خام‌فروشی و قاچاق، بلای جان گوهرسنگ‌ها
صنعت گوهرسنگ در ایران یتیم مانده است و نه‌تنها نگاهی مستقل از جواهرات به آن نمی‌شود، بلکه توجهی به ارزش جهانی آن و سهمی که می‌تواند در تجارت بین‌الملل داشته باشد هم، نمی‌شود.
این روزها وقتی از صاحب‌نظران این صنعت درباره موانع توسعه‌ای آن سوال می‌شود، نبود حمایت دولت، خام‌فروشی و صادرات از مبادی غیررسمی را از مهم‌ترین مشکلات آن عنوان می‌کنند و معتقدند ایران دارای ظرفیت‌های بسیاری در توسعه انواع صنایع به‌ویژه گوهرسنگ‌ها است که در نهایت می‌تواند جای ارزآوری حاصل از تجارت طلای سیاه را از آن خود کند.صمت درباره مشکلات این صنعت و سهم آن از تجارت‌های جهانی با اسفندیار سیفی، کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها، گفت‌وگویی داشته است که در ادامه می‌خوانید.
اسفندیار سیفی، کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها به صمت می‌گوید: اگر ایران در توسعه صنعت گوهرسنگ‌ها و جواهرات قدم بردارد، می‌تواند هر ساله حدود ۱۰۰ میلیون دلار از گوهرسنگ‌ها و ۲.۴ میلیارد دلار از جواهرات ارزآوری داشته باشد. وی با بیان اینکه اگر در صنعت گوهرسنگ‌ها به توسعه صنعتی برسیم، سهم قابل‌توجهی از تجارت این صنعت در دنیا را از آن خود خواهیم کرد، افزود: درحال‌حاضر سهم ایران از تجارت گوهرسنگ‌های دنیا، عدد ناچیزی معادل دوهزارم میلیارد دلار طی سال‌های اخیر بوده است.کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها از مهم‌ترین دلایل عدم‌موفقیت حضور این صنعت در بازارهای جهانی را نبود مطالعات میدانی و اکتشافی در این حوزه دانست و با بیان اینکه سلسله استخراج گوهرسنگ‌ها از صفر تا صد، دارای مشکلات بسیاری است، ادامه داد: متاسفانه تا به امروز، تمرکزی بر اکتشافات گوهرسنگ‌ها برمبنای مطالعات میدانی در کشور صورت نگرفته و اگر حتی مطالعات ناقصی هم انجام شده باشد، منجر به فاز استخراج نشده است. به‌عبارتی، شاید اکتشافات ناقصی انجام شده باشد، اما این اکتشافات به استخراج نرسیده است.
فیروزه نیشابور به نام ایران، به کام ترکیه
سیفی در بخش دیگری از سخنانش بااشاره به اینکه، بسیاری از فیروزه‌های نیشابور به فرآوری صنعتی نرسیده‌اند، اذعان کرد: در نتیجه، این موارد منجر به انجام قاچاق و خام‌فروشی شده است و متاسفانه تا به امروز فعالان این صنعت موفق به ایجاد یک سازمان متولی که بتواند به‌صورت‌مستقیم درباره اکتشاف، استخراج و فرآوری این گوهرسنگ‌ها اعمال‌نظر کند، نشده‌اند.
به‌گفته وی، بسیاری از سنگ‌های فیروزه ایران به‌شکل خام از مبادی غیررسمی به کشور ترکیه صادر شده‌اند و بسیاری از کشورهای دنیا فیروزه را به اسم ترکیه می‌شناسند، نه ایران که این موضوع نتیجه بی‌توجهی متولیان امر در بخش دولت بوده است.سیفی خروج گوهرسنگ‌ها را از طریق زائران به کشورهای عراق یا مسافران به ترکیه دانسته و با بیان اینکه موارد فوق باعث شده است تا در دنیا سهمی از تجارت جهانی نداشته باشیم، افزود: باید یک برنامه عملیاتی تدوین و یک دستگاه متولی ایجاد کنیم تا از این طریق، سنگ‌های قیمتی و گوهرسنگ‌ها در مسیر توسعه قرار گیرند. همچنین، اطلاعات درباره اکتشافات، اقتصاد و فرآوری این صنعت باید موردبررسی قرار گیرد و بازارهای هدف شناسایی شود.
شکست برنامه‌ها با تغییرات کابینه
این مدیر صنعتی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه متاسفانه هر بار سیاست‌های فعالان صنعت گوهرسنگ با تغییر کابینه و دولت تغییر می‌کند، یادآور شد: به‌دنبال برنامه‌هایی هستیم که با سیاست‌های دولت تغییر نکند. کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها با انتقاد از اینکه ایمیدرو درباره توسعه گوهرسنگ‌ها تا به امروز برنامه قابل‌توجهی نداشته و دولت بیش از گوهرسنگ‌ها به سایر معادن توجه نشان داده است، یادآور شد: مشکلات این صنعت یکی‌دوتا نیست و عدم‌حمایت دولت منجر به افزایش خام‌فروشی و توسعه صادرات از مبادی غیررسمی شده است.
کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها در ادامه به ارائه گزارشی درباره عملکرد حال حاضر این صنعت پرداخت و افزود: صنعت گوهرسنگ را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین صنایعی دانست که بشر از دیرباز بدان اشتغال داشته است و کشور ما ایران نیز باتوجه به قرار گرفتن آن بر کمربند آلپ، سرشار از ذخایر انواع مواد معدنی، طلا و تنوع قابل‌توجهی از گوهرسنگ‌ها است.
وی ادامه داد: درحال‌حاضر عملیات اکتشافی در حدود ۱۶ استان کشور انجام شده و در سایر استان‌ها در برنامه آتی قرار داشته و ذخایر فلز طلا نیز در ۲۱ استان کشف و در بیش از ۱۰۰ نقطه و ۱۴ منطقه بزرگ موردشناسایی قرار گرفته است؛علاوه بر اینکه ۱۵ معدن طلا در فاز بهره‌برداری قرار دارند.
سهم گوهرسنگ‌ها در تجارت جهانی
سیفی بااشاره به اینکه گوهرسنگ و جواهرات مانند نفت و فلزات جایگاه قابل‌توجهی در تجارت و اقتصاد جهانی دارند، گفت: ارزش‌افزوده و اشتغالزایی بالای سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و امکان فرآوری آن با حداقل هزینه در قیاس با سایر صنایع که ارزبر و زمانبر هستند، باعث شده است که خزانه ملی بسیاری از کشورها سهم عظیمی را به صنعت گوهرسنگ تخصیص دهند، به‌شکلی که ارزش تجارت جهانی گوهرسنگ‌ها ۲۳ میلیارد دلار و جواهرات حدود ۶۰۰ میلیارد دلار در دنیا برآورد می‌شود که سهم ایران از این ارقام در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده است.
وی در پاسخ به این سوال که در سال گذشته سهم ایران از این ارقام چقدر بوده است، یادآور شد: با سال ۹۸ فرق چندانی ندارد، حتی می‌توان گفت که تغییری نکرده است.
چشم‌انداز صنعت گوهرسنگ
وی درباره پیش‌بینی‌های انجام‌شده جواهرات و گوهرسنگ‌ها از تجارت جهانی را این‌گونه عنوان کرد: دستیابی به سهم نیم درصد از ارزش بازار جهانی در راستای توسعه جواهرات در سال ۱۴۰۵ و سهم یک درصدی در سال ۱۴۱۰ از چشم‌اندازهای این صنعت است. همچنین، برای توسعه گوهرسنگ‌ها نیز سهم درنظرگرفته‌شده در پایان سال ۱۴۰۵ برابر یک درصد ارزش تجارت جهانی، معادل ۳۲۰ میلیون دلار و سهم آن در پایان ۱۴۱۰، برابر ۲ درصد معادل ۸۲۰ میلیون دلار منظور شده است. کارشناس صنعت گوهرسنگ‌ها، میزان اشتغالزایی مستقیم این صنعت را حدود ۵۵۰ هزار نفر در افق ۱۴۰۵ و ۷۰۰ هزار نفر در افق ۱۴۱۰ دانست.
سخن پایانی
بسیاری از کشورهای جهان با ارزش و جایگاه گوهرسنگ‌ها آشنا شده و از نظر تکنولوژی و راه‌های اکتشافی تلاش‌های عمده‌ای انجام داده‌اند، اما متاسفانه در کشورمان حتی باتوجه به ظرفیت‌هایی که درباره سنگ‌های معدنی وجود دارد؛ اما هنوز هیچ کار عمده‌ای برای پیشرفت در این حوزه انجام نشده است، به‌ویژه اینکه باتوجه به قوانین بازدارنده‌ای که در این حوزه وجود دارد، باعث شده است به‌خاطر سردرگمی قوانین و پیچیدگی‌هایی که در این بخش وجود دارد، صادرات گوهرسنگ‌ها با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو شود. همچنین متمرکز نبودن سیاست‌های اصلی باعث شده است سرمایه‌گذاران و صادر‌کنندگان دچار دگرگونی و پراکندگی سیاست‌های نهادها و سازمان‌ها شوند و رغبتی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه نداشته باشند. در حالی که اگر قوانین این بخش اصلاح شود و سرمایه‌گذاران با سردرگمی مواجه نباشند، به‌طورقطع میزان سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش می‌یابد.
