موارد فوق در حالی است که علاوه بر چالش‌های موجود در پاکستان که شامل بی‌ثباتی سیاسی و چالش‌های امنیتی، نوسانات اقتصادی و تورم بالا، کمبود زیرساخت‌های مناسب مانند حمل‌ونقل و انرژی، کیفیت پایین و افزایش هزینه تولید بالا است، موقعیت جغرافیایی پاکستان در نزدیکی بازارهای بزرگ مانند چین و هند می‌تواند فرصت‌های تجاری جدیدی ایجاد کند. همچنین پاکستان دارای منابع غنی از جمله گاز طبیعی، زغال‌سنگ و معادن فلزی است که می‌تواند در توسعه صنایع مختلف موثر باشد. بی‌شک پروژه‌هایی مانند راه ابریشم جدید نیز می‌تواند بهبود زیرساخت‌ها و تسهیل تجارت این کشور را به‌همراه داشته باشد.

اقتصاد پاکستان

پاکستان پس از چند مرحله بررسی و تجدیدنظر درباره ساختار اقتصادی خود، در حال‌ حاضر دارای اقتصادی مختلط است که در آن شرکت‌های دولتی، بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند.‬

اقتصاد پاکستان که در زمان استقلال این کشور عمدتا کشاورزی بود، امروزه بسیار متنوع شده است.

‬البته که همچنان نزدیک یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و نزدیک به ۴۰درصد نیروی کار در کشاورزی یا بخش‌های مرتبط شاغل هستند.‬ اما‬ ‬از نظر ساختار اقتصادی، پاکستان بیشتر به کشورهای با درآمد متوسط شرق و جنوب‌شرقی آسیا شباهت دارد تا کشورهای فقیرتر شبه‌قاره هند.

 عملکرد اقتصادی این کشور با بسیاری از دیگر کشورهای در حال توسعه، سازگارتر است. ‌براساس آمار بانک جهانی (WB) در سال ۲۰۲۲ تولید ناخالص داخلی پاکستان ۳۷۵ میلیارد دلار بوده که رشد ۶.۱ درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۱ داشته است. همچنین براساس اطلاعات موسسه آمار پاکستان، نرخ تورم کلی این کشور ۳۷.۰۷ درصد ثبت شده است.

اهدافی برای رشد صادرات پاکستان

پاکستان در سال‌های اخیر به افزایش صادرات، کاهش وابستگی به واردات و گسترش تجارت با کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای همسایه و جهان اسلام تمرکز کرده است. یکی از اصلی‌ترین اهداف پاکستان، افزایش صادرات غیرنفتی است.

دولت پاکستان برنامه دارد که صادرات خود را تا سال‌های آینده به بالای ۵۰ میلیارد دلار برساند. برای رسیدن به این هدف، بهبود زیرساخت‌ها و فناوری تولیدی، حمایت از صنایع کوچک و متوسط و توسعه محصولات جدید صادراتی در دستور کار قرار دارد. همچنین از دیگر اهداف آن، توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه است.

پاکستان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود به‌دنبال گسترش تجارت با کشورهای همسایه به‌ویژه چین، ایران، افغانستان، هند و آسیای میانه است. پروژه اقتصادی مشترک با چین موسوم به کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) یکی از این همکاری‌های کلیدی است.

 پاکستان در تلاش است بازارهای صادراتی جدیدی برای محصولات خود پیدا کند و از وابستگی به چند کشور خاص فاصله بگیرد. کشورهایی مانند ترکیه، آسیای مرکزی، افریقا و روسیه به‌عنوان بازارهای جدید مدنظر قرار گرفته‌اند.

از سوی دیگر موضوع، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. پاکستان در پی جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های کلیدی اقتصادی از جمله انرژی، صنایع تولیدی و کشاورزی است تا به افزایش توان تولیدی و صادراتی خود کمک کند.

همچنین توسعه توافقنامه‌های تجارت آزاد نیز در حال پیگیری است. پاکستان به‌دنبال انعقاد توافقنامه‌های تجارت آزاد با کشورهای مختلف است تا موانع گمرکی کاهش یابد و تجارت دوجانبه افزایش یابد. مذاکرات با کشورهای مختلف از جمله ترکیه، ایران و برخی کشورهای شرق آسیا نیز در جریان است.

افزایش بهره‌وری صنایع داخلی نیز از دیگر اهداف این کشور است. دولت پاکستان در تلاش است با ارتقای بهره‌وری صنایع داخلی و استفاده از فناوری‌های جدید، تولید داخلی را تقویت کند و در نتیجه، نیاز به واردات را کاهش دهد.

در واقع پاکستان با این استراتژی‌ها به‌دنبال آن است که اقتصاد خود را پایدارتر و متنوع‌تر کند و وابستگی به واردات را کاهش دهد تا بتواند در مواجهه با نوسانات جهانی، مقاومت بیشتری نشان دهد.

تجارت پاکستان با سایر کشورها

در ادامه گزارش، گذری به تجارت پاکستان با سایر کشورها داریم. پاکستان در سال‌های اخیر به‌طورفعال در تلاش برای گسترش روابط تجاری خود با کشورهای مختلف بوده است. در ادامه، به برخی تحولات و آمارهای اخیر در تجارت خارجی پاکستان اشاره می‌کنیم:

تجارت با ایران

ایران و پاکستان در تلاش برای نهایی‌سازی قرارداد تجارت آزاد هستند. در سال گذشته، تجارت غیرنفتی بین دو کشور به بیش از ۲.۷ میلیارد دلار رسید و برنامه‌ریزی شد که این رقم امسال تقریبا دوبرابر شود. هدف‌گذاری بلندمدت دوکشور، رسیدن به تجارت ۱۰ میلیارد دلاری است. تجارت غیرنفتی ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۲، به بیش از ۲.۷میلیارد دلار رسیده، اما برای تحقق هدف‌گذاری سند ۵ساله همکاری دو کشور، این رقم در امسال تقریبا باید دوبرابر شود. البته ظرفیت تجارت دو کشور بیش از این مقدار است و در سال‌های اخیر برای تجارت ۱۰میلیارد دلاری ایران و پاکستان هدف‌گذاری شده است.

تجارت با ترکیه

در دو ماه اول سال ۲۰۲۴، تجارت بین پاکستان و ترکیه افزایش یافته است. صادرات پاکستان به ترکیه در این مدت به ۶۴.۸۱ میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵.۶۳ درصد افزایش داشته است. همچنین، واردات از ترکیه با ۱۱.۶۶ درصد افزایش به ۷۶.۹۷ میلیون دلار رسید.

تجارت با قرقیزستان

پاکستان و قرقیزستان در حال کار روی توافقنامه‌های دوجانبه برای تقویت روابط تجاری و اقتصادی هستند. در سال مالی ۲۰۲۳، صادرات پاکستان به قرقیزستان ۳.۳۳ میلیون دلار و واردات از این کشور ۵.۳ میلیون دلار بوده است.

تاثیر تحولات منطقه‌ای

به‌دلیل ملاحظات سیاسی، حجم تجارت و ترانزیت بین افغانستان و پاکستان کاهش یافته است. اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان گزارش داده که تجارت دوجانبه با پاکستان حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است. در مجموع پاکستان در تلاش برای گسترش و تنوع‌بخشی به روابط تجاری خود با کشورهای مختلف است و در این راستا، توافقنامه‌های تجارت آزاد و همکاری‌های اقتصادی دوجانبه را پیگیری  می‌کند.

تجارت ایران و پاکستان در سال ۱۴۰۲

بررسی آمار تجارت بین ایران و پاکستان نشان می‌دهد تراز تجاری ایران با پاکستان به‌لحاظ ارزشی طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱ همواره به‌نفع ایران بوده، اما طی دو سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ واردات ایران از پاکستان از سرعت رشد به‌مراتب بالاتری در مقایسه با صادرات ایران به پاکستان داشته و سهم برنج نیز از کل ارزش صادرات ایران از این کشور بیش از ۸۵ درصد بوده است.

تجارت غیرنفتی ایران و پاکستان در سال گذشته، به بیش از ۴.۹ میلیون تن به ارزش ۲.۷ میلیارد دلار رسید که این میزان نسبت به سال ۱۴۰۱ با رشد ۱۴.۷ درصدی در وزن و ۱۰ درصدی در ارزش همراه بود. از این میزان بیش از ۴.۳ میلیون تن کالا، به ارزش ۲.۰۷ میلیارد دلار سهم صادرات ایران به پاکستان بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ رشد ۲۳ درصدی در وزن و ۳۹ درصدی در ارزش داشته است. واردات ایران از پاکستان هم در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۵۵۴ هزار تن کالا، به ارزش ۶۷۳.۹ میلیون دلار رسیده که این میزان نسبت به سال قبل کاهش ۲۶ درصدی در وزن و ۳۳ درصدی در ارزش داشته است. عمده‌ترین دلیل این کاهش، افزایش تولید برنج در کشور و عدم‌نیاز به واردات این محصول مانند سال‌های قبل از کشورهایی نظیر پاکستان و هند بوده است.

به‌اعتقاد کارشناسان، پاکستان به گاز، به صنعت پتروشیمی، محصولات ساختمانی، رنگ، انواع و اقسام میوه‌جاتی که ایران دارد مثل سیب و انگور احتیاج دارد که پاکستان واردکننده آن است. در مقابل پاکستان صادرکننده برنج است. کاغذ و محصولاتی از این دست دارد، کنجد از پاکستان به ایران صادر می‌شود، میوه‌های مختلف مثل انبه از پاکستان می‌آید. بنابراین دو کشور اقتصاد مکمل و جمعیت بسیار زیادی هم دارند، اما تاکنون به دلایل زیادی از جمله قوانین پیچیده گمرکی دو کشور، مشکلات تحریمی و… سطح روابط دو کشور به حد مطلوب نرسیده است.

بر این اساس هم بررسی وضعیت تجارت ایران و پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که صادرات ایران به پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به ۲.۰۷ میلیارد دلار در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. سهم صادرات ایران به پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۲ روند ثابتی داشته؛ بیشترین سهم با ۴.۱ درصد برای سال ۱۴۰۲ و کمترین سهم با ۲.۶ درصد برای سال ۱۴۰۰ بوده است.

همچنین در این بازه زمانی واردات ایران از پاکستان از نظر ارزش روند صعودی داشته، به‌گونه‌ای که از ۳۴۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۷ به ۶۷۳.۹ میلیون دلار در پایان سال ۱۴۰۲ رسیده است. سهم واردات ایران از پاکستان در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ تقریبا ثابت و برابر یک درصد بوده است. بیشترین سهم با ۱.۷ درصد برای سال ۱۴۰۱ و کمترین سهم با نیم درصد برای سال ۱۳۹۹ بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۲ سهمی نزدیک به یک درصدی از کل واردات ایران بود. علت عمده کاهش واردات ایران از پاکستان، افزایش تولید برنج در کشور و عدم‌نیاز به واردات این محصول مانند سال‌های قبل از کشورهایی نظیر پاکستان و هند بوده است.

سخن پایانی

تجارت پاکستان ظرفیت بالایی برای رشد و توسعه دارد، اما برای بهره‌برداری از این ظرفیت، نیاز به اصلاحات اقتصادی، بهبود زیرساخت‌ها و ثبات سیاسی دارد. با اتخاذ سیاست‌های مناسب و استفاده از منابع‌طبیعی و انسانی، پاکستان می‌تواند به یک بازیگر کلیدی در تجارت جهانی تبدیل شود.