تولید صادرات‌محور در حوزه‌های غیرنفتی، یکی از الزامات و محوری‌ترین مولفه رشد و شکوفایی اقتصادی به‌شمار می‌رود؛ بنابراین تولیدکنندگان باید این نگرش را به‌عنوان یکی از استراتژی‌های اصلی مدنظر داشته باشند و اهمیت ویژه‌ای برای تولید کالای باکیفیت قائل شوند. در این میان، از یک سو ارائه محصول با نرخ مناسب، پایبندی به تعهدات، بسته‌بندی مناسب کالا و شناسایی بازارهای هدف از ضروریات است و از سوی دیگر باید زیرساخت‌ها و الزاماتی فراهم باشد تا در نیازسنجی اولیه پیش از تولید و همچنین هنگام تولید با رعایت استانداردهای موردنیاز و همچنین حضور در بازارهای هدف بتوانیم تولید صادرات‌محور را به‌معنای واقعی محقق کنیم. صمت با برخی از فعالان حوزه صنعت درباره الزامات تولید صادرات‌محور و موانع و محدودیت‌هایی که در این بخش با آنها مواجه هستند به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌خوانید. با ما همراه باشید.

تولید صادرات‌محور، نیازمند محیط رقابتی است

تولید صادرات‌محور امکان استفاده از ظرفیت بازارهای جهانی را فراهم می‌کند و واحدها و بنگاه‌های تولیدی را قادر می‌سازد تا از محدودیت‌های بازار داخلی رهایی یابند و علاوه بر کسب درآمدهای ارزی، از صرفه‌های اقتصادی حاصل از مقیاس تولید نیز بهره کافی ببرند. برای توسعه اقتصاد با تاکید بر تولید صادرات‌محور باید از مزیت‌های کشور در صنایع تبدیلی بهره ببریم تا در نهایت بتوانیم به افزایش صادرات غیرنفتی برسیم.یکی از مهم‌ترین مشکلات تولیدکنندگان، شناسایی بازارهای هدف و نیازهای آنها و حفظ این بازارهاست؛ بنابراین با شناسایی نیاز کشورهای هدف می‌توان به‌درستی در این مسیر گام برداشت. در این میان، توجه به تولید صادرات‌محور و اقدامات موثر در راستای بهبود و ایجاد ارزش‌افزوده، نیازمند ایجاد محیط رقابتی برای پیشبرد آن است. کالاها و خدمات در صورتی رقابتی هستند که در مقایسه با کالاها و خدمات مشابه در کشورهای دیگر با نرخ مناسب‌تر و کیفیت بالاتر ارائه شوند، اما متاسفانه رقابت‌های منفی، عدم‌آموزش و نگاه سنتی همواره از عوامل مهمی بوده که در حرکت موفق این بخش اثر مخرب داشته است. در این راستا، شناخت بازار، نیازسنجی مصرف‌کننده در بازارهای هدف و درک درست از ذائقه و تقاضای مصرف‌کنندگان در این بازارها، از ملزومات اساسی است.

باوجود اینکه همواره بر حرکت در مسیر توسعه صادرات و تولید محصولات صادرات‌محور تاکید می‌شود، هنوز به الزامات این حرکت توجه نمی‌شود و یکی از مشکلات عمده ما در این بخش این است که بدون شناخت کافی وارد بازارها می‌شویم و همین امر سبب می‌شود واحدهای تولیدی و صنعتی آسیب ببینند و در رقابت با سایر رقبا با شکست روبه‌رو شوند. برای ورود به بازارهای هدف باید زمان‌بندی منطقی و شناخت کافی وجود داشته باشد. در عین حال، شناخت و مطالعه درست از توانمندی‌های صنعتی و تجاری کشورهای گوناگون نکته بسیار مهمی است که فعالان اقتصادی نباید از آن غافل شوند، چراکه ممکن است کشور هدف صادرات، خود ظرفیت کافی در تولید محصول صادراتی ما را داشته باشد یا بازار از آن محصول اشباع باشد؛ بنابراین بازار هدف، کشور مقصد و محصول صادراتی باید به‌طور استراتژیک و کارشناسی‌شده از پیش انتخاب شوند. خوشبختانه بسیاری از شرکت‌ها و واحدهای تولیدی در ایران این قابلیت را دارند که پاسخگوی نیازهای منطقه باشند؛ بنابراین اگر از این فرصت با شناخت کافی از بازارهای هدف استفاده شود، می‌توانیم علاوه بر افزایش میزان صادرات، شاهد ماندگاری در بازارهای هدف نیز باشیم. در همین راستا مواردی همچون تغییر دیدگاه‌های سنتی و حرکت به سمت بازارهای مدرن و آموزش و بهره‌گیری از شیوه‌های نوین بازاریابی و روابط بین‌الملل، تجارت آموزش‌محور و شناخت درست حقوق بین‌الملل، آشنایی و پیاده‌سازی دقیق استانداردهای بین‌المللی، تحول نوآورانه در شیوه‌های بسته‌بندی و طراحی محصولات، شناخت درست ذائقه و خواسته‌ها و نیازهای بازارهای کشورهای مقصد، تلاش همه‌جانبه، علمی و مطالعات عمیق در جهت بهبود و ارتقای کیفیت محصولات، ایجاد شبکه توزیع مدرن و تقویت شرکت‌های رقابت‌پذیر و کمک به گسترش رقابت مثبت و سازنده از راهکارهای مهم و موثر برای داشتن تولید صادرات‌محور، حضور موفق در تجارت خارجی و کمک به رشد اقتصاد بین‌المللی است.

همچنین ارائه مشوق و تسهیلات مناسب، کم‌بهره و بلندمدت، کاهش تعرفه‌های گمرکی، تسهیل الزامات فنی و تکنولوژیک و قوانین دست‌وپاگیر و موانع موجود بر سر راه تولیدکنندگان، توجه به مزیت‌های بالقوه و بالفعل کشور، فراهم کردن بسترهای مناسب برای روابط تجاری بیشتر واحدها با خارج از کشور و ایجاد واحدهای بازاریابی در بخش‌های دولتی و سفارتخانه‌ها و واگذاری اعتبارات ارزی می‌تواند به توسعه صادرات در این بخش و خروج از رکود کمک شایان توجهی کند. ضمن اینکه برای تسخیر بازارهای منطقه‌ای و جهانی وجود مراکز بازاریابی و فروش نیز نقش اساسی دارند.

توان رقابت داریم

صنعت موتورسیکلت، یکی از صنایعی است که باتوجه به در اختیار داشتن واحدهای به‌روز و فعال و اینکه ظرفیت تامین نیاز داخلی را دارد، می‌تواند با تولید صادرات‌محور به پیشرفت کشور کمک کند. بهمن ضیاءمقدم، دبیر انجمن صنعت موتورسیکلت ایران با تاکید بر ظرفیتی که در صنعت موتورسیکلت برای حرکت در مسیر تولید صادرات‌محور وجود دارد، درباره الزامات تولید صادرات‌محور و موانع آن، به صمت گفت: باتوجه به پیشینه و توان صنعت موتورسیکلت، این صنعت ظرفیت این را دارد که با تولید کالاهای صادرات‌محور به توسعه و پیشرفت کشور کمک کند. در حال ‌حاضر، تولید ما در این صنعت براساس استانداردهای جهانی انجام می‌شود، پس محصولات ما در بازارهای جهانی دارای قدرت رقابت هستند.

وی افزود: متاسفانه باوجود قابلیت‌هایی که داریم، هنوز به‌طور جدی به حوزه صادرات ورود نکرده‌ایم که دلایل مختلفی در این راستا مطرح هستند. یکی از دلایلی که صنعت موتورسیکلت در بخش صادرات ضعیف است، به حضور رقیب قدرتمندی به‌نام چین برمی‌گردد. همان‌گونه که می‌دانید در تولیدات ما اغلب استانداردهای جهانی رعایت می‌شود، اما در نهایت وقتی بحث رقابت به‌ویژه در بازارهای جهانی به میان می‌آید علاوه بر استانداردهای تولید باکیفیت، داشتن نرخ رقابتی محصولات نیز دارای اهمیت و تعیین‌کننده است. در بحث قیمت ‌تمام‌شده عوامل متعددی تاثیرگذار هستند که بخش عمده آن به‌عنوان نمونه نرخ ارز و تامین مواد اولیه به ثبات اقتصادی و موضوعات کلان برمی‌گردد و خارج از اختیار و توان تولیدکننده است. ضیاءمقدم ادامه داد: نرخ تمام‌شده محصولات ما در مقایسه با کالاهای چینی بالاتر است که این تفاوت قیمتی از قدرت رقابتی محصولات ما می‌کاهد و یکی از دلایل عمده عدم‌موفقیت ما در صادرات است؛ پس تولید براساس استانداردهای جهانی و قیمت‌تمام‌شده رقابتی، از الزاماتی است که در گام نخست باید فراهم باشد تا بتوانیم در مسیر ایجاد صنایع صادرات‌محور گام برداریم. وی اظهار کرد: دولت نقش اصلی را در هموارسازی مسیر تولید صادرات‌محور دارد. یکی از وظایف مهم دولت در این بخش، ایجاد بازارهای صادراتی است که در این زمینه، روابط بین‌المللی قوی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد و این یک وظیفه حمایتی ازسوی دولت است. البته واقعیت این است که حتی با فرض اینکه کالای ما براساس استانداردهای جهانی تولیدشده و نرخ آن هم در بازارهای دیگر کشورها رقابتی باشد تا دولت ورود نکند، مسیر برای تولیدکننده هموار نخواهد شد. تولیدکننده باید حمایت شود تا بتواند تمام توان خود را صرف تولید باکیفیت و رقابتی کند و نگرانی از بابت بازار محصولاتش نداشته باشد و علاوه بر این بتواند از بازارهای جهانی به نفع اقتصاد کشور بهره ببرد.

وی ادامه داد: در حال‌حاضر در راستای تولید صادرات‌محور، مهم‌ترین بحث قیمت‌ تمام‌شده است که متاسفانه ما در این بخش مزیت رقابتی نداریم و به‌دلیل بالا بودن نرخ تمام‌شده اصلا نرخ محصولات ما قابل‌مقایسه با محصولات دیگر کشورها در بازارهای هدف نیست. یکی از دلایل موفقیت چین در تسخیر بازارهای جهانی نیز به همین اختلاف قیمت‌ها برمی‌گردد. براساس سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی که این کشور از تولید دارد، در نهایت تولیدکنندگان آن محصولاتی را عرضه می‌کنند که به‌دلیل قیمت‌ تمام‌شده بسیار پایین، همواره تقاضاهای زیادی در بازارهای جهانی دارند.

ضیاءمقدم در پایان در پاسخ به این پرسش که دولت چه کمکی می‌تواند به تحقق تولید صادرات‌محور کند، اظهار کرد: دولت از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها و گفتمان‌های بین‌المللی می‌تواند در شناخت بازار کشورهای هدف به تولیدکننده کمک کند تا با اطمینان بیشتری برنامه‌ریزی کرده و تولیداتی رقابتی داشته باشد. در این میان، تشکل‌هایی مانند اتاق بازرگانی هم می‌توانند گام‌هایی بردارند. تعداد زیادی از صنایع ما مانند صنعت موتورسیکلت این ظرفیت بالقوه را دارند که محصولات تولیدی خود را براساس الزامات صادرات‌محور بودن تولید کنند؛ به‌شرط اینکه موانع تولید برطرف شود و دولت حمایت‌های لازم را با ایجاد زیرساخت‌ها و قوانین و مقررات کمک‌کننده از تولید و تولیدکننده داشته باشد.

تولید صادرات‌محور با ارتقای فناوری

صنعت کفش نیز از جمله صنایعی است که توان و ظرفیت بسیار زیادی برای گام نهادن در مسیر تولید صادرات‌محور دارد. این صنعت در حال‌حاضر هم بخشی از نیاز کشورهای همسایه را تامین می‌کند که البته توان و ظرفیتی به‌مراتب بیشتر دارد و با فراهم بودن شرایط می‌تواند بازوی مهمی در صادرات غیرنفتی کشور باشد. احمد خادم، عضو انجمن صنعت کفش تبریز نیز با اشاره به اینکه کشورهای توسعه‌یافته از صنعت کفش به‌عنوان سکوی پرتاب استفاده کردند، درباره الزامات تولید صادرات‌محور به صمت گفت: افزایش کیفیت محصولات تولیدی داخلی و توسعه صنعتی کشور از کانال گسترش بازارهای هدف یا به‌عبارتی، افزایش صادرات صنعتی می‌گذرد. در واقع اگر نظام تصمیم‌گیری اقتصادی کشور، هدف خود را توسعه صادرات صنعتی تعریف کند، صنایع داخلی برای آنکه بتوانند سهمی از بازارهای بین‌المللی را از آن خود کنند، به‌ناچار ملزم به افزایش ارتقای فناوری تولید، بهبود بهره‌وری و افزایش قدرت رقابت‌پذیری کالاهای خود خواهند بود. این راهبرد هم منجر به تقویت تولید فناورانه داخلی خواهد شد و هم با متنوع کردن منابع درآمد ارزی کشور به ثبات و رشد اقتصادی کمک می‌کند.

این فعال صنعت ادامه داد: صنعت کفش ایران به‌دلایل متعددی از جمله اشتغال بیش از ۷۰ هزار نفری، تولید بیش از ۷۰ میلیون فوت پا چرم سبک و سنگین در کارخانه‌های چرم تهران، تبریز و مشهد، وجود بازارهای صادراتی ۵۰۰ میلیون نفری کشورهای همسایه، انرژی و منابع انسانی ارزان، تولید مواد پلیمری در مجتمع‌های پتروشیمی و کارخانه‌های پایین‌دستی تولید پلی‌اورتان و زیره کفش از مزیت رقابتی برخوردار است که ظرفیت قابل‌توجه و چشمگیری برای حضور قوی یک صنعت در بازارهای جهانی است و می‌تواند بخشی از نیازهای ارزی کشور را تامین کند و علاوه بر آن به‌عنوان برند شناخته‌شده در این بازارها ماندگار شود. وی افزود: بخشی از الزامات تولید صادرات‌محور برای تمام صنایع و تولیدات است و در بخشی هم براساس نوع محصول و کالایی که تولید می‌شود، ضروریات متفاوتی وجود دارد. حرکت در مسیر تولید صادرات‌محور به‌دلیل اینکه از عوامل متعدد داخلی و خارجی در ابعاد گوناگون نشأت می‌گیرد، سخت‌تر است، اما در مقابل نتایج خوبی دارد. در این میان، به‌طور خاص دلایل عدم‌تحقق سهم موردانتظار از صادرات کفش را می‌توان عدم‌انتقال فناوری، عدم‌ورود سرمایه‌های خارج از صنعت و ‌تمایل نداشتن بانک‌ها به سرمایه‌گذاری در این صنعت به‌دلیل ‌آشنا نبودن با ظرفیت‌های بالقوه این صنعت، ایجاد نشدن مراکز آموزشی در مقاطع مختلف طراحی و تولید، ‌ایجاد نشدن شهرک‌های تخصصی کفش به‌ویژه کفش‌های اسپرت و ‌دسترسی نداشتن تولیدکنندگان به مواد اولیه متنوع دانست.

خادم در تشریح راهکارهای پیشنهادی ایجاد بازارهای صادراتی پایدار کفش در منطقه اظهار کرد: ایجاد شهرک‌های تخصصی کفش با رویکرد سرمایه‌گذاری خارجی، ایجاد مراکز آموزشی در مقاطع مختلف علمی و عملی، تخصیص تسهیلات بانکی برای ایجاد کارخانه‌های مواد اولیه و کفش با بهره رقابتی و به صفر رساندن تعرفه وارداتی تمامی مواد اولیه در صنعت کفش از جمله راهکارهایی است که به حرکت صنعت کفش در مسیر تولید صادرات‌محور کمک می‌کند. بکارگیری این راهکارها در تعداد زیادی از صنایع ما که در کشور دارای مزیت رقابتی هستند می‌تواند تاثیرگذار باشد.

سخن پایانی

باوجود تمام امیدهایی که به صنعت و تولید کشور بسته‌ایم، واقعیت این است که بخش تولید ما آنقدر قوی نیست که به‌معنای واقعی صادرات‌محور باشد و به همین دلیل، وقتی به جزئیات صادرات کشور نگاه می‌کنیم، بیشتر شاهد صادرات کالاهای خام و نیمه‌ساخته هستیم تا کالاهای صنعتی با ارزش‌افزوده بالا. این مسئله البته به مشکلات ساختاری برمی‌گردد و اینکه صنعت ما سال‌هاست از این مشکلات در سطح کلان رنج می‌برد. نرخ‌های بالای سود بانکی، هزینه زیاد بیمه تامین‌اجتماعی، افزایش نرخ ارز و تورم دورقمی در اقتصاد ما ریشه کرده و تا زمانی که این مشکلات از سر راه تولید برداشته نشود، بخش تولید آماده صادرات‌محوری نخواهد شد. کلید حل عمده این مشکلات هم در دست حاکمیت است.