اغلب کارشناسان بر این باور هستند که توانایی لازم در ساخت خودرو برقی را باید از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار داد و فقط نباید با چند نخبه دانشگاهی که زیرساخت لازم برای ارتقا و توسعه فناوری را هم ندارند، دلخوش به ساخت خودرو برقی بود. علاوه بر آن، هزینه بسیار بالای ساخت این نوع خودرو به‌قدری است که واردات آن را توجیه‌پذیر می‌کند. با این مقدمه، صمت به موضوع کاربرد فناوری‌های نوین در صنعت خودرو پرداخته است. اینکه الزام بکارگیری فناوران با طرح‌های نوین فناورانه آنها باید در چه حوزه‌ای به‌کار گرفته شود؟ علی میرزایی، متخصص راهبرد و فناوری‌های برقی‌سازی معتقد است: نوآوری‌های تکنولوژیکی و مسئولیت اجتماعی در حال تغییر چشم‌انداز صنعت خودرو هستند. همان‌طور که خودروسازان بین‌الملل در حال برنامه‌ریزی استراتژیک برای ‌گذار موفقیت‌آمیز هستند، استقبال از وسایل‌نقلیه هوشمند، خودران و متصل در صنعت رو به رشد است، البته بهترین بودن در همه این تغییرات بدون چالش نیست. شرح مفصل گفت‌وگو صمت با این کارشناس حوزه فناوری خودرو را در ادامه می‌خوانید.

چگونه چین به‌عنوان یک کشور پیشرو در صنعت خودرو برقی ظاهر شده و چالش‌های مربوطه را تبدیل به فرصت کرده است؟

شاید بتوان پاسخ این پرسش را با تحلیل در چند حوزه کلیدی نوآوری که چین در آنها سرمایه‌گذاری جدی و طولانی‌مدت کرده است، به‌دست آورد. در گام نخست باید به کاربرد مواد پیشرفته در چین اشاره کرد. چینی‌ها با استفاده از فولاد باکیفیت‌تر و استحکام بالا، فیبر کربن و کامپوزیت‌ها، وزن خودرو را بدون به‌خطر انداختن ایمنی یا کارآیی کاهش دادند. نوآوری در این زمینه منجر به تولید خودروهای سبک‌تر، ایمن‌تر و مقرون به‌صرفه‌تر می‌شود. دومین موضوع به طراحی نوآورانه بر می‌گردد، در واقع با مدل‌سازی دیجیتال و نمونه‌سازی مجازی، طراحان خودرو می‌توانند بدون اتکا به نمونه‌های اولیه فیزیکی نوآوری کنند که منجر به کاهش هزینه‌های توسعه و ساختارهای خودرو کارآمدتر می‌شود، در حالی‌که برندهای غربی پیشرو در جهان به‌طورمعمول هر 2 تا 3 سال خودروهای خودرو را به‌روز می‌کنند و سپس هر 5 یا 6 سال یک‌بار، تغییر نسلی قابل‌توجهی در خودروهای‌شان ایجاد می‌کنند، خودروسازان چینی می‌توانند ظرف ۱۲ ماه خودرو ساخت خود را به‌روز کنند و حتی مدل جدیدشان را با قیمتی کمتر از مدل قبلی (۱۲ ماه پیش‌شان) به‌فروش برسانند. چنین سیکل طراحی و فروش در صنعت غرب غیرقابل‌تصور است. تولید هوشمند، دیگر مولفه مهم در نقش‌آفرینی چینی‌ها در ساخت خودرو برقی است. اتوماسیون و تولید هوشمند انقلابی در تولید ایجاد می‌کند. کارخانه‌ها با ربات‌ها هوشمندتر می‌شوند و کیفیت و بهره‌وری را افزایش می‌دهند و در عین حال کارآیی منابع را افزایش می‌دهند. گفتنی است، کاربرد ابزار پیشرفته، دیگر موضوع مهمی است که چین برنامه‌ریزی درستی نسبت به آن داشت. ابزارهای تولیدی جدید با سیستم‌های هوشمند، دقت را بهبود می‌بخشد و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و به ثبات و کیفیت بیشتر در تولید کمک می‌کند. برای مثال کارخانه تولیدکننده خودروهای شیائومی از درجه بالایی از ابزار پیشرفته برخوردار است و زمانی که به‌ظرفیت کامل برسد، قادر خواهد بود ۴۰ خودرو در ساعت یا هر ۷۶ ثانیه یک خودرو تولید کند. در این کارخانه بیش از ۷۰۰ ربات در کارخانه و ۱۸۱ واحد ربات متحرک مستقل وجود دارد که حتی قادر هستند، بازرسی و ممیزی قطعات را انجام دهند. همچنین استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، مولفه دیگری بود که چینی‌ها در ساخت خودرو برقی بر آن تاکید داشتند. وسایل‌نقلیه برقی و سلول‌های سوختی کلید تغییر صنعت خودرو به‌سمت پایداری، کاهش اتکا به سوخت‌های فسیلی و ترویج آینده‌ای سبزتر هستند.

وسایل‌نقلیه اکنون به‌عنوان محیط‌های چندمنظوره با نرم‌افزارهای پیشرفته، سیستم‌های سرگرمی و ویژگی‌های ایمنی هوشمند عمل و تجربه رانندگی را لذت‌بخش می‌کنند و این هدف در چین با کاربری پیشرفته امکان‌پذیر شد. برای نسل جدید به‌ویژه در چین نقش خودرو فراتر از حمل‌ونقل است و قابلیت‌های نرم‌افزاری تفریحی در نوع انتخاب خودرو بسیار مهم شده است. اشتراک خودرو، پلتفرم‌های داده‌های حمل‌ونقل و تولید صنعتی و متنوع در حال تغییر شکل صنعت هستند. این مدل‌ها اشتراک‌گذاری اطلاعات را تسهیل می‌کنند، زمان توسعه محصول را کاهش می‌دهند و اکوسیستم خودرویی پاسخگوتر را تقویت می‌کنند، در حالی‌که مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه را ترویج می‌دهند که تمامی این مولفه‌ها به مدل‌های کسب‌وکار نوآورانه برمی‌گردد. تکنولوژی باتری، دیگر گامی بود که چین در سیاست تولید خودرو هوشمند به‌کار گرفت. به‌عبارت روشن‌تر، پیشرفت در علم باتری زمینه‌ساز ظهور وسایل‌نقلیه برقی است. تمرکز چین بر تحقیقات علوم بنیادی مانند فیزیک، شیمی و برق منجر به تولید باتری‌های بهتر، سبک‌تر و ایمن‌تر، افزایش برد خودروهای برقی و کاهش هزینه‌ها شده است. چین به‌لطف برنامه‌ریزی سیاست بلندمدت و یکپارچگی عمودی، دارای یک زنجیره کامل تامین باتری، از مواد خام تا تولید خودرو و بازیافت است. این رویکرد جامع اهمیت نوآوری مستمر را تضمین می‌کند که این امر زنجیره‌های تامین یکپارچه را برای این کشور فراهم کرد. در نهایت دولت چین مدت‌هاست از تحقیق و توسعه در بخش خودروهای برقی حمایت می‌کند و اکوسیستمی پررونق برای نوآوری را تقویت کرده است. کمابیش از اوایل دهه ۱۹۹۰، چین شرکت‌های محلی و موسسات تحقیقاتی را برای کشف فناوری‌های جدید، به‌ویژه در حوزه خودروهای برقی تشویق کرده است.

چه درس‌های کلیدی می‌توان از رویکرد چین در ساخت خودرو برقی گرفت؟

صنعت خودروسازی چین، به‌ویژه در خودروهای الکتریکی، نمونه‌ای بارز از راهبرد منسجم و هماهنگ در میان دولت، صنعت و دانشگاه است. عوامل متعددی در این موفقیت نقش دارند. رشد چین در صنعت خودروهای برقی ریشه در یک استراتژی ملی جامع و اهداف کلی در سطح ملی حداقل با تمرکز ۲۰ساله داشته است. دولت چین به‌طورفعال همکاری بین دانشگاه‌ها و بخش خودرو را تقویت کرده است و تحقیقات آکادمیک با نیازهای صنعت به‌صورت طبیعی و طی زمان مطابقت پیدا کند. علاوه بر این، دانشگاه‌های چین در هماهنگ کردن برنامه‌های تحقیقاتی خود با خواسته‌های عملی صنعت خودرو بسیار تلاش کرده‌ و موفق بوده‌اند. هم‌افزایی با تمرکز به‌ دستاوردهای درازمدت منجر به نوآوری‌هایی در چین شده است که نیازهای بازار را به‌طورموثر به‌تدریج برآورده می‌کند. داستان موفقیت چین در صنعت خودرو، اهمیت نوآوری پایدار و سیاست‌های حمایتی را برجسته می‌کند. یک اکوسیستم قوی ترکیبی از مهندسی و علوم بنیادی برای ظهور چین به‌عنوان یک رهبر در وسایل نقلیه برقی بسیار مهم بوده است. ادغام یکپارچه مهندسی با پیشرفت‌های فیزیک، شیمی و الکترونیک راه را برای راه‌حل‌های خودرویی هوشمندتر، سبزتر و مرتبط‌تر هموار کرده، همان‌طور که صنعت خودرو در حال تکامل است، تمرکز بر این حوزه‌های کلیدی می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند تا در خط مقدم تحول تکنولوژی باقی بمانند. باید دقت داشت که ۱۰ جنبه فوق‌الذکر از نوآوری خودرو با هم رابطه‌های مکمل و هم‌افزایی دارند و درک این درهم‌تنیدگی برای نوآوری در صنعت خودروسازی مانند چین نقش اساسی را بازی کرده است.

به‌نظر شما بارزترین شکاف در ساخت و تولید خودرو برقی در ایران چیست؟

پراکندگی ذهنی ‌سیاست‌گذاران و استادان دانشگاه و مدیران صنعت تاثیر عملی تحقیقات دانشگاهی بر صنعت و زندگی روزمره شهروندان را در ایران کمرنگ کرده است. همچنین اعتماد صنعت به دانشگاه را کمابیش در صنعت خودرو ایران از بین برده است. هیچ رابطه تاثیرگذار ارگانیکی بین پژوهشگران دانشگاهی و دانش‌بنیانی و صنعت خودرو در ایران وجود ندارد. صنعت ایران در واقع خواهان سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تحقیقاتی بلندمدت و دانش‌بنیانی نیست، زیرا این صنعت کمابیش۲۰ سال عقب‌افتاده از کشورهای پیشرو، ضرورتی برای نوآوری خود نمی‌بیند. صنعت فعلی، بیشتر اوقات به‌دنبال رفع سریع مشکلات روزانه خود است که ریشه در تضمین کیفیت دارد. رویکرد چین اهمیت یک اکوسیستم نوآوری یکپارچه را نشان می‌دهد که همکاری بین مهندسی، فیزیک، شیمی و الکترونیک باعث توسعه وسایل‌نقلیه هوشمندتر، سبزتر و متصل‌تر شده است.

 این هم‌افزایی برای حفظ رهبری تکنولوژیک در بخش خودرویی که به‌سرعت در حال تحول است، ضروری است. موفقیت چین بر اهمیت دقت برنامه‌ریزی در سطح سیستم و تلاش هماهنگ میان همه ذی‌نفعان برای بهینه‌سازی سیستم که دانشگاه، صنعت و شهروندان قسمتی از این سیستم هستند، تاکید می‌کند. خلاف چین، ایران یک ذهنیت برنامه‌ریزی جامع برای متحد کردن تلاش‌های دانشگاهی و صنعتی در بخش خودرو ایجاد نکرده است. نبود یک استراتژی فراگیر مانع از پیشرفت هماهنگ اجزای یک سیستم می‌شود. علاوه بر این، رابطه بین دانشگاه‌های ایران و صنعت خودرو اغلب ازهم‌گسیخته و بی‌اثر است و به‌جای مشارکت، هم‌افزایی شبیه یک ازدواج اجباری است که همسران با قبول ادله نیاز به‌هم حاضر به همکاری زیر یک سقف نیستند!

ادامه‌دار بودن فرآیند مهندسی معکوس و پیچیدن همین نسخه در ساخت و تولید خودرو برقی چقدر قابل‌تایید است؟

 بی‌خیالی بیش از حد دولت یا برعکس دخالت بیش از حد (بسته به نوع دولت حاکم)، نوآوری و باور تحول را در صنعت خودروسازی ایران را خفه کرده است و در بهترین حالت مهندسی معکوس ـ یک فعالیت عبث و تاریخ گذشته راـ ترویج داده است. دهه‌ها اتکای صنعت ایران به فناوری و مشاوران خارجی، مشکل خودباوری در تحول علمی و فنی را در ایران تشدید کرده و مانع توسعه قابلیت‌های داخلی و تحقیق و توسعه و نیروی انسانی کارآمد شده است. تشویق دولتمردان قبلی ایران بر گسترش انتشار تحقیقات لبه علمی در مجلات بین‌المللی به‌جای پرداختن به چالش‌های صنعت نیز به این قطع ارتباط کمک کرده است، در حالی که تشویق هیجان‌زده و اجباری دولت فعلی در کاربردی کردن تحقیقات دانشگاهی و ارتباط با دانشگاه موثر نبوده و انتشارات دانشگاهیان را ضعیف‌تر و پراکنده‌تر کرده است. گفتنی است، عدم‌آمادگی و همسویی بین پژوهشگران و صنعت، اغلب منجر به همکاری‌های غیرمولد در ایران شده است و باوجود لبخندهای مصنوعی زوجین، ازدواج ساختگی بین صنعت و تحقیق و توسعه در ایران سال‌هاست که طلاق عاطفی مخفی داشته‌اند و هر دو راه بی‌برنامه‌ خود را دنبال می‌کنند. صنعت و تحقیق در ایران از هم سال‌هاست که طلاق گرفته‌اند،اما برای خوشایند مسئولان، با هم در مهمانی‌های شوآف، شرکت می‌کنند. سیاست‌گذاران ما نگاه سیستمی برای ترسیم چشم‌انداز ندارند. به‌خاطر همین، شهرداری برای خود خودرو وارد می‌کند، دولت واردات خودرو را تشویق می‌کند و دانشگاهیان فقط فکر مقاله چاپ کردن لبه علمی برای ارتقای رتبه علمی هستند.

و در آخر

تحقق رتبه اولی در جهان در خودروهای برقی یک فرآیند کوتاه‌مدت نیست، بلکه مستلزم تعهد سیاستمداران برنامه‌ریزان شهری صنعتگران دقیق با محوریت هم‌افزایی به‌نفع منافع ملی و راحتی مصرف‌کننده شکل می‌گیرد. رویکرد صبورانه با انباشت مداوم تجربه، یادگیری از پیشروترین صنعتگران و نوآوری در رشته‌های مختلف علوم پایه مهندسی و اجتماعی و تربیت منابع انسانی خلاق زیربنای موفقیت چین بوده است. در واقع تحول و ارتقای صنعت خودرو از طریق تعهد به ایجاد یک سیستم نوآور و ایجاد پیشرفت‌های محسوس در فناوری‌های اصلی/کلیدی چین را قادر ساخت تا از نقش خود به‌عنوان یک کشور بزرگ تولیدی ارزان فراتر رود و به یک نیروگاه (خودرو+ زنجیره تامین+تولید انرژی) پیشرفته تبدیل شود. به‌نظر متخصصان بین‌الملل، اگر چین می‌خواهد به پیشروی خود در صنعت خودرو ادامه دهد، باید به سرمایه‌گذاری سخاوتمندانه خود در نوآوری‌های جسورانه از علوم پایه تا مهندسی پیشرفته نیز ادامه دهد. تعلل حتی کوتاه‌مدت در نوآوری، در فاکتورهای کلیدی منجر به از دست دادن رهبریت صنعتی به دیگر بازیگران جهانی خواهد شد. همچنین از آنجایی که معیاری برای سنجش وجود ندارد، نمی‌توانیم قضاوتی هم بر عملکرد دولت داشته باشیم. به عبارت روشن‌تری در بحث کیفیت معیاری نداریم که بتوانیم بر اساس آن عملکرد دولت را مورد سنجش قرار داد.