به گفته کارشناسان در شرایط بهینه، خاک از ۴۵ تا ۵۰ درصد ماده معدنی، ۲۵ درصد هوا، ۲۵ درصد آب و تا ۳ درصد ماده آلی تشکیل می‌شود و همین مقدار ماده آلی نقش بسیار مهمی در روابط آب، خاک و گیاه دارد و وجود کاه و کلش در خاک به مرور زمان سبب می‌شود که ماده آلی به خاک کامل تبدیل و سپس تحویل گیاه داده شود. نبود این موجودات، خاک را تبدیل به بستری ضعیف و غیرفعال می‌کند در نتیجه به آتش کشیدن مزارع سبب سوختن مواد آلی و از بین رفتن خاک می‌شود، همچنین با نابودی میلیون‌‌ها حشره از گونه‌‌های مختلف که غذای بسیاری از موجودات زنده دیگر از جمله پرندگان هستند، چرخه حیات منطقه نیز تخریب می‌شود.
گفته می‌شود ۶۰ درصد خاک قابل کشت کشور با کمبود مواد آلی مواجه هستند و بر اساس برنامه چهارم و پنجم توسعه، یکی از وظایف مجموعه جهاد کشاورزی، رساندن مقدار مواد آلی خاک به سه درصد است که با گذشت بیش از یک دهه، به فقط یک درصد رسید. تامین امنیت غذایی کشور در گرو کشاورزی پایدار است و خاک، مهم‌ترین رکن در کشاورزی است و اگر از نظر مواد آلی و میکروارگانیسم‌های مورد نیاز آن دچار فقر شود، پایداری در تولید محصول کشاورزی دچار چالش می‌شود. هر ساله با پایان فصل برداشت محصولات کشاورزی در اردیبهشت ماه معضل قدیمی که مدت هاست گریبانگیر بخش کشاورزی و محیط‌زیست خوزستان شده شروع می‌شود و این تازه شروع داستان است.
درخواست مکرر برق خوزستان از آتش نزدن مزارع
او می‌افزاید: شرکت توزیع برق خوزستان بارها از کشاورزان تقاضا کرده‌ که از آتش‌سوزی در مزارع خودداری کنند، چرا که این کار می‌تواند خسارات جانی و مالی فراوانی به همراه داشته باشد و آسایش و رفاه مردم را نیز در این روزهای گرم مختل کند. اما این تنها اتفاق تلخی نبود که بر اثر بی‌توجهی به هشدارهای کارشناسان رخ داد. یک هفته قبل از این حادثه یعنی هفتم خرداد ماه چندین مورد آتش سوزی در مزارع ایذه رخ داد که واکنش دادستان ایذه و ورود وی به این موضوع و بازداشت دو متهم را در پی داشت. این چند مورد اتش سوزی ناشی از آتش زدن بقایای محصولات برداشت موسوم به کاه و کلش باعث شد تا به گفته «باقر آرامش» دادستان ایذه ۱۶۰ هکتار از گندم برداشت نشده ایذه بسوزد آن هم در زمانی که دولت روی گرم به گرم گندم برای تامین امنیت غذایی و خودکفایی در تولید گندم و بی‌نیازی از واردات گندم و صرفه جویی ارزی حساب ویژه‌ای باز کرده است.
از روز پنجشنبه هفته گذشته چندین مورد آتش‌سوزی‌ در مزارع این شهرستان رخ داد که منجر به سوختن ۱۶۰ هکتار گندم برداشت نشده در این شهرستان شد. این آتش سوزی‌ها البته منجر به تشکیل پرونده قضایی برای دو متهم بازداشتی شد. نهم خرداد امسال نیز ۳۰ هکتار از بیشه‌زار عرب حسن شوشتر در آتش سوخت. آتش زدن بقایای گندم پس از برداشت توسط کشاورزان باعث خسارت به جنگل‌ها و مراتع هم شده است به گونه‌ای به گفته فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خوزستان، سرایت آتش‌سوزی از مزارع بیشترین عامل آتش گرفتن جنگل‌ها و مراتع در استان است.
سرهنگ عزیز قلاوند در گفت‌وگو با بازار می‌گوید: کشاورزان برای بسترسازی کشت، مزارع خود را آتش می‌زنند که این اقدام نه تنها باعث بی‌کیفیت شدن خاک می‌شود بلکه در آلوده کردن هوا نیز بسیار موثر است.
وی ادامه داد: متاسفانه ۹۵ درصد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های خوزستان به دلیل آتش‌ زدن باقی مانده محصول در مزارع و یا کاه و کلش توسط کشاورزان است. در ۱۵ شهرستان خوزستان بیشترین آتش‌زدن مزارع در حال رخ دادن است و بیشترین میزان آتش‌سوزی جنگل و مراتع در مناطق دشتی استان است. ماموران یگان حفاظت استان روزانه ۶ مورد آتش‌سوزی مزارع را برای جلوگیری از آتش گرفتن جنگل و مراتع خاموش می‌کنند. در ۲ ماه اخیر ۲۳ مورد آتش‌سوزی جنگل و مرتع در استان رخ داده که بیشتر به دلیل سرایت آتش از مزارع بوده است.
ضرورت آموزش به کشاورزان
مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان با اشاره به مضرات سوزاندن کاه و کلش در مزارع کشاورزی، گفت: اگر کشاورزانی شناسایی شوند که از عمد مزارع را می‌سوزانند به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و در این زمینه در قانون هوای پاک، مجازاتی برای این اقدام در نظر گرفته شده است. سید یعقوب هاشمی درباره آتش زدن بقایای گندم موسوم به کاه و کلش می‌گوید: از ۱۰ سال پیش تاکنون درگیر سوزاندن کاه و کلش، در استان هستیم و برای حل این موضوع راهکارهای مختلفی وجود دارد، از جمله آموزش کشاورزان که به این منظور در ۱۹۸ مرکز جهاد کشاورزی سطح استان، آموزش‌های مرتبط در کارگاه‌های آموزشی ارائه می‌شود.
وی ادامه داد: نخستین و اصلی‌ترین راهکار برای جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش، آموزش به کشاورزان است و در این زمینه تلاش می‌شود که کشاورزی حفاظتی در استان ترویج شود. دوره‌های مهارتی برای حفظ بقایای گیاهی اجرا می‌شود و به کشاورزان آموزش داده می‌شود که سوزاندن کاه و کلش چه آسیبی می‌تواند به زمین بزند.
مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می‌افزاید: حفظ کاه و کلش در خاک منجر به جذب شوری خاک می‌شود و درجه حرارت و گرما را در خاک کاهش و شرایط حفظ رطوبت را افزایش می‌دهد و منجر به بهبود وضعیت خاک می‌شود. یکی از اصلی‌ترین مشکلات خاک در کشور ما کمبود مواد آلی است که حفظ کاه و کلش، مواد آلی را بهبود می‌بخشد. همچنین با توجه به آب و هوای خشک و نیمه خشک، وجود کاه و کلش منجر به کاهش نیاز گیاه به آبیاری می‌شود از سویی ریشه‌زایی گیاه بهبود پیدا می‌کند. بسیاری از کشاورزان این مسائل را می‌دانند و اطلاع دارند چراکه مدام در حال آموزش و اطلاع‌رسانی هستیم. یکی از دلایل سوزاندن کاه و کلش توسط کشاورزان این است که جمع‌آوری آن نیاز به هزینه دارد.
هاشمی عنوان کرد: متاسفانه، در بسیاری از موارد یک کشاورز مزرعه را آتش می‌زند و در کنار آن مزارع مجاور نیز می‌سوزند. با توجه به اینکه سطح زیرکشت گندم در استان خوزستان بالا است همیشه این مشکل وجود دارد.

سخن پایانی

از آنجایی که فرهنگ‌سازی به تنهایی برای مقابله با این اتفاق کارایی ندارد و دردی را درمان نمی‌کند باید از ابزار قضایی برای توقف این موارد نیز همزمان استفاده شود تا عامل بازدارنده‌ای برای عدم تکرار موارد مشابه باشد همان طور که دادستان عمومی و انقلاب مرکز خوزستان نیز چندی پیش در جلسه شورای حفظ حقوق بیت‌المال از برخورد قضایی و قاطع با عوامل سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی در استان خبر داد. جهاد کشاورزی نیز باید برای آموزش کشاورزان و اخذ تعهد از آنها در زمینه پیشگیری از آتش‌سوزی مزارع اقدام کند. عدم ارائه خدمات در کشت‌های آتی اعم از انعقاد قرارداد، تخصیص نهاده (کود، گندم و...)، پرداخت تسهیلات یارانه‌ای و... به افراد خاطی از دیگر موارد موثر در عدم تکرار آتش زدن کاه و کلش می‌تواند باشد.