکلات بسیاری همراه بوده که فعالیت‌های معدنی را با دردسر مواجه کرده و سبب توقف فعالیت شده است. یکی از چالش‌هایی که معادن درگیر آن هستند، استفاده از ماشین‌آلات مستهلک و قدیمی است که به‌گفته کارشناسان، حدود ۳۰ سال از عمر آنها می‌گذرد و دیگر نباید از آنها استفاده کرد. ماشین‌آلات، بخش مهمی از فعالیت‌های معدنکاری را تشکیل می‌دهند و نیاز دارند تا با نوسازی یا جایگزینی، بخش معدن را رونق بخشند. گویا به‌تازگی، در بحث واردات ماشین‌آلات معدنی تسهیلگری انجام گرفته است و آن‌طور که اعلام شد، معافیت حقوق گمرکی واردات ماشین‌آلات با فناوری روز برای جایگزینی با ماشین‌آلات فرسوده مشروط به عدم‌ساخت داخل یا کمبود ظرفیت‌های تولید داخل ابلاغ شد. در این ابلاغیه آمده است: واردات ماشین‌آلات با فناوری روز دنیا برای جایگزینی با ماشین‌آلات فرسوده مشروط به عدم‌ساخت داخل یا کمبود ظرفیت‌های تولید داخل پس از تایید شورای راهبری فناوری‌های دانش‌بنیان موضوع قانون جهش تولید دانش‌بنیان مجاز است.
اهمیت ماشین‌آلات در فعالیت‌های معدنی
در پروژه‌های راهسازی معدنی، استفاده از ماشین‌آلات معدنی متنوع برای بالا بردن کیفیت ساخت‌وساز هرچه بهتر، بسیار حائزاهمیت است. این ماشین‌آلات توانایی انجام عملیات معدنی گوناگون را دارا هستند و به‌عنوان ابزارهای کلیدی برای استخراج مواد معدنی از زمین و تهیه زمین‌های پایه و متراکم‌شده برای ساخت‌وساز راه‌های معدنی عمل می‌کنند. یکی از کاربردهای اصلی ماشین‌آلات معدنی در پروژه‌های راهسازی معدن، استخراج مواد معدنی از زمین است. انواع ماشین‌آلاتی مانند دستگاه‌های حفاری، بولدوزرها، لودرها و بیل مکانیکی‌ها برای خرد کردن و جمع‌آوری سنگ‌ها و خاک‌ها استفاده می‌شوند. همچنین آنها از مراحل اولیه شروع کار تا تخلیه مواد استخراج‌شده، نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در ادامه به برخی از انواع ماشین‌آلات معدنی و کاربردهای آنها در پروژه‌های راهسازی معدنی پرداخته خواهد شد.
همان‌گونه که پیش‌تر نیز به آن اشاره شد، کاربرد اصلی ماشین‌آلات معدنی، استخراج مواد معدنی از زمین است، اما باید به این موضوع اشاره کرد که علاوه بر این، ماشین‌آلات معدنی در حوزه حمل‌ونقل مواد معدنی نیز بسیار مهم هستند. برخی ماشین‌های استفاده‌شده در این حوزه شامل کامیون‌ها و وانت‌ها برای انتقال مواد معدنی از معدن به محل پردازش یا انبار است، همچنین دستگاه‌های نقاله نیز برای انتقال سریع و موثر مواد معدنی در پروژه‌های راهسازی معدن استفاده می‌شوند.
از حیاطی‌ترین ماشین‌آلات معدنی در پروژه‌های راهسازی معدنی، ترلیرها هستند. مهم‌ترین کاربرد این ماشین صنعتی، معدنی حمل‌ونقل بارهای سنگین به‌طوربهینه است، همین موضوع نیز باعث بهبود عملکرد و بهره‌وری کار در صنعت معدن نیز شده است. تریلرها در انواع مختلفی در بازار موجود هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تریلرهای صاف نیز اشاره کرد.
باکس ع پ
آسیب فرسودگی ماشین‌آلات به معادن
نادعلی اسماعیلی، فعال معدن در ارتباط با چالش معدنکاران با ماشین‌آلات فرسوده به صمت گفت: فرسوده بودن ماشین‌آلات، فرسایش و هزینه بسیار زیادی برای معدنکاران و کشور در زمینه سوخت و تامین قطعات دارد. لازم به ذکر است، یکی از نگرانی‌های معدنکاران که حق طبیعی آنها‌ست، فرسوده بودن ماشین‌آلات در این بخش است.
اسماعیلی ادامه داد: فرسوده بودن ماشین‌آلات به این بخش، آسیب‌های بسیاری را وارد کرده و سبب شده است، راندمان اکتشاف و استخراج با مشکلاتی همراه شود. البته، این نکته را باید اضافه کرد که نه‌تنها این فرسودگی سبب کاهش راندمان خواهد شد، بلکه حوادث جانی نیز به‌همراه خواهد داشت. فرسوده بودن ماشین‌آلات، فرسایش و هزینه بسیار زیادی برای معدنکاران و کشور در زمینه سوخت و تامین قطعات دارد.
وی گفت: معادن جزو منابع درآمدی کشور محسوب می‌شوند و نیاز است توجه ویژه‌ای به این بخش شود. توسعه معادن و تزریق سرمایه به این حوزه می‌تواند شعار جایگزینی معدن به‌جای نفت را محقق کند و تحقق چنین امری، نیازمند ماشین‌آلات بروز و تکنولوژی در حوزه ماشین‌آلات معدنی هستیم. ماشین‌آلات یکی از مهم‌ترین ستون‌های فعالیت‌های معدنی هستند و بدون آنها نمی‌توان کاری را پیش برد.
وی افزود: طبق گفته‌های مسئولان باتوجه به اولویتی که معدن برای کشور دارد، بهترین راه برای رفع مشکلات در این بخش این است که راهکاری اندیشیده شود تا معدنکاران بتوانند ماشین‌آلات موردنیاز خود را از برندهای مطرح دنیا تهیه کنند تا بتوانیم از ظرفیت معادن غنی در کشور به‌خوبی استفاده کنیم. دیدگاهی در کشور وجود دارد که در راستای حمایت از تولید، موانعی را بر سر راه واردات ماشین‌آلات معدنی قرار می‌دهند، اما نمی‌دانند که معدن به‌عنوان یکی از منابع مهم کشور، در حال چرخاندن اقتصاد کشور است و ارزآوری زیادی برای کشور دارد.
وجود موانع برای واردات ماشین‌آلات
اسماعیلی در ادامه این گفت‌وگو اظهار کرد: حتی واردات ماشین‌آلات معدنی که در کشور تولید نمی‌شوند نیز ممنوع است. موانعی بر سر واردات در راستای حمایت از تولید قرار داده شده است، اما در این بین ممنوع بودن واردات ماشین‌آلاتی که در کشور تولید نمی‌شود، هیچ الزامی ندارد، اما باز هم شاهد هستیم که از واردات این ماشین‌آلات به کشور جلوگیری می‌شود. در این بین ماشین‌آلات چینی توسط برخی از افراد وارد کشور می‌شود که از کیفیت خوبی برخوردار نیست و پس از مدتی استفاده، زمینگیر می‌شود. به‌دلیل کیفیت پایین ماشین‌آلات چینی، معدنکاران استقبال بیشتری از واردات ماشین‌آلات دست دوم برندهای مطرح دنیا نسبت به برندهای چینی می‌کنند و حاضر به استفاده و پرداخت هزینه برای واردات این ماشین‌آلات هستند تا بتوانند نیازهای خود را برطرف کنند.
این فعال بخش معدن درباره تاثیر فرسودگی ماشین‌آلات بر تولید و همچنین درآمدهای کشور خاطرنشان کرد: طبیعی است که فرسودگی ماشین‌آلات موجب تاخیر و کاهش سرعت فعالیت در معادن و به‌دنبال آن تولید می‌شود و به‌واسطه آن می‌تواند روی درآمد معدنکاران و درآمدهای ارزی کشور تاثیر منفی بگذارد و اگر ماشین‌آلات در این بخش نوسازی شوند، قطعا روی تولید اثر مثبت خواهند گذاشت. در حالی که در معادن دنیا معدنکاران در حال استفاده از ماشین‌آلات جدید با تکنولوژی‌های نوین هستند، اما در کشور همچنان در حال استفاده از ماشین‌آلاتی هستیم که مربوط به ۳۰ سال گذشته هستند و در این بخش وارداتی انجام نگرفته است. معدن علاوه بر اینکه همواره به‌عنوان شاگرد اول اقتصاد کشور؛ چه در بخش درآمدزایی و چه در بخش اشتغال مطرح و در بخش اجتماعی نیز همیشه پای کار بوده و به مسئولیت‌های اجتماعی خود به‌خوبی عمل کرده است و حتی در سیل اخیر در استان کرمان نیز، معادن این استان پای کمک و خدمت‌رسانی بوده‌اند.
عقب‌ماندگی از تکنولوژی
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران در ارتباط با موضوع استفاده از ماشین‌آلات فرسوده در معدنکاری و نبود تکنولوژی به صمت گفت: یکی از مشکلات بزرگ بخش معدن در ایران را باید عقب‌ماندگی از تکنولوژی نام برد. این نبود تکنولوژی در فعالیت‌های معدنکاری در زمینه ماشین‌آلات، بیشتر مشاهده می‌شود. تجهیزات مورداستفاده در داخل معادن و همچنین ماشین‌آلات مورداستفاده در زمینه اکتشاف، حفاری و استخراج در زمینه تکنولوژی، با چالش‌هایی اساسی همراه شده‌اند که معدنکاری را با مشکلات مواجه کرده است.
صمدی ادامه داد: متاسفانه، زمانی که عمر ماشین‌آلات معدنی افزایش پیدا می‌کند، شاهد توقف فعالیت‌های معدنکاری در کشور هستیم که چنین امری می‌تواند آسیب‌های بزرگی به اقتصاد کشور وارد کند. معادن، یکی از بزرگ‌ترین قطب‌های اقتصادی در کشور هستند که نیاز دارند با تکنولوژی و فناوری روز دنیا حرکت کنند تا بتوانیم جایگاه اصلی خود را در بازارهای جهانی پیدا کنیم.
باید ۸۵ درصد توان ماشین‌آلات بکارگیری شود
وی گفت: در تمام دنیا مطرح می‌شود که برای فعالیت‌های معدنکاری، نیاز است تا ۸۵ درصد توان ماشین‌آلات در اختیار گرفته شود و ۱۵درصد نیز صرف سرویس ماشین‌آلات شود. زمانی که این توان بیشتر در اختیار گرفته شود، نرخ تمام‌شده کاهش پیدا کرده و تولید افزایش پیدا خواهد کرد و سبب می‌شود تا در بسیاری از هزینه‌ها صرفه‌جویی انجام گیرد. زمانی که از تولید یک ماشین معدنی حدود ۳۰ سال گذشته باشد، هر لحظه باید آماده توقف فعالیت بود که هزینه بسیاری را به‌همراه خواهد داشت. تعمیر یک ماشین معدنی مستهلک، هزینه‌های بسیاری دارد و باید قطعات از طریق کشور دیگری وارد ایران شود. زمانی که یک ماشین معدنی، دچار خرابی می‌شود، شاید حدود یک ماه زمان بخواهد تا مجدد به چرخه فعالیت بازگردد و این امر، توقف بخشی از فعالیت‌های معدن را به‌همراه دارد.
عمر ناوگان معدنی در کشور بسیار بالاست
وی افزود: باید اشاره کرد عمر ناوگان معدنی در کشور بسیار بالاست. این امر در حالی رخ می‌دهد که در سایر کشورها، عمر ماشین‌آلات معدنی حدود ۱۲سال است و بعد از گذشت این مدت، به‌علت آسیب‌هایی که به معدن وارد می‌کنند، از رده خارج شده و ماشین‌آلات جدید و با تکنولوژی روز دنیا را خریداری می‌کنند. با این وجود، ایران جایگاه خود را در میان کشورهای دارنده معدن از دست خواهند داد و قدرت رقابت برای فروش محصولات معدنی از دست خواهد رفت. دلیل این امر را باید بالا رفتن نرخ تمام‌شده محصولات معدنی در ایران نام برد.
صمدی در ادامه این گفت‌وگو خاطرنشان کرد: این یک واقعیت است که در کشور و در زمینه تولید خودروی سواری، نتوانسته‌ایم به تکنولوژی موردنظر برسیم و خودکفا شویم. باوجود چنین شرایطی، قطعا نمی‌توانیم در زمینه تکنولوژی ساخت ماشین‌آلات معدنی، اقدامات موثر و مثبتی انجام دهیم. حدود ۳۰ سال پیش، قطعات معدنی از کارخانه «کوماتسو» که متعلق به کشور ژاپن است، خریداری می‌شد و در آن مقاطع، کسی به‌دنبال واردات ماشین‌آلات نبود و معادن در شرایط خوبی قرار داشتند. اما در شرایط فعلی، اگر قرار بر واردات ماشین‌آلات و تکنولوژی باشد، قطعا تجهیزات درجه ۳ وارد کشور خواهد شد و متاسفانه در ادامه این قضیه، مشکلات بسیاری برای معدن به‌وجود خواهد آمد.
دبیر انجمن زغال‌سنگ ایران عنوان کرد: در زمینه واردات ماشین‌آلات معدنی باید اشاره کرد همان مقررات برای واردات خودروی سبک، برای ماشین‌آلات معدنی اعمال می‌شود. همین امر سبب می‌شود تا نرخ ماشین‌آلات معدنی در ایران، با نرخ دلار آزاد، ۲ برابر نرخ جهانی باشد. وزارت صمت نیز در برابر چنین مسائلی محافظه‌کارانه برخورد می‌کند و چندان برایش خوشایند نیست که با لابی‌های موجود درگیر شود.
سخن پایانی
فعالیت در حوزه معادن با تکیه بر ماشین‌های معدنی ممکن می‌شود. با این‌وجود، چالش‌ها و کاستی‌های بسیاری پیش‌روی تامین این ماشین‌های معدنی وجود دارد. در حال حاضر شاهد کاهش بهره‌وری فعالیت در معادن به‌دلیل ماشین‌های فرسوده هستیم. همزمان موانع بسیاری در مسیر ورود ماشین‌های معدنی به کشور وجود دارد و سهم بسزایی از این تجهیزات را ماشین‌های فرسوده و ناکارآمد تشکیل می‌دهند. بدون تردید برای حرکت در مسیر رشد و توسعه معدنی، رفع این محدودیت‌ها ضروری است.
