بر اساس آخرین آمار، صادرات زنجیره بخش معدن و صنایع معدنی در سال ۱۴۰۱ به بیش از ۱۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال پیش از آن، ازنظر وزنی ۳ . ۴ درصد رشد را نشان می ‌ دهد اما ازنظر ارزشی ۷ . ۶ درصد کاهش داشته است.فولاد یکی از صنایع مادر است و در بیشتر زمینه ‌ های صنعتی مانند ساخت انواع ساختمان ‌ ها، خودروها، تجهیزات نظامی و ابزارآلات مورداستفاده قرار می ‌ گیرد. ازاین ‌ رو فولاد و محصولات آن در جهان توسعه به ‌ ویژه برای کشورهایی نظیر چین همواره یک کالای مصرفی ضروری محسوب می ‌ شود. این تقاضای فراوان می ‌ تواند ظرفیت بالقوه صادرات و ارزآوری برای کشور در کنار صنعت نفت و گاز ایجاد کند. البته به شرطی که برخی از موانع در برابر این صادرات فولاد و هم ‌ چنین در نقطه مقابل برخی مشکلات ناشی از صنعت فولادسازی برطرف شوند. با توجه به موارد یادشده، صمت نگاهی به آخرین آمار صادرات این تولید ارزآور دارد.

صادرات ۱۲.۲ میلیارد دلاری زنجیره معدن و صنایع معدنی

شرکت ‌ های بخش معدن و صنایع معدنی در ۱۲ ماه سال گذشته، ۴۸ میلیون و ۶۸۹ هزار و ۸۰۰ تن محصول به ارزش ۱۲ میلیارد و ۲۳۹ میلیون دلار صادر کردند. این میزان صادرات ازنظر ارزشی ۷ . ۶ درصد کاهش را نشان می ‌ دهد. محدودیت ‌ های انرژی (گاز و برق) در سال گذشته، ازجمله عوامل مربوط به کاهش زنجیره تولید و صادرات برخی محصولات بوده است. بر اساس اعلام ایمیدرو، در این میان، میزان صادرات زنجیره فولاد ۵ میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلار، زنجیره مس یک میلیارد و ۵۷۷ میلیون دلار، زنجیره آلومینیوم ۹۷۳ . ۳ میلیون دلار، گندله ۶۲۶ . ۳ میلیون دلار، زنجیره روی ۵۹۷ میلیون دلار، زغال ‌ سنگ و کک ۴۵۳ . ۷ میلیون دلار، زنجیره سیمان ۳۴۳ . ۲ میلیون دلار، آهن اسفنجی ۲۰۶ . ۱ میلیون دلار، انواع سنگ و محصولات مرتبط ۱۹۹ . ۷ میلیون دلار، زنجیره مولیبدن ۱۱۱ . ۱ میلیون دلار، کنسانتره آهن ۹۰ میلیون دلار، انواع فرو ۸۱ . ۶ میلیون دلار و زنجیره سرب ۸۰ . ۲ میلیون دلار بود.طبق آمار، در سالی که گذشت نسبت به سال ۱۴۰۰ ، میزان صادرات فولاد ایران افت قابل توجهی را تجربه کرده است. درمجموع قریب به ۱۴ میلیون و ۶۴۰ هزار تن انواع اقلام فولادی (شمش، محصولات و مقاطع فولادی و آهن اسفنجی) صادرشده که نسبت به میزان صادرات صورت گرفته در مدت مشابه سال ۱۴۰۰ ، افت 4 تا ۱۸ رصدی رخ ‌ داده است.

در سال ۱۴۰۱ از مجموع 2 میلیون و ۷۳۱ هزار تن کل مقاطع طویل فولادی صادرشده که نسبت به دو میلیون و ۸۴۱ هزار تن صادراتی در سال ۱۴۰۰ افت 4 درصدی داشته، ۱۳۶ هزار تن تیرآهن، 2 میلیون و ۴۲۱ هزار تن میلگرد و ۱۷۴ هزار تن نبشی، ناودانی و سایر مقاطع سهم صادراتی داشته ‌ اند که به ترتیب تیرآهن شش درصد، میلگرد و نبشی، ناودانی و... هریک سه درصد نسبت به میزان صادرت شده آنها در یک ‌ ساله ۱۴۰۰ کاهش صادرات ثبت ‌ شده است.در یک ‌ ساله ۱۴۰۰ ، به ترتیب ۱۴۵ هزار تن تیرآهن، دو میلیون و ۴۹۶ هزار تن میلگرد و ۲۰۰ هزار تن نبشی، ناودانی و... صادرشده بود.میزان صادرات شمش فولاد (فولاد میانی) نیز در یک ‌ ساله ۱۴۰۱ نسبت به سال پیش از آن، ۴ درصد کاهش صادرات داشته و از ۷ میلیون و ۶۷۸ هزار تن صادرشده در سال ۱۴۰۰ به ۷ میلیون و ۳۷۲ هزار تن در مدت مشابه سال ۱۴۰۱ رسیده است.

پس از محصولات فولادی، در جزییات ۴۶۸ هزار تن کل مقاطع تخت فولادی صادرشده، ۳۵۷ هزار تن سهم ورق ‌ های گرم، ۲۱ هزار تن سهم ورق ‌ های سرد و ۸۳ هزار تن سهم ورق ‌ های پوشش ‌ دار بوده است که درمجموع نسبت به ۵۶۵ هزار تن صادراتی در سال ۱۴۰۰ کاهش ۱۷ درصدی صادرات برای این مقاطع دیده می ‌ شود.صادرات ورق ‌ های سرد نسبت به ۴۳۳ هزار تن صادرشده در سال ۱۴۰۰ ، قریب به ۱۸ درصد و صادرات ورق ‌ های پوشش ‌ دار نسبت به ۱۱۵ هزار تن صادراتی دو درصد کاهش داشته ‌ اند اما صادرات ورق ‌ های گرم درحالی ‌ که در یک ‌ ساله ۱۴۰۰ حدود ۱۷ هزار تن ثبت ‌ شده رد سال ۱۴۰۱ به ۲۱ هزار تن رسیده و ۲۴ درصد افزایش داشته است.درنهایت علاوه بر اینکه واردات آهن اسفنجی چند سالی است به صفر رسیده، صادرات آن نیز بیشترین کاهش، معادل ۱۸ درصد را ثبت کرده و از یک ‌ میلیون و ۵۵ هزار تن درمجموع سال ۱۴۰۰ به ۸۶۴ هزار تن در سال ۱۴۰۱ رسیده است؛ این در حالی است که پیش ‌ ازاین صادرات آهن اسفنجی بیشترین درصد افزایش را با میزان بالا به خود اختصاص می ‌ داد.

جایگاه فولاد ایران در جهان

فولادسازی یکی از صنایع برتر و استراتژیک در راهبرد توسعه صنعتی ایران به شمار می ‌ رود و نقش پررنگ آن در شاخص ‌ های توسعه ازجمله تولید ارزش ‌ افزوده، ایجاد اشتغال، صادرات و ارزآوری، سهم از بازار، زنجیره تامین و افزایش سطح دانش و فناوری غیرقابل ‌ انکار است. تقریبا همه متفق ‌ القول هستیم که توان یک کشور در غیر خام فروشی و صادرات صنایع پایین ‌ دستی مانند صادرات فولاد نقش بسیار پررنگی در توسعه آن کشور دارد. درجه اهمیت این نکته آنجاست که ایران در داشتن منابع معدنی مانند سنگ ‌ آهن موردنیاز همواره یک ‌ قدم از کشورهای صاحب فولاد مانند کره جنوبی، ژاپن و ترکیه جلو بوده ولی ازنظر برنامه ‌ ریزی، هماهنگی صنایع، کاهش هزینه تولید و توسعه فناوری همواره صدها گام از قدرت ‌ های فولادی دنیا عقب بوده است و این قدرت ‌ های فولادی بدون داشتن منابع معدنی اولیه ۳ تا ۴ برابر ایران تولید و صادرات فولاد دارند.

حضور در بازارهای جهانی

باوجود همه مشکلات، ایران به ‌ عنوان دهمین کشور برتر در حوزه تولید فولاد در دنیا مطرح است و می ‌ توان گفت که فولاد در طول چهار دهه پس از انقلاب، جزو انگشت ‌ شمار صنایعی بوده که بومی ‌ سازی شده و روی پاهای خودش ایستاده است. اما شتاب توسعه صنعت فولاد در سایر کشورها با توجه به رقابت فولادسازان بزرگ دنیا برای افزایش بهره ‌ وری و کاهش هزینه ‌ های تولید ممکن است سهم ایران از بازارهای جهانی و صادرات فولاد را تحت تاثیر قرار دهد. در این شرایط حفظ بازار جهانی به تولید باکیفیت استاندارد ولی نرخ رقابتی پایین ‌ تر بستگی دارد.بر همین اساس نیز برنامه جامع فولاد ایران در سال ۱۳۸۳ ( ۲۰۰۴ ) به ‌ عنوان بخشی از برنامه پنج ‌ ساله چهارم توسعه، اعلام شد. در بازنگری این برنامه تحت عنوان «استراتژی توسعه صنعتی ایران» در سال ۱۳۸۶ ( ۲۰۰۷ ) برای نخستین بار از تولید ۵۵ میلیون تن فولاد صحبت به میان آمد. چشم ‌ انداز صنعت فولاد تا سال ۱۴۰۴ ، از رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد در سال و صادرات ۱۹ میلیون تنی آن خبر می ‌ دهد. نیاز کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان به ساخت ‌ وساز و توسعه زیرساخت ‌ ها از ظرفیت ‌ های صادرات فولاد در بازار منطقه است.

سخن پایانی

برای تحقق این برنامه باید به رفع مشکلاتی مانند کمبود انرژی، عدم نوسازی تکنولوژی فولادسازان، رکود در بازار مصرف داخلی، اختلال در زنجیره تامین و دسترسی سخت به مواد اولیه توجه جدی داشت. بسیاری معتقدند مشکلات باد شده رسیدن به این چشم ‌ انداز را در شرایط کنونی ناممکن می ‌ سازد. حتی رسیدن به این هدف به توسعه فناوری و تکنولوژی روز، توجه به انرژی سبز، افزایش بهره ‌ وری و کاهش هزینه تولید، حفظ محیط ‌ زیست و پیشرفت در اکتشاف و بهره ‌ برداری درست از منابع معدنی بستگی داشته و بدون این موارد توجیه ‌ ناپذیر و حفظ آن ناممکن خواهد بود.