پـایـانی که به شکفتن می‌رسد
تقویم هجری شمسی برپایه تقویم جلالی تدوین شده است. این تقویم عنوان دقیق‌ترین تقویم جهان را به خود اختصاص داده و اختلاف دقت بالایی هم با همتایان میلادی و سایر تقویم‌های رسمی جهان دارد. تقویم جلالی برای نخستین‌بار سوم رمضان سال ۴۷۱ هجری قمری، به دستور جلال‌الدوله ملک‌شاه سلجوقی، به استادی حکیم عمر خیام و با نبوغ و مهارت منجمان و ریاضیدانان آن زمان ساخته شد. یکی از ایرادات تقویم مجوسی که تا پیش از تقویم جلالی در گاه‌شماری ایران استفاده می‌شد، نادیده گرفتن روزهای کبیسه بود؛ بنابراین شاه سلجوقی برای رفع ناهماهنگی‌های حاصل از آن، دستور تدوین تقویم را به حکیم عمر خیام داد.صمت در آخرین شماره سال ۱۴۰۱ به بررسی ویژگی‌های بهار پرداخته است.
روایتی از یک سفر ۳۶۵ روزه
با ساخت تقویم جلالی نه‌تنها معضلات مربوط به روزهای کبیسه در سال حل شد، بلکه با در نظرگرفتن آغاز سال نو درست برابر با نقطه اعتدال بهاری، تبدیل به تنها تقویمی شد که مبنایش یک رویداد طبیعی است. در حقیقت لحظه تحویل سال زمانی است که زمین به سفر ۳۶۵ روز و ۸ ساعته‌اش پایان می‌دهد و به همان نقطه‌ای که این سفر را آغاز کرده بود، برمی‌گردد. در بیشتر تقویم‌ها، آغاز سال نو ربطی به هیچ‌یک از رویدادهای طبیعی کره زمین ندارد و معمولا برمبنای یک روز مهم در تاریخ آغاز می‌شود، در حالی که در تقویم جلالی که تقویم هجری شمسی با اندک تغییراتی برپایه آن شکل گرفت، زمان آغاز سال، درست در لحظه‌ای است که زمین یک دور کامل به دور خورشید چرخیده و اعتدال بهاری آغاز شده است.
دایره‌های فرضی و اعتدالین
احسان مهرجو، کارشناس نجوم در گفت‌وگو با صمت به تشریح وضعیت زمین در فضا در نخستین روز از بهار پرداخت و گفت: فرض کنید 2 دایره در فضا کشیده شده که یک دایره موازی با خط استوا و دیگری موازی با خط مدار زمین به دور خورشید است. در واقع، همان مدار زمین در مسیر حرکتش به دور خورشید است. به‌عبارت روشن‌تر، 2 دایره فرضی به وسعت کره زمین و مسیری که زمین به دور خورشید می‌گردد، در فضا وجود دارد که ۲۳.۵ درجه اختلاف زاویه دارد، یعنی با زاویه ۲۳.۵ درجه‌ای یکدیگر را قطع می‌کنند. در حقیقت، محور اصلی زمین نسبت به یک خط صاف زاویه ۲۳.۵ درجه دارد.
مهرجو گفت: با این اختلاف زاویه، 2 دایره گفته‌شده یکدیگر را در فضا در ۲ نقطه قطع می‌کنند. یک نقطه آنجایی است که سیاره زمین برای تغییر فصل محورش را تغییر می‌دهد؛ به‌عبارتی وارد اعتدال پاییزی می‌شویم و برابر با اول مهرماه است. در این زمان زاویه تابش خورشید در نیمکره شمالی مایل‌تر از نیمکره جنوبی است و به اعتقاد اقلیم‌شناسان فصل سرد نیمکره شمالی آغاز می‌شود. در همین زمان، کشورهای نیمکره جنوبی نظیر شیلی و پرو استرالیا در حال گذراندن روزهای گرم تابستانی هستند.
وی افزود: نقطه دیگر اعتدال بهاری است و با رسیدن زمین به آن در تقویم سال نو آغاز می‌شود و مصادف با نخستین روز ماه فروردین است. در این نقطه درست برعکس اعتدال پاییزی فصل گرم در نیمکره شمالی آغاز و نیمکره جنوبی وارد فصل سرما می‌شود و زاویه تابش آفتاب برای نواحی نیمکره شمالی عمودتر خواهد بود. در واقع، وقتی زمین در گردش سالانه خود در فضا به نقطه اعتدال بهاری برسد، سال تعویض می‌شود و لحظه تحویل سال همان نقطه‌ای است که برای هر سال باید دقیقه و ثانیه‌هایش محاسبه شود. به‌گفته مهرجو، براساس محاسبات این نقطه، لحظه تحویل سال ۱۴۰۲ هجری شمسی، ۵۴ دقیقه بامداد روز سه‌شنبه اول فروردین است. نظم در نخستین روز بهار سراسر کره زمین را فرا می‌گیرد؛ روزی که خورشید در همه‌جا ۱۲ ساعت می‌تابد و ۱۲ ساعت در خاموشی به‌سر می‌برد. در روزی که زمین به اعتدال بهاری می‌رسد، همه‌جا ۱۲ ساعت روز دارد، ۱۲ ساعت شب و بعد رفته‌رفته از اول فروردین تا آخر بهار به طول روز اضافه و از طول شب کاسته می‌شود؛ تا اینکه به آخر بهار می‌رسیم. درست در آخرین روز خرداد، طولانی‌ترین روز رقم می‌خورد و در نهایت از طول روز کاسته و به طول شب اضافه می‌شود. مهرجو در ادامه بااشاره به کبیسه‌های پنج‌ساله گفت: در تقویم هجری شمسی و میلادی که اساس آن حرکت زمین در فضا به دور خورشید است، سال کبیسه وجود دارد؛ به این معنی که در تقویم هجری شمسی برخلاف میلادی که هر ۴ سال، سال چهارم را کبیسه در نظر می‌گیرند، اما در تقویم هجری شمسی، کبیسه‌های پنج‌ساله هم رخ می‌دهد؛ یعنی گاهی بعد از ۳ سال، سال چهارم کبیسه می‌شود و گاهی بعد از ۴ سال، سال پنجم کبیسه می‌شود. در حقیقت محاسبات دقیق در سال کبیسه است که دقت تقویم شمسی را از میلادی بیشتر کرده است؛ در حقیقت در تقویم میلادی همه سال‌ها ۳۶۵ روز و سال چهارم ۳۶۶ روز در نظر گرفته می‌شود و آغاز سال در نیمه‌شب شرعی است؛ اما در تقویم شمسی لحظه تقویم شمسی هر سال متفاوت است و ما آن را محاسبه می‌کنیم. وی در پاسخ به این پرسش که چرا گاهی روز نخست فروردین همان روزی است که سال تحویل و چرا گاهی فردای آن روز به‌عنوان روز نخست فروردین در نظر گرفته می‌شود؟ گفت: این روند به‌قاعده نوروز تحویلی بر می‌گردد. در واقع تقویم‌نویسان هر ساله لحظه تحویل سال را حساب می‌کنند؛ اینکه زمان دقیق تحویل سال دقیقا چه روزی و چه ساعت و دقیقه‌ای است. این کارشناس نجوم ضمن تشریح محاسبات درباره لحظه ظهر شرعی گفت: محاسبات منجمان برای اندازه‌گیری سال نو وابسته به لحظه ظهر شرعی است. در ایران اوقات شرعی براساس نصف‌النهار گذرنده از شهر تهران محاسبه می‌شود. حال اگر لحظه ظهر شرعی قبل از لحظه تحویل سال رخ دهد، همان روز که سال تحویل می‌شود اول فروردین است؛ اما اگر ظهر شرعی بعد از لحظه تحویل سال رخ دهد، فردای آن روز به‌عنوان اول فروردین در نظر گرفته می‌شود. در حقیقت، هدف این است که همیشه نوروز منطبق با اول بهار باشد.
در میان اخبار
بوی گل و نوید غذا
از تقویم دقیق جلالی و تحویل به موقع سال که بگذریم، با ورود زمین به نقطه اعتدالی فصلی آغاز می‌شود که بارزترین شاخصه‌اش سرزنده شدن طبیعت و رویش انواع گیاهان است. شاید از خود بپرسید فصل بهار چه با خود دارد که این‌گونه تنوع و دگرگونی به‌همراه می‌آورد. از گل‌ها و طبیعت رنگارنگ گرفته تا تنوع میوه‌های آن. اقلیم‌شناسان می‌گویند بهار فصل گشایش هوا است؛ به‌عبارت روشن‌تر، 3 ماه نخست سال؛ فصلی است که بادهای غربی در طول مسیر خود از غرب به شرق بسته‌های هوایی را بارگیری و با رسیدن به منطقه خاورمیانه آنها را خالی می‌کنند. علمی‌تر که بررسی کنیم، بارش‌های کوتاه‌مدت بهار و ابرناکی گاه‌وبیگاه آن ناشی از همین بسته‌های متنوع هوایی است. فارغ از حساسیت‌های آلرژیک بهاره که برخی افراد را به‌دلیل گرده‌افشانی گل‌ها در این فصل راهی درمانگاه‌ها و داروخانه‌ها می‌کند، خوشایند بودن بوی گل به تاریخ طبیعی نژاد انسان بر می‌گردد. دانشمندان علم زیست‌شناسی تکاملی می‌گویند، نسل‌های قبلی بشر در اعصار بسیار دور که نه تقویمی در کار بوده و نه فصل‌ها و سال‌ها معنای امروزی خود را داشته‌اند، با استشمام بوی گل می‌فهمیدند که فصل شکفتن نزدیک است و بوی گل، نوید غذا را هم به آنها می‌داد.
کودکان مبتلا به آلرژی را از طبیعت دور نکنید
اما دانشمندان راه‌حل‌هایی هم برای دوری از آلرژی بهاره آن هم برای کودکان ارائه داده‌اند، به نقل از consumer.healthday دکتر کاتلین می، متخصص آلرژی می‌گوید: والدین کودکان مبتلا به آلرژی و آسم همواره نگران حضور فرزندان‌شان در طبیعت هستند و از خود می‌پرسند که آیا بازی فرزندشان در پارک یا فضای سبز برای کودک خطری ندارد؟ بهترین رویکرد برای مواجه شدن با فصل آلرژی، تمرکز روی غذا و شرایط کودک است. مطمئن شوید که داروهای مورداستفاده وی به‌روز، علائم تحت‌کنترل و دوز داروی کودک‌تان تغییر نکرده باشد. اگر کودک شما به‌دلیل آلرژی شدید نسخه‌ای برای تزریق داروی اپی نفرین دارد، مطمئن شوید که این دارو را همیشه در اختیار دارید. این دارو برای درمان اضطراری واکنش‌های حاد آلرژیک است. اگر در فصل بهار فرزندتان از سوی مدرسه به اردو می‌رود، از قبل با مربیان وی در نیازهای سلامتی فرزندتان صحبت کنید. تماس با گیاهانی مانند پیچک سمی، بلوط و … می‌تواند یک مسئله خاص برای کسانی باشد که حساسیت دارند. به یاد داشته باشید، محصور کردن فرزندتان در خانه تنها به بدتر شدن شرایط منجر و توصیه می‌شود به کودک‌تان اجازه دهید در طبیعت حضور یافته و بدن وی امکان مواجه شدن با انواع محرک‌ها را به‌طور کنترل‌شده داشته باشد. حتما توصیه می‌شود داروهای ضد حساسیت، کرم‌ها و لوسیون‌هایی مانند کالامین را در هنگام حضور در طبیعت به‌همراه داشته باشید.
با خواب‌آلودگی بهاری چه کنیم؟
جز حساسیت‌های بهاری خواب‌آلودگی در فصل بهار موضوع شایعی است که برخی نسبت به زیاد بودن این احساس در فصل بهار گله‌مند هستند. معمولا بدن افراد سوخت‌وساز و ترشح بعضی از هورمون‌ها را متناسب با محرک‌های خارجی مانند نور و دما تغییر می‌دهد. خواب‌آلودگی بهاری، نوعی عکس‌العمل بدن انسان نسبت به تغییراتی است که در طبیعت رخ می‌دهد. افزایش طول مدت روز و روشنایی در فصل بهار، باعث خواب‌آلودگی و کاهش تمرکز بسیاری از افراد می‌شود. پژوهشگران معتقد هستند، در فصل بهار ساعت بیولوژیکی بدن برخی افراد که با ساعت‌های طولانی شب تنظیم شده است، نمی‌تواند با طولانی شدن روز هماهنگ شود و انرژی آنها به‌سرعت تحلیل می‌رود. بنابراین افراد به اختلالات خواب از جمله پرخوابی مبتلا می‌شوند. به‌گفته پزشکان، فعالیت بدنی مناسب و کافی در فصل بهار، می‌تواند مانع بروز کسالت و خواب‌آلودگی شود، بنابراین افراد باید در این فصل ورزش و پیاده‌روی را در برنامه روزانه خود قرار دهند. علاوه بر این، توصیه شده است، افراد خواب شبانه کافی داشته باشند، در طول روز ۱۵ تا ۳۰ دقیقه چرت بزنند، وزن خود را کاهش دهند، قبل از خواب شب، از مصرف غذای سنگین و چرب دوری و فشار خون خود را کنترل کنند، در صورت امکان بعد از ورزش یا صبحانه دوش آب سرد بگیرند، چرا که دوش آب سرد باعث می‌شود رگ‌های خونی تقویت شوند و گردش خون نیز بهبود یابد.
سخن پایانی
یادمان باشد، در فصل بهار بسیاری از جوجه‌های پرندگان به‌دلیل تمرین پرواز خارج از لانه به‌سر می‌برند، بسیاری از نوزادان حیوانات در پی یافتن غذا به‌دنبال مادر از مخفیگاه خارج می‌شوند یا برخی از آنها با مشاهده انسان، نوزاد خود را لابه‌لای علف‌ها مخفی می‌کنند و از محل دور می‌شوند و در زمانی که امنیت برقرار شود، به محل بازمی‌گردند و نوزاد خود را می‌برند. بنابراین، حفظ امنیت حیوانات در طبیعت در این فصل از حساسیت‌های زیادی برخوردار است که بی‌شک باید به این موضوع بیش از هر زمان دیگری توجه کنیم.
