اقتصاد ایران طی سال‌های اخیر با چالش‌‌‌های جدی در تامین پایدار انرژی مواجه بوده که عمدتا ناشی از ناترازی در تولید و مصرف به‌ویژه در حوزه برق و گاز بوده است. در نگاهی کلی به نظر می‌رسد برای حل مساله ناترازی چاره‌‌‌ای جز جلوگیری از رشد مصرف بی‌‌‌رویه انرژی خصوصا در مصارف فاقد ارزش افزوده از مسیر افزایش قیمت انرژی و فرهنگ‌‌‌سازی گسترده به‌‌‌صورت فرابخشی، افزایش تولید از منابع موجود انرژی‌‌‌های فسیلی، تنوع‌بخشی به منابع استحصال انرژی به‌ویژه از منابع تجدیدپذیر و نیز کاهش مصرف انرژی از طریق بازیافت تلفات انرژی نداریم.

به هر حال به‌‌‌رغم اینکه سال‌هاست ناقوس پایان عصر نفت به صدا درآمده، همچنان میزان دسترسی به سوخت‌‌‌های فسیلی یکی از اصلی‌‌‌ترین شاخص‌‌‌های تعیین‌‌‌کننده در صنعت انرژی دنیا محسوب می‌شود، هر چند نباید و نمی‌توان از رشد پرشتاب تجدیدپذیرها هم چشم پوشید. در این میان آنچه باید به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد این است که در عصر مجادله قدرت‌‌‌های بزرگ دنیا برای دسترسی آسان‌‌‌تر و ارزان‌‌‌تر به انرژی‌‌‌های فسیلی و تجدیدپذیر، استفاده بهینه از این انرژی‌‌‌ها یک اصل غیرقابل چشم‌‌‌پوشی است.

کاهش تلفات حوزه انرژی که در کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه ابعاد بسیار گسترده‌‌‌تری دارد، موضوعی است که در ترسیم یک چشم‌‌‌انداز روشن‌‌‌تر در حوزه انرژی بسیار تاثیرگذار خواهد بود. جالب اینجاست که تلفات این حوزه در کشوری مانند ایران به واسطه دسترسی آسان و گسترده به منابع زیرزمینی، ارزان‌قیمت بودن انرژی اعم از برق، گاز، نفت، بنزین و سایر فرآورده‌‌‌های نفتی و در نهایت فرسودگی تاسیسات و تجهیزات، غالبا در آمار و ارقام محاسبه نمی‌شود.

از آنجا که چشم‌‌‌پوشی از ثروتی که به شکلی پنهان، تدریجی و زیان‌‌‌بار از دست می‌رود، پشت کردن به منافع ملی محسوب می‌شود، ضروری است که در گام اول تلفات بالای انرژی در کشور را به عنوان یک عارضه جدی پذیرفت. بنابراین با توجه به اینکه مساله انرژی و هزینه‌‌‌های آن در فعالیت‌‌‌های صنعتی، کشاورزی و خانگی عمدتا به عنوان عامل تاثیرگذار و تعیین‌‌‌کننده‌‌‌ در قیمت تمام‌شده محصولات یا هزینه‌‌‌های خانوار مطرح نبوده، لازم است این موضوع با نگاهی آماری‌‌‌تر به‌ویژه در صنایع پرمصرف که بیشترین سهم را در مصرف انرژی کشور دارند، مورد بررسی قرار گیرد.  بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که میزان اتلاف انرژی در کشورمان رقمی بالغ بر ۲۴‌درصد است. بر این اساس حجم برق اتلاف‌شده از کل میزان مصرف این انرژی که تقریبا ۲۹ میلیارد کیلووات برآورد شده، 6.7 میلیارد کیلووات ساعت است. ارزش‌‌‌گذاری این اتلاف البته کار ساده‌‌‌ای نیست، اما با در نظر گرفتن قیمت جهانی 12.7 سنت و بهای داخلی ۱۲۰۰ تومان برای هر کیلووات ساعت برق می‌توان ارزش برق اتلاف‌شده در کشور را با قیمت جهانی حدود ۸۵۰ میلیون دلار و با قیمت داخلی بالغ بر ۸‌هزار میلیارد تومان تخمین زد.

در مورد گاز هم اگر حجم کل مصرف گاز در کشور را حدود 10.5 میلیارد مترمکعب با قیمت جهانی 2.27 دلار و قیمت داخلی ۴۴۰۰ تومان برای هر مترمکعب در نظر بگیریم، تلفات 2.4 میلیارد مترمکعبی این انرژی خسارتی ۱۹۲ میلیون دلاری بر اساس بهای جهانی و 10.5‌هزار میلیارد تومانی با بهای داخلی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.

این آمار نشان می‌دهد که ایران در روزگاری که دنیا با چنگ و دندان به دنبال تامین انرژی از طرق مختلف است، با وجود دسترسی به منابع فراوان انرژی و ظرفیت‌‌‌های گسترده تولید برق و استخراج نفت وگاز، به سادگی مصرف‌کنندگان به‌ویژه مشترکان بزرگ صنعتی، تجاری و کشاورزی را در بستر قیمت‌گذاری یارانه‌‌‌ای، از بهینه‌‌‌سازی تجهیزات و تاسیساتشان، غافل می‌کند. در واقع ما در تمام این سال‌ها از اهمیت مساله بهسازی و نوسازی تاسیسات صنعتی، تجاری و خانگی برای کاهش تلفات بازمانده و اهمیت آن را در رفع ناترازی‌‌‌هایی که طی چند سال اخیر کشور را متحمل خسارات جدی کرده، نادیده گرفته‌‌‌ایم.

فراموش نکنیم که فقط در تابستان ۱۴۰۳ عدم‌‌‌النفع صنعت از محل خاموشی‌‌‌ها، رقمی بالغ بر ۱۵۰‌هزار میلیارد تومان بوده است، حال اگر بخشی از این منابع و فرصت‌‌‌های از دست‌رفته صرف کاهش تلفات سرسام‌‌‌آور برق و حتی گاز می‌‌‌شد، شاید جبران بخشی از ناترازی‌‌‌ها با هزینه بسیار کمتری نسبت به آنچه امروز برآورد می‌شود، امکان‌‌‌پذیر می‌‌‌شد. این مساله در مورد انرژی گاز هم مصداق‌‌‌های روشنی دارد، به‌ویژه آنکه این روزها از اعمال خاموشی به دلیل محدودیت عرضه گاز، گازوئیل و مازوت به نیروگاه‌‌‌ها خبر داده شده و همین مساله به درستی روشن می‌کند که ما چه فرصت‌‌‌های مغتنمی را برای کاهش تلفات انرژی در کشور از دست داده‌‌‌ایم.

بر این اساس سندیکای شرکت‌های تاسیساتی و صنعتی ایران در همایش «تاسیسات؛ گلوگاه ناترازی انرژی» که 25 آذرماه در مرکز همایش‌‌‌های صدا و سیما برگزار خواهد شد، مساله ناترازی را از نگاهی تازه بررسی کرده و تلاش می‌کند کاهش تلفات از مسیر بهسازی را به عنوان یک راهکار موثر، کم‌هزینه و هوشمند تبیین کند.