غفلت از ظرفیتهای «توسعه دریامحور»
گردشگری امروزه یکی از بهترین ابزار تبادل و تعامل فرهنگی است که استفاده بهینه از آن میتواند در توسعه اقتصادی نیز نقش بسزایی داشته باشد و باید بدانیم رونق بخشیدن به صنعت گردشگری و استفاده مطلوب از امکانات موجود، یکی از مباحث اصلی و مهم کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه است.
گردشگری دریایی در ایران از ظرفیت بسیار بالایی برای تحقق توسعه دریامحور برخوردار است و خلیجفارس، دریای عمان و دریای خزر، ظرفیت بینظیری در این بخش دارند که نیازمند توجه هرچه بیشتر است.
تعریف اقتصاد دریامحور که در ادبیات جهانی عموما با عنوان اقتصاد آبی یا Blue Economy از آن یاد میشود، استفاده پایدار از ظرفیت منابع و گسترههای آبی اعم از اقیانوسها، دریاها، دریاچهها و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد اشتغال و در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی تعریف است.
بنابراین، حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی است و مستلزم ظهور و حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا و از جمله حملونقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژیهای تجدیدپذیر، آبزیپروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدنکاری دریایی است.
فعالیت کشورهای منطقه در حوزه گردشگری دریایی
حدود ۳۰ درصد کره زمین را خشکی و ۷۰ درصد آن را آب فرا گرفته است. از ۷۰ درصد آبهای کره زمین، دریاها و اقیانوسها، ۵۰ درصد آن بهصورت مشاع است، یعنی همه کشورهای جهان میتوانند از آنها استفاده کنند و به هیچ کشور خاصی تعلق ندارند. کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه، سعی میکنند از سواحل و بخش مشاع کره زمین حداکثر استفاده را داشته باشند، برای مثال هند، ژاپن، امریکا، چین و چند کشور دیگر از دریا استفاده گستردهای در زمینه گردشگری، استحصال انرژی، حملونقل ارزان و شیلات دارند و از طرف دیگر، استفاده از سواحل دریا و امواج آن بهعنوان منبع تولید برق، ورزشهای تفریحی، موجسواری، فعالیتهای گردشگری ساحلی یا در اعماق دریا، آبدرمانی و طبی، اشتغالزایی بالایی را بهدنبال دارد، بهطوریکه بهازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی، حدود 4 شغل جانبی هم ایجاد میشود که از مزایای اقتصاد دریامحور است.
کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله ترکمنستان از سال ۲۰۰۷ در منطقه آوازه کار ساخت و تجهیز آن را برای ایجاد سایت گردشگری و جذب گردشگران داخلی و خارجی آغاز کرده و امارات هم سایتهای متعدد گردشگری را در سواحل جنوبی خلیجفارس برای جذب گردشگران فراهم ساخته است و کشورهای قطر، بحرین و کویت هم در این زمینه فعالیتهایی داشته و دارند. در سواحل دریای عمان نیز این کشور با شناسایی قابلیتهای گردشگری سواحل دریا، بزرگترین قطب گردشگری ورزش ساحلی را ایجاد کرده و شهرت جهانی یافته است.
دریای عمان و ظرفیتهای ویژه دریایی
امروزه در اغلب کشورهای دنیا توجه به تورهای دریایی، حملونقل دریایی، ورزشها و تفریحات آبی، غواصی و سایر سرگرمیهای مرتبط با ساحل و فراساحل در صدر برنامههای گردشگری قرار دارد و سواحل دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان هم از این نظر بسیار مستعد هستند، بهطوریکه سواحل شهرستانهای میناب و جاسک از استان هرمزگان و شهرستانهای کنارک و چابهار از استان سیستان و بلوچستان برای برگزاری ورزشهای حرفهای ساحلی و قایقرانی میتوانند مورداستفاده قرار گیرند.
باتوجه به وسعت سواحل ایران و امکانات بالقوه کشور برای میزبانی اینگونه بازیها بهمنظور جذب و رشد صنعت گردشگری ورزشی، تصمیمسازان باید از این نعمت خدادادی بهرهبرداری کنند و سواحل خلیجفارس، دریای عمان و دریای خزر را برای صنعت گردشگری دریایی بهویژه گردشگری ورزشی توسعه بخشند.
سواحل دریای عمان در شهرستانهای میناب، جاسک، کنارک و چابهار نیز میتوانند از امکانات ساحلی برخوردار باشند؛ شهرستانهای کنارک و چابهار که در منتهیالیه جنوبشرق ایران و در کنار دریای عمان و اقیانوس هند واقع شدهاند، از زیباییهای خاصی برخوردارند، بهطوریکه میتوان به تپههای گلفشان تالاب لیپار، انجیر معابد، جنگلهای حرا، قلعه تاریخی تین، کوههای مینیاتوری و تپههای مریخی اشاره کرد.
این مناطق باتوجه به موقعیت اقلیمی خاص، قابلیت جذب توریستهای ورزشی همچون کشور عمان را دارند و همینطور میتوانند به قطب جذب توریسم زمستانی تبدیل شوند و در صورت برنامهریزی صحیح از جمله ایجاد امکانات رفاهی مناسب، پذیرای گروههایی از جهانگردان تفریحی در سطح منطقه باشند.
همچنین با شناخت توان محیطی سواحل جاسک و میناب میتوان در امر تهیه نقشه راه جذب توریست و گردشگری اقدام کرد، بهطوریکه با شناخت ظرفیتهای سواحل این دو شهرستان در استان هرمزگان نظیر خلیجهای جاسک غربی و شرقی که در کناره آبهای دریای عمان قرار دارند، زمانی که ارتفاع امواج دریا به یک متر میرسد و در این خلیجها، هیچگونه موج خطرناکی مشاهده نمیشود، بهترین مناطق برای ورزشهای دریایی محسوب میشوند.
صخرههای شنی بین میناب و جاسک و جنگلهای حرا که بهطوردائم در معرض جزر و مد منظم آب دریا قرار دارند، بسیار دیدنی هستند و کانونهای جذب گردشگر محسوب میشوند، زیرا این جنگلها با پرندگان زیبا و نادر، مناظر جالبی را در سواحل جاسک و میناب پدید میآورند.
ظرفیتهای دریای خزر
دریای خزر بهعنوان بزرگترین دریاچه جهان و از مهمترین ظرفیتهای ایران در این حوزه بهشمار میآید؛ بندر انزلی مهمترین بندر دریای خزر بهدلیل همجواری با سایر بنادر ساحلی خزر و دسترسی آن به بنادر اروپایی از موقعیت اقتصادی کمنظیری برخوردار است و جاذبههای فراوان تفریحی، توریستی، تاریخی، آبوهوای مناسب و نزدیکی به فرودگاه بینالمللی رشت و گرگان، دسترسی به امکانات حملونقل دریایی زمینی و هوایی، موجب تبدیل این منطقه به منطقه ویژه اقتصادی و منطقه آزاد شده است.
ظرفیتهای گردشگری دریایی خزر باتوجه به موقعیتهای خاص جغرافیایی و دسترسی دوسویه به دریا و کشورهای طالب به دریای آزاد (آذربایجان و ترکمنستان) از مزیتی نسبی در توسعه گردشگری دریایی آن بهشمار میرود. مجاورت این دریا با 3 استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان موقعیت مناسبی را برای دسترسی این استانها به دریا فراهم کرده و هر سال در فصل گرم، چندین میلیون مسافر از شهرهای مختلف به این منطقه سفر میکنند، اما آنچه در این منطقه بیشتر مورد توجه قرار دارد، گردشگری ساحلی است.
مشکلاتی در استانهای شمالی ایران وجود دارد که مسئولان باید به آنها توجه داشته باشند و با برطرف کردن آنها میتوان برای جذب گردشگر دریایی و ساحلی اقدام کرد و بهطبع چنین امری موجب توسعه اقتصادی در منطقه میشود و فعالیت جانبی گسترش مییابد و در کنار آن، اشتغال و ارزشافزوده ایجاد میشود؛ به این منظور آزادسازی حریم دریا و هماهنگی بیشتر متولیان ساماندهی دریا از نخستین اقداماتی است که باید انجام شود.
در نوار ساحلی شمال کشور، ترکمنستان بهدنبال تبدیل شدن به قطب گردشگری سواحل شرقی خزر است، زیرا منطقه گردشگری آوازه ترکمنستان که از سال ۲۰۰۷ کار و تجهیز آن آغاز شده، در اوایل سال ۲۰۱۳ با حضور رئیسجمهوری این کشور، مرحلهای از پروژه عظیم ساختوساز گردشگری خود را بهبهرهبرداری رساند و دولت ترکمنستان برای توسعه این منطقه بیش از ۲ میلیارد دلار هزینه و سرمایهگذاری کرده است و این سایت تحتعنوان مجتمع تفریحی گردشگری و سرگرمی موسوم به یوپک یولی جاده ابریشم متعلق به وزارت خارجه ترکمنستان راهاندازی شد که علاوه بر جذب توریست داخلی، اقدام به جذب توریست خارجی از اروپا میکند.
در دریای خزر از نظر ساحلسازی و از نظر جذب توریست خارجی باید بهشکل قویتری فعالیت کرد و در حوزه حملونقل دریایی نیز، باوجود سواحل طولانی مرز آبی کشور در دریای خزر که حدود ۶۵۷ کیلومتر مرز آبی میشود، شرکتهای کشتیرانی که به امر جابهجایی مسافر در آن میپردازند، باید افزایش یابند.
سخن پایانی
از آنجا که ایران ۱۹۰هزار کیلومترمربع وسعت دریایی و ۵هزار و۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دارد، یک کشور دریایی محسوب میشود و بههمیندلیل باید توسعه دریامحور آن در بخش توریسم و سایر بخشها موردتوجه قرار گیرد. بنابراین باید با نظر به توانهای محیطی ساحلی و فراساحلی کشور، امکانات بالقوه مالی، تکنیکی، نیروی انسانی و ظرفیتهای علمی، در راستای بهرهبرداری از قابلیتهای دریایی ساحلی و فراساحلی مبتنی بر اقتصاد دریامحور به تقویت بنیه گردشگری امنیتی و اقتصادی کشور توجه شود.
