در ماه‌های اخیر شاهد روند رو به کاهش تولید زغال‌سنگ بوده‌ایم. این افت تولید تحت‌تاثیر سیاست قیمت‌گذاری دستوری ایجاد شده است و لطمات غیرقابل‌جبرانی را به تولید و تولیدکننده تحمیل می‌کند. در شرایطی که متوسط نرخ تمام‌شده تولید هر تن کنسانتره زغال‌سنگ برابر ۷.۵ میلیون تومان برآورد می‌شود، این محصول با بهای ۵ تا ۵.۵ میلیون تومان به‌ازای هر تن، یعنی این محصول با نرخ پایین‌تر از بهای تمام‌شده آن به فروش می‌رسد. همین فروش ارزان و تحمیل خسارت‌های جدی به معادن، در عمل زمینه توقف تولید و تعطیلی بسیاری از واحدهای فعال در این بخش را فراهم می‌کند.باوجود ذخایر قابل‌توجه زغال‌سنگ ایران، کشور ما در سال‌های اخیر به یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان این محصول در سطح بین‌المللی بدل شده است. سال گذشته ۸۰۰ میلیون تن زغال‌سنگ با متوسط قیمتی حدودا ۳برابر بهای این محصول در بازار داخلی، به کشور وارد شده است.فعالان صنعت زغال‌سنگ خواستار اصلاح و تعدیل بهای این محصول با هدف رونق‌بخشی دوباره به این صنعت هستند. تا جایی‌که، به مسئولان پیشنهاد داده‌ایم، زغال‌سنگ تولیدشده در کشور با نصف بهای فروش این محصول در بازار جهانی، خریداری شود. فروش زغال‌سنگ با قیمتی منصفانه‌تر، بخشی از مشکلات حاکم بر این صنعت را مرتفع می‌کند.

براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی در امسال میزان واردات زغال‌سنگ حدود ۱۷درصد در قیاس با سال گذشته، افزایش‌ یافته است؛ یعنی افت تولید این محصول با تکیه‌ بر واردات تامین می‌شود.باتوجه به نرخ پایین فروش زغال‌سنگ در بازار داخلی، بسیاری از فعالان این صنعت از تولید خود می‌کاهند یا برخی از فعالان صنعتی روند فرآیند تولید زغال‌سنگ متالورژیکی را به زغال حرارتی تغییر می‌دهند. البته تمامی فعالان بخش معدن، توان اجرای چنین تغییری را ندارند. در واقع ظرفیت معدنی این واحدها باید به‌گونه‌ای باشد که ظرفیت اجرای چنین تغییری، فراهم باشد.روند خریدوفروش زغال‌سنگ حرارتی از دیرباز در سایه تقابل میان عرضه و تقاضا رقم خورده است. یعنی سایه قیمت‌گذاری دستوری و فشارهای دولتی در این بخش کمتر است. بنابراین اگر معدنی توان تغییر فرآیند کاری خود را داشته باشد، به‌سمت آن پیش خواهد رفت. اگر یک محصول زغال‌سنگ متالورژیکی با بهای ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان به‌ازای هر تن فروش رود، محصول مشابه زغال حرارتی آن با بهای ۱۱میلیون تومان به‌ازای هر تن، فروخته خواهد شد؛ در نتیجه تولید زغال حرارتی از صرفه به‌مراتب بیشتری برخوردار است.معدن زغال‌سنگ کرمان ۱۰ سال قبل، سالانه برابر ۷۵۰ هزار تن زغال‌سنگ تولید می‌کرد. در حال ‌حاضر میزان تولید در این مجموعه به ۲۰۰ هزار تن محصول در سال کاهش ‌یافته است. این روند افت تولید در بسیاری از معادن دیگر نیز جریان دارد و عملکرد فعالان بخش معدن و صنایع‌معدنی را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهد.در شرایطی که بهای فروش زغال‌سنگ در بازار داخلی به‌شدت پایین نگه‌ داشته می‌شود، زمینه بروز بحران در اقتصاد این صنعت حاصل می‌شود. این بحران زمینه‌ساز کاهش تولید است و اثرات آن در آمار مشاهده می‌شود. در همین حال به‌طورناخودآگاه، شاهد افت سطح ایمنی در معادن زغال‌سنگ کشور خواهیم بود.

حوادث معادن زغال‌سنگ در قیاس با سایر معادن، قابل‌توجه است. برهمین‌اساس نیز، شاخصه‌های ایمنی در حوزه معادن به‌ویژه معدن‌های زغال‌سنگ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تجهیزات از اثرگذاری بالایی بر حفظ ایمنی کارگران برخوردار هستند، عموم این تجهیزات وارداتی هستند و تامین آنها نیازمند اجرای تشریفات اداری واردات و همچنین تامین ارز است. بااین‌وجود وزارت صنعت، معدن و تجارت در مقام متولی معادن، هیچ اهتمامی برای واردات این تجهیزات به‌خرج نمی‌دهد.انجمن زغال‌سنگ در نامه‌ای خطاب به مسئولان وزارت صمت، ضمن توصیف شرایط، خواستار تخصیص ارز برای واردات تجهیزات مرتبط با ایمنی معادن زغال‌سنگ بوده است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که بخش عمده و اصلی تجهیزات مرتبط با ایمنی در معادن زغال‌سنگ، وارداتی هستند. میزان ارز موردنیاز برای واردات این ذخایر برابر ۴۰ میلیون دلار برآورد می‌شود که متاسفانه با تخصیص آن موافقت نشده است. در حالی ‌که ارز تخصیص‌یافته برای واردات زغال‌سنگ به کشور در سال گذشته، برابر ۸۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. به‌ظاهر ممنوعیتی در مسیر صادرات زغال‌سنگ از ایران وجود ندارد. طی ۲ سال اخیر هیچ مجوزی برای صادرات این محصول صادر نشده است. در همین حال طی ماه‌های گذشته، شاهد وضع عوارض صادراتی سنگین روی این محصول بوده‌ایم که در عمل سبب می‌شود این مسیر به بن‌بست برسد.