شاخص کل بورس تهران پس از پایان معاملات روز یکشنبه اول آبان، ۱۲ هزار و ۱۶۵ واحد ریزش کرد و در ارتفاع یک میلیون و ۲۹۶ هزار واحدی ایستاد. بدین‌ترتیب بورس تهران در ادامه روند ریزشی خود، یک سطح مهم حمایتی دیگر را از دست داد. روند نزولی بورس تهران در شرایطی ثبت شد که رئیس‌جمهوری در جریان برگزاری نشست روز ملی صادرات که 30 مهر برگزار شد، از عملکرد مثبت و رشد شرکت‌های بورسی، به‌عنوان یکی از نقاط قوت دولت سیزدهم نام برد. سیدابراهیم رئیسی با وعده بازگشت رونق به بورس تهران روی کار آمد، با این وجود، عملکرد بورس تهران در طول ماه‌های گذشته به‌شدت ناامیدکننده بوده است. این قرمزپوشی مداوم در شرایطی ثبت می‌شود که عملکرد مالی شرکت‌های بورسی کشور مثبت است. البته بخش قابل‌توجهی از این رشد سودآوری را باید به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی در ماه‌های نخست امسال نسبت داد. در واقع شرایط مثبتی بر فضای اقتصادی و تولید کشور جریان ندارد. در چنین شرایطی، بی‌اعتمادی به سیاست‌های دولتمردان، بزرگ‌ترین مشکل بازار سرمایه به‌شمار می‌رود. در چنین شرایطی، نبود اطمینان نسبت به آینده بازار سهام در قالب ارزش پایین معاملات خرد بازار و تداوم روند خروج سرمایه از بورس، دیده می‌شود. علاوه بر این، تردیدهایی که نسبت به آینده اقتصاد کشور جریان دارد، مانع ورود سرمایه به بورس تهران است. بدین‌ترتیب سهام اغلب شرکت‌های بورسی، در عین ارزندگی، همچنان خریدار ندارند.

برزخی به‌نام بورس تهران

مجتبی دیبا، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: گزارشات عملکرد شرکت‌های بورسی حکایت از آن دارد که این صنایع در نیمه نخست امسال عملکرد مثبت و درخشانی را از خود به نمایش گذاشته‌اند. با این وجود، نبود اطمینان نسبت به شرایط کنونی و آینده بازار، همچنان مهم‌ترین فاکتور موثر بر عملکرد بورس به‌شمارمی‌رود؛ بنابراین از شرایط کنونی می‌توان با عنوان برزخی یاد کرد که عملکرد کلی بورس تهران را متاثر کرده است.

وی افزود: در حال حاضر شاهد از میان رفتن تعادل میان اعتماد مردم به بازار سرمایه و ارزش شرکت‌های بورسی ایجاد شده است و تا زمانی که وزن این اعتماد نسبت به ارزش شرکت‌های بورسی بیشتر نشود، شرایط بازار با همین روال کنونی ادامه پیدا خواهد کرد و جو نرمال و عادی بر فضا حاکم نخواهد بود.

دیبا گفت: در همین حال، عوامل بیرونی و عوامل درونی از بورس تهران همچون معاملات الگوریتمی و بازارگردان‌هایی که خواستار نزول بورس هستند نیز بر تعمیق رکود در بورس تهران موثر هستند؛ بنابراین تا زمانی که عوامل بیرونی و درونی یادشده در مسیر اصلاح عملکردی بورس تهران، همگام نشوند، مشکلات برطرف نخواهد شد.

وی افزود: ۸۰ درصد شرکت‌های فعال در بازار سرمایه، به‌نوعی به دولت وابسته هستند؛ بنابراین تا زمانی که بازیگر اصلی این بازار یعنی دولت، نخواهد، رونق به بورس تهران باز نخواهد گشت. با این وجود در حال حاضر از اقدامات دولت نمی‌توان سیگنال رشد و بازگشت رونق را دریافت کرد.

با توجه به ریسک‌های حاکم بر عملکرد بورس تهران باید تاکید کرد که در حال حاضر، گزارشات تحلیلی از عملکرد بورس تهران، دیگر پاسخگو نیست و فاقد اعتبار لازم هستند.

دیبا در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی بر احتمال سقوط شاخص بورس از مرز یک میلیون واحدی گفت: شکست کامل مرز روانی یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی، از اثرگذاری منفی بالایی بر بورس تهران برخوردار است. علاوه بر این، مرز یک میلیون و ۲۸۰ هزار واحدی نیز از اهمیت و اثرگذاری بالایی برخوردار است.

وی افزود: با این وجود، احتمال می‌رود بخشی از روند نزولی و ریزشی بورس تهران، جریان‌سازی فیک باشد. این اقدام با هدف کاهش ارزش سهام‌های ارزنده و سودآوری دوباره از این شرایط، حاصل می‌شود.

چنانچه ذات بازارها از این منظر بررسی شود، مشاهده می‌کنیم که صاحبان اصلی سرمایه در قیمت پایین سهام، اقدام به خرید آن و با رشد ارزش سهام، اقدام به فروش آن می‌کنند؛ بنابراین همچنان احتمال ریزش بیشتر شاخص کل هم وجود دارد.

هرچند نباید از ارزش ذاتی بازار غافل بود؛ بنابراین نباید نسبت به شرایط بورس تهران، ناامید بود.

این کارشناس بورس تهران با اشاره به گزارشات عملکرد شرکت‌های پالایشی در نیمه نخست امسال، اظهار کرد: عملکرد این شرکت‌ها در نیمه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به مراتب مثبت‌تر بود. با این وجود، نبود اطمینان و اعتماد، مانع اثرگذاری مثبت عملکرد مثبت شرکت‌های بورسی، بر شاخص کل می‌شود.

دیبا در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چه میزان از بی‌اعتمادی موردبحث از عملکرد دولت نشأت می‌گیرد، گفت: سهم عمده‌ای از بازار سرمایه کشور در اختیار دولت است؛ بنابراین عملکرد دولت، سیگنال‌های ناشی از گفتار مدیران و سیاست‌گذاری مسئولان دولتی، اعتماد حاکم بر بورس تهران را تقویت می‌کند یا از بین می‌برد.

وی افزود: یکی از اصول مهم دولت کنترل تورم است. بر همین اساس نیز سیاست‌های حاکم بر بازار سرمایه به‌گونه‌ای تدوین می‌شود که این بازار، خود محرک تورم نباشد.

 البته دولت عموما در کنترل تورم موفق عمل نمی‌کند با این وجود بازار سرمایه قربانی این هدف‌گذاری دولت می‌شود.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: در حال حاضر، علاوه بر جریان خروج پول از سوی طرف‌های حقیقی، همزمان شاهد خروج سرمایه حقوقی‌ها نیز از بورس تهران هستیم. شدت گرفتن خروج پول حقوقی‌ها جای سوال و ابهام دارد و نباید به‌سادگی از کنار آن گذشت. این موضوع سیگنال عدم‌رشد را به بورس تهران تزریق می‌کند.

در واقع دولت اگر واقعا هدف رشد بورس را دنبال کند می‌تواند با یک دستورالعمل محرمانه و الزام به خرید سهام از سوی بازارگردان‌ها یا حقوقی‌ها یا قرار نگرفتن در صف فروش، می‌تواند این هدف را اجرایی کند. با این وجود، شرایط حاکی از آن است که این روند ریزشی همچنان ادامه خواهد
یافت.

دیبا در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزیابی وعده بازگشت رونق به بورس تهران از سوی رئیس‌جمهوری و تاکید ایشان بر ارزشمندی شرکت‌های بورسی کشور در شرایطی که در ماه‌های اخیر شاهد ریزش قابل‌توجه شاخص بازار سهام بوده‌ایم، اظهار کرد: رفتار دولت و بازار ما با سایر اقتصادهای دنیا، تفاوت‌های اساسی دارد. دولت ما در بازار سرمایه ذی‌نفع است.

 درنتیجه وعده‌های مطرح‌شده از سوی رئیس‌جمهوری عموما تبلیغاتی بودند؛ بنابراین وعده‌های یادشده قابلیت اتکا نداشتند و ندارند.

در همین حال،دولت به‌دنبال تامین منافع خود و همچنین تامین کسری بودجه خود است، درنتیجه نمی‌توان و نباید به وعده‌های آن امید داشت.

این کارشناس بازار سرمایه در پایان گفت: در همین حال نباید از ذکر این نکته غافل بود که سهم قابل‌توجهی از بهبود عملکرد شرکت‌های بورسی به‌دلیل افزایش ارزش فروش این شرکت‌ها حاصل شده است.

 این رشد نیز خود متاثر از سیاست حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از سوی دولت است که به رشد فروش شرکت‌ها از منظر قیمتی منتهی شد.

 با این وجود باید تاکید کرد که شاهد بهبودی در عملکرد تولیدی اغلب صنایع بورسی کشور نبوده‌ایم. بنابراین این رشد ادامه‌دار نیست و همین موضوع نیز مانع اثرگذاری بالای آن می‌شود.

آینده تاریک

یاسر فلاح، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صمت در ارزیابی عملکرد بورس تهران اظهار کرد: روند حاکم بر بورس تهران در طول ماه‌های گذشته به‌شدت ناامیدکننده بوده است. ابهامی که در طول ماه‌های اخیر بر اقتصاد کشور سایه انداخته، طولانی شدن مذاکرات برجام و ناامیدی از کسب نتیجه مطلوب از رفع تحریم‌ها، سیگنال‌های منفی قوی را به بورس تهران ارسال می‌کند. در چنین شرایطی نمی‌توان به آسانی برای آینده این بازار برنامه‌ریزی کرد.

وی با اشاره به‌شدت گرفتن تنش‌های زئوپلتیک در منطقه و همچنین طولانی شدن جنگ میان روسیه و اوکراین گفت: این تنش‌ها تاثیر منفی قابل‌توجهی بر عملکرد بازارهای کالایی دنیا و همچنین بهای انرژی داشته است. از آنجاکه گروه‌های معدنی و فلزی و همچنین انرژی، سهم قابل‌توجهی از بورس تهران را در اختیار دارند، این تنش‌ها بر عملکرد بازار سرمایه ما نیز تاثیر منفی داشته است.

روسیه در ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۱ اقدام به حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین کرد. به‌دنبال تشدید تنش در اروپای شرقی شاهد رشد قابل‌توجه بهای گاز در بازارهای جهانی به‌ویژه اتحادیه اروپا بودیم. اما این شرایط جزو ریسک‌های غیرقابل‌پیش‌بینی و مدیریت این فاکتورها خارج از شرایط تحلیلی بازار هستند. حال در شرایطی که در ماه‌های سرد سال قرارداریم، رشد بهای انرژی در کشورهای اروپایی، به چالشی اثرگذار بر عملکرد صنایع بدل شده است. صنایع تا حدی از توان تحمل رشد قیمت انرژی برخوردار هستند. چنانچه قیمت انرژی از حدی بالاتر رود، صنایع ناچار به توقف تولید خود خواهند بود، بدین‌ترتیب رکود بر اقتصاد حاکم خواهد شد.

در ادامه از شدت گرفتن رکود اقتصادی در دنیا و سیاست‌های پولی و مالی ایالات‌متحده و همچنین چین به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان می‌توان به‌عنوان ۲ فاکتور مهم دیگر اثرگذار بر عملکرد شرکت‌های بورسی نام برد. با این وجود، شاخص‌های یادشده تنها بر عملکرد برخی شرکت‌های بورسی اثرگذار هستند. به بیانی دیگر، مشکلات حاکم بر بورس ما عمیق‌تر از بحران‌های جهانی هستند و عموما از ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی دولت نشأت می‌گیرند.

فلاح گفت: بخش بزرگی از چالش‌های حاکم بر بورس تهران و کاهش اعتماد به این بازار را باید ناشی از سیاست‌گذاری اشتباه دولت و مسئولان دانست.

در واقع دولت برخلاف وعده‌های خود حامی بورس و سرمایه‌گذاران این بازار نبوده است. سیاست‌گذاران در مواردی بدون توجه به تذکرات سازمان بورس و همچنین کارشناسان، تصمیم‌گیری می‌کنند.

 این تصمیمات عوارض قابل‌توجهی را برای شرکت‌های بورسی به‌دنبال دارد و سودآوری این بخش را به‌شدت منفی می‌کند؛ بنابراین تجدیدنظر در فضای تصمیم‌سازی در این بخش ضروری به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

نماگر کلی بورس تهران در ساعات پایانی معاملات یکشنبه اول آبان ۱۴۰۱، بیش از ۱۲ هزار افت کرد و روی عدد یک میلیون و ۲۹۶ هزار واحدی ایستاد. شاخص هم‌وزن نیز کاهش بیش از هزار واحدی را تجربه کرد و در ارتفاع ۳۷۷ هزار واحدی قرار گرفت. در همین حال باید تاکید کرد که ارزش معاملات بازار سرمایه به ۲ هزار و ۶۰ میلیارد تومان رسید. بدین‌ترتیب درنهایت ۱۸۲ میلیارد تومان نقدینگی از بازار سرمایه خارج شد. علاوه بر این، حقیقی‌ها مجموع ۲۰۵ میلیارد تومان از سرمایه خود را از بورس خارج کردند.

سقوط شاخص بورس از محدوده یک میلیون و ۳۰۰ هزار واحدی به منزله از دست رفتن یک سطح مهم حمایتی دیگر است.

افت ادامه‌دار شاخص بورس به منزله کاهش هرچه بیشتر اعتماد مردم به بورس تهران و همزمان وعده‌های مسئولان است. در همین حال باید تاکید کرد که از دست دادن سطوح مهم حمایتی، آن‌هم در شرایطی که عملکرد اغلب شرکت‌های بورسی مثبت ارزیابی می‌شود، باید از سوی مسئولان جدی گرفته شود.